جشنواره مکان گفتوگوست
گفتوگو با علی شمس، نویسنده و کارگردان «شب دشنههای بلند»: جشنواره در برخی دورهها محل معرفی چهرههای متفاوتی در حوزههای مختلف بوده است
«شــب دشــنههای بلنــد» نمایشــی اســت کــه ضمــن ادای دیــن بــه نمایشنامهنویســان مطــرح و مؤثر ایران از وضعیــت فعلی هنری گالیــه میکند. علی شــمس، نویســنده، منتقد و کارگــردان ایــن اثر حســادت را محور نمایش خــود قــرار داده و ایــن خصلــت را در جامعــه ایــران، بویــژه جامعه هنری ریشــهدار دانســته است. شمس تاکنون نمایش «از خدای نامه» را در تئاتــر قدیمــی والــه )valle( رم و تئاتــر ســاالئونو و پرفورمنــس «روایــت هفــت پیکربا هفــت دســتگاه موســیقی ایرانی» را در ســالن فیالرمونیکای رم اجرا کرده است.
او بــه همــراه جیورجیــو باربدیــو کورســتی، کارگــردان مطــرح تئاتــر ایتالیــا، در یکــی از پنلهــای این دوره از جشــنواره حــول موضوع «تئاتر معاصــر ایتالیا» با هنرمندان عالقهمند به گپوگفت مینشیند.
ایــن کارگــردان در گفتوگــو بــا «ایــران» از ویژگیهــای جشــنواره تئاتر فجر و مقایســه آن با جشــنوارههای جهانی و حواشی این دوره بر ســر حذف و انصراف برخی گروههای نمایشی سخن میگوید. ■ لــزوم برگــزاری جشــنوارهای مثــل تئاتر فجر چیست؟
وقتــی هر کشــوری، شــهری یــا اســتانی به برگزاری یک جشــنواره اســتانی، ایالتی، ملی یــا بینالمللــی فکر میکند دالیــل خودش را دارد، مثــالً جشــنوارههایی مثــل «آوینیــون» یا «شــارل ویل مزیه» فرانســه همــه با هدفی شکل گرفتهاند مثالً تأثیر فرهنگی و بازسازی فرهنگی پساجنگ. جشنواره هر چقدر بزرگتر باشــد شــناخت فرهنگــی دیگــری را افزایش میدهــد. جشــنواره محــل ترویــج فرهنگ و بســتر ارائه یک چهــره فرهنگی برای معرفی خویــش در جهان اســت. از آنجــا که فرهنگ و اقتصــاد دو رکن اساســی هســتند این میان جشــنوارهها نقــش خوبــی را برای مــراودات فرهنگــی و اقتصادی بــازی میکننــد. ببینید جشــنوارههای پرســتیژ «کــن» یــا «آوینیون» یــا «شــارل ویــل مزیــه» چقــدر در تعریــف و تحکیم فرانســه در دنیا تأثیر داشــته و دارند. بهعنــوان مثــال اتفاقی کــه برای کیانــی افتاد چندســال پیــش بــرای مــن هــم افتــاد. ایــن مشکل فرهنگی اســت و ربطی به تئاتر ندارد بلکــه بــه فقر فهــم و عــدم درک دیگــری ما برمیگردد. ■ بهنظر می رســد گفتوگو چیزی اســت که ما در جامعه تئاترمان نداریم... شــما اینطور فکر نمیکنید؟
بلــه. جشــنواره مــکان گفتوگوســت. مــن و همکارانــم همدیگــر را بــه رســمیت نمیشناســیم، زیبایــی را هــم نــه تنهــا تأییــد نمیکنیــم بلکــه فاقــد ارزش زیباییشناســی میدانیم. مســأله کالنتر از این حرفهاست. فکــر میکنــم گفتوگــو در ایــران در ســطح رقابــت خالصــه میشــود کــه رقابتهــا هــم همانطــور کــه میدانیــم رقابتــی معطوف به روابــط بــرون اجرایــی و رانتهاســت؛ رقابــت فراینــدی تأثیرپذیــر از عوامــل فراتــر از تئاتــر اســت. گفتوگــو هرچنــد محــدود و الکــن و ناقــص در جشــنواره فجــر وجــود دارد امــا در نهایــت بهعنــوان ویترین و تجلــی گفتوگوی هنری ما نیست. ■ آقای مهندسپــور در ســال 83 بخش جایزه را حذف کرده بود. به نظر شــما جایزه چه مقدار اهمیت دارد؟
خیلــی موافق حــذف بخش جوایز هســتم. در دنیــا جشــنواره مطرحی نداریــم که هنوز بر پایــه جایزه عمــل کنــد. فراینــد از مدافتادهای اســت. در جشــنواره ونیــز از دســتاورد هنــری تقدیــر میکننــد، نــه الزامــا بــر حســب ســن و سال، بلکه براســاس فعالیت. یا جشنواره هنر آفریقــای جنوبــی مدالیوم طال و نقــره دارد که در بخــش آف از هنرمنــدان و اســتعدادهای جــوان تجلیــل میکنــد و انتخابگرهــا هــم تماشــاگرها هســتند نــه چنــد نفــر محــدود. انتخاب دو، ســه نفری انتخاب معیوبی است. اولیویــر پــی کــه آوینیــون را دارد و خــودش از کارگردانها در بخش اصلی دعوت و تولید اثر میکنــد، از کارگردانهای شــاخص کــه نبوغ و زیبایی شناســی خود را به جهان ثابت کردهاند و هرســال اثرشان را تولید میکنند؛ بخشی هم هســت که بخش اســتعدادیابی و میدان دادن بــه آنهاســت که بــا اهــدای مدالیوم یــا دیپلم میتوانــد همراه باشــد. اما اینکه کل جشــنواره بر پایه جایزه باشــد نوعی کسرشــأن است، چه کســی ایــن نســبیت را تعییــن میکند، آیــا کار برتر امســال بر اســاس نظــر داوران ســال قبل یا ســال بعد هم شــانس برگزیده شدن دارد؟ وقتــی کیفیــت امــری بســیار نســبی اســت، به همان اندازه فکر کردن به جایزه دادن و جایزه گرفتن سخیف است.