هوشمند در انتخاب ، درخشان در نثر

بیشک محمد قاضی را میتوان از جمله مترجمان بزرگ و پیشکسوت کشورمان دانست، مترجمی که طی سالهای فعالیتش دســــت به انتشــــار آثار ماندگار متعددی زده. به گمانــــم یکی از مهمترین ویژگیهــــای او را میتوان در این دانســــت که قاضی نخستین مترجم کشورمان است که به شــــهرتی فراگیر نزد مردم دست پیدا کرد و حتی در تثبیت جایگاه مترجمان هم نقش تعیینکنندهای داشت. بعــــد از ترجمهاش از «کلود ولگرد» نوشــــته «ویکتور هوگــــو»، ترجمه کتاب «جزیره پنگوئنها» نوشــــته «آناتول فرانس» او را مطــــرح کرد. به فرانس خیلیها در روزگار خودش، لقب سلطان نثر فرانسه را داده بودند، این در حالی بود که در ایران تا قبل از ترجمههای زنده یاد قاضی از آثار فرانس، هیچ استقبالی از او نشده بود. آن زمان استاد دریابندری حرف جالبی درباره همین کتاب در روزنامه اطالعات زد و از محمد قاضی به عنوان فردی یاد کرد که فرانس را در ایران نجات داد. عالوه بر ویژگیهایی که نثر او را متمایز از دیگران میکرد در انتخاب آثار هم دقت بسیاری به خرج میداد، اهمیت بســــیاری برای ادبیات متعهد قائل بود. از همین رو در آثاری که ترجمه کرده محال است با اثری روبهرو شوید که تنها جنبه سرگرمی داشته باشد. علیرغم آنکه شاید با همه نظرات و کارهایش موافق نباشم اما نمیتوانم منکر این شوم که در پس همه انتخابهایش اعتقاد قوی و تعهد دیده میشد. گمان میکنم در زمان حاضر هم با وجود آنکه مترجمان نامدار بســــیاری وارد عرصه شدهاند اما همچنان در میان عامه مردم محمد قاضی یکی از مشــــهورترین مترجمان ادبیات به شمار میآید. خودم به شــــخصه «نیکوس کازانتزاکیس» را با ترجمه قاضی از کتاب «مســــیح باز مصلــــوب» او شــــناختم. بعد از آن هم کتــــاب «آزادی یا مرگ» همین نویســــنده را با ترجمه قاضی خریدم و خواندم. اگر قرار باشــــد باز از منظر نظر شــــخصی خودم درباره محمد قاضی بگویم و تأثیری که بر خودم داشته، تأکید دارم که اگر قرار باشد از 10 ترجمه ماندگار تاریخ ادبیات کشــــورمان یاد کنم حتماً از کتاب «دن کیشــــوت» قاضی هم یاد میکنم. هر چند از آنجایی که این کتاب از زبان اصلی ترجمه نشــــده و زبان فرانسهای که آن زمان از آن استفاده کرد حاال چندان در آن کشور معتبر نیست با این حال هنوز هم نثری که در این کتاب به کار برده بسیار زیباست. اگر حاال به ســــراغ آثار قاضی میروید نباید فراموش کنید که ترجمههایش را باید با نگاه آن زمان بررســــی کرد، ترجمه هم شــــاخهای از علم است و به مرور دستخوش تحوالت و پیشــــرفت میشــــود. از همین رو دانشــــی کــــه مترجمان امــــروز در اختیار دارند بســــیار فراتر از آن چیزی ســــت که محمد قاضی و همنســــالنش در دهههای 20 و 30 که شــــروع فعالیت او بود داشتند. بهعنوان نمونه دغدغهای که مترجمان جدی در روزگار فعلی برای رعایت سبک دارند آن زمان وجود نداشت، تنها مسأله مهم این بود که فارســــی زیبا و شــــیوایی رعایت شــــود. در خاطرم هست که در اوایل نوجوانیام «شاهزاده و گدا» و بعد هم «شازده کوچولو» را با ترجمه قاضی خواندم. او نویسندگان بسیاری را به جامعه ایرانی معرفی کرد و از این جهت حق بسیاری به گردن ادبیات و کتابدوستان کشورمان دارد. اگر نگاهی به فهرست آثار منتشر شده از سوی او بیندازید متوجه خواهید شد که به ترجمه هیچ کتابی دست نزده مگر وقتی که میدانسته آن کتاب حرفی برای گفتن دارند. از ســــوی دیگر بواسطه آنکه کرد بود و اهل مهاباد، دغدغهای جدی هم در ارتباط با فرهنگ زادگاهش یا بزرگان آن خطه داشــــت و حتی چنــــد کتابی هم در این رابطه منتشــــر کرد که از آن جمله میتوان به ترجمههایش از «کرد و کردســــتان» نوشــــته «واسیلی نیکیتین» یا «کوروش کبیر» نوشته «آلبر شاندور» اشاره کرد. با وجود آنکه از همه کتابهایش یکسان استقبال نشده اما آنقدر آثار خوب منتشر کرده که نامش تا سالیان سال در خاطر ایرانیان باقی بماند.