امیرکبیر، مدیری با آیندهپژوهی کاربردی
۰۲ دیماه، ســالمرگ امیرکبیر بود. امیری که ما اغلب او را ناخــودآگاه بــا وطندوســتیاش به یــاد میآوریم و شهادت در راه وطن و کمتر به جنبههای منحصربهفرد او در مدیریــت میپردازیــم. ماننــد تالشهایــش برای آبلهکوبی در زمانی که حتی مردم آنقدر دانش نداشتند که از این کار سر باز نزنند. امیری ممتاز که وطن را مانند جان دوست داشت و پیشرو در زمانه خود بود، او گرچه صدارتش ۳ سال واندی بیشتر نبود ،اما چنان جلوتر از زمــان خود حرکت کرد که شــد نقطه عطف ترقی. امیر در آن مــدت کوتــاه بیدریــغ جلــو رفت و جان را برســر همین تالشها گذاشت البته که حسودان و فرومایگان و بیمایگان فکری، تاب دیدن حرکت رو به جلوی کسی همچون او را نداشتند.
امــا امیــر برخالف جامعــه پــر از خرافــه و تنگنظــری آن روزگار حرکت کرد، بیچشمداشــت و مزدش هم شد از هم باز شدن رگهای بدنش و دستمالی که آخرین نفسها را در گلو به شماره انداخت و متوقف کرد.
اما اثرات آن بعدها در ایران هویدا شــد و تا ابد، ایران مفتخر به داشــتن امیری چون اوست، امیری که میدانست قبل از انجام هرکاری بیندیشد و کارها را طوری پی بریزد که ماندگار شوند و هرچه از عمر طرحها بگذرد بار و بر بیشتری دهند، نه اینکه بیریشه باشند و زود به خشکی و خمودگی برسند.
ایــن تصویــری اســت از امیــر کبیــر یعنی یــک مدیر موفــق و مدلی پیشــتاز در آیندهپژوهی. او برای رونق اقتصادی «مجمعالصنایع» را ســاخت تا هنرمندان و اســتادکاران گرد هم بیایند و هم شــاگردانی تربیت کنند و هم هنر و صنایعدستی ایرانباساختمایحتاجروزانهمردمرونقبگیرد؛برایفروشهمایدههاییداشت و راسته امیرکبیری که ساخت هنوز هم در بازار تهران به همین نام مشهور است. راســتهای زیبا و اصولــی برای بازرگانان و تاجران و صنعتــکاران. بگذریم از بخش اقتصادی که به عنوان شاهد مثال آورده شد اما امیر را بیشتر از همه به دارالفنونی میشناسند که پایهگذار علوم جدید در ایران شد و عامل ترقی. جایی برای جوانه زدن علــم به روز در ایران و حوزههای مختلفی را پوشــش داد و کشــوری ســاکن را به حرکت درآورد و در مسیر پیشرفت انداخت. افسوس که افتتاح دارالفنون چند روز قبل از مرگ امیرکبیر بود اما برای امیری چون او چه اهمیت داشت که جاوید ماندن را در تمام زمانهها ترجیح میداد به منفعت در زمان حال.
درالفنــون ۳۱ روز قبــل از مــرگ امیر با هفت آموزگار اتریشــی و چند مترجم از میان دانشآموختههای فرســتاده شده به فرانسه، کار خود را شروع کرد؛ یکشنبه ششم دی ماه ۰۳۲۱، سیزده روز پیش از قتل امیرکبیر و با حضور ناصرالدین شاه، میــرزا آقاخان نوری صدراعظم جدید و گروهی از دانشــمندان و معلمین ایرانی و اروپایــی با ۰۳ نفر شــاگرد. در روزنامه وقایع اتفاقیه هم آمد که «..بر حســب امر فرمــان مطــاع افتتاح گردیــد و از آن تاریخ علوم مســتظرف و فنون مســتحدث و صنایع مستغرب که حکمای اروپا اساس آنها را در ظرف چندین قرن برپا ساخته بودند در این تأسیس با تقدیس انتشار همی گرفت و اشتهار همی پذیرفت.»
اســتادان وقتی به تهران رســیدند که امیری نبود به پیشوازشان بیاید. طرفه آن کــه امیــر در روزهــای آخر ســفارش کرده بود بــه برخی محرمــان و نزدیکان که تا میتوانید با این اســتادان به نیکی رفتار کنید و قدومشــان را به شایســتگی پذیــرا باشــید؛ حال آنکه وارثان این میــوه امیر، حتی از این انــدک قدم هم در بــدو ورود تا حــد زیادی خودداری کردنــد، اما باالخره اســتادان ماندند و درس دادند و اثرات مثبت حضورشان بیش از آن چیزی بود که در آن زمانه تنگنظر حس شــود. آنهم دارالفنونی که تمام رشتههای پایه و مورد نیاز برای پیشرفت در جامعه را پیریخته بود. از طب گرفته تا مســائل نظامی. این مدرســه هفت رشــته تحصیلی داشــت؛ پیادهنظام، ســواره نظام، توپخانه، پزشکی و جراحی، داروســازی و کانیشناســی و افراد مؤثری چــون دکتر« پــوالک »در زمینه طب، دکتــر «فوکتــی »در زمینــه طبیعیات و داروســازی ...و در ابتــدای کار به تدریس پرداختنــد. بعدهــا هم افراد مشــهوری چــون دکتــر« کلوکــه » در زمینه طب و جراحی به دارلفنون اضافه شدند.
تاریــخ به خوبی روایتگر داســتان دارالفنون و اســتادان و شــاگردان آن اســت و شــرحاش در این مجال نمیگنجد. غرض این بود که یادی شــود از امیرکبیری که پیشرو بود در تفکر و آیندهپژوهی عملیاتی و دیدن سالها و چه بسا قرنهای بعد از خود؛ چیزی که امروز در برخی حوزهها، مانند همین سالمت که اتفاقاً امیر زحمت زیادی برایش کشید، کمی مغفول مانده است. داشتن طرح و ایدهای که فقط به سامان کردن اکنون را در نظر نداشته باشد و فکر فردای این مرز و بوم را هم بکند، هرچند که طرحها موافقان زیادی نداشته باشد و دشمنتراشی هم بشود که چه باک، وقتی در هر دوره کماند کسانی که به جز خود و گذران امروز به چیزی دیگری توجه کنند. امیر کبیر در بیش از ۰۰۲ سال قبل مدلی عملیاتی و نه صرفاً تئوریک را از آینده پژوهی در نظام مدیریتی کشور معرفی کرد که همچنان درسهای زیادی برای گفتن دارد.
شاید ما هم امروز بیش از پیش نیازمند طرحهایی هستیم که چون دارالفنون اصولی باشد و به آیندهای پیشرو فکر کند و تنها به فکر رفع و رجوع نیازهای روزمره نباشد، چرا که این نیازها خیلی سریعتر از فعل ما تغییر میکنند و نباید ما را دچار غافلگیری کنند. البته تنها نه در زمینه نظام سالمت که در همه زمینهها باید آثار پروژههــا در آینده مد نظر باشــد و نه تنها زمان حــال؛ چراکه ما در برخی حیطهها نیازمند جراحی هستیم نه ارائه انواع و اقسام مسکنها.