کوک و ناکوک در جشنوارههای موسیقی
« ایران » در گفت و گو با کارشناسان کارنامه سه دهه جشنواره موسیقی فجر را بررسی کرد
این آهنگســـاز در ادامه افـــزود: دبیر جشـــنواره پیـــش از این اعالم داشـــتند حمایـــت جشـــنواره از موســـیقی پـــاپ تنها بهدلیـــل مارکتینـــگ و درآمدزایی جشـــنواره اســـت اما دو اشـــکال براین گفته وارد اســـت نخســـت اینکـــه وقتی بودجـــه و حمایـــت بـــزرگ دولتـــی به جشـــنواره تعلـــق میگیرد هـــدف باید حمایت ازموسیقی باشد و مسئوالن در جهت اعتال و رشد موسیقی و همچنین حمایت از هنرمندان کشور تالش کرده و از تفکـــر و رفتارهـــای محفلـــی دوری کنند و نباید مسئوالن برگزارکننده نگاه درآمدزایی به جشـــنواره موسیقی فجر داشته باشند.
ســـاکت بیـــان کـــرد: برگزارکنندگان جشنواره پیش از این اعالم کرده بودند بـــه جـــای دعـــوت از تعـــداد گروههای بیشـــتر و هنرمنـــدان تصمیـــم برایـــن اســـت گروههـــای کمتـــر اما بـــا کیفیت هنری و زبده در جشنواره حضور داشته باشـــند اما اکنون می بینیم که اینچنین اعالم کردیم این جشـــنواره را به مانند سالهای قبل به رسمیت نمیشناسیم و از شـــرکت در آن خـــودداری خواهیم کرد به دلیل اینکه این جشنواره نه آیین نامـــه دارد و نه چارچوبی که براســـاس آن از گروههای موســـیقی دعوت انجام شود.
امـــا اردشـــیر کامـــکار نوازنـــده ســـاز کمانچه براین عقیده است که جشنواره موســـیقی فجر بـــا وجود تمامـــی نقاط مثبـــت و منفـــی آن بازهـــم بهنفـــع موســـیقی ما اســـت بـــه این علـــت که برگزاری جشـــنوارههایی چون موسیقی فجر میتواند فرصتی بـــرای گروههای مختلـــف هنـــری بویـــژه گروههـــای شرکتکننده از شهرســـتانها باشد. به هر حال شاید طی ســـال فرصتی برای این گروههای موسیقی و هنرمندان آن فراهم نشـــود یـــا آنکه از ســـوی ارگان یا نهادی حمایتی صورت نگیرد. بنابراین جشنواره موســـیقی فجر بهانهای برای حضور آنها و محک زدن خود در عرصه قدرت خالقیت و نوازندگی چشمگیری داشـــتهاند موجب تشویق و انگیزه آنها شویم. نکته دیگر، در جشنواره موسیقی فجر در کنار بخش موسیقی بینالملل و حضـــور گروههـــای خارجی شـــناخته شـــده در دنیا، گروههای شـــرکتکننده داخلـــی هم قرار گرفتهاند که بواســـطه یـــک انتخـــاب تفکیـــک شـــده حضور یافتهانـــد بنابرایـــن شـــرکتکنندگان بایـــد قدر ایـــن فرصت را بداننـــد و آن را به جایگاهی برســـانند کـــه گروههای موسیقی و حتی گروههای حرفه ای تر از حضور در جشنواره استقبال کنند. البته الزمه ایـــن امر برگزاری نشســـتهایی با حضور موزیســـینها اســـت تا با یک تصمیمگیری ســـنجیده به این نتیجه دســـت یابیـــم کـــه گروههـــای مختلف باید چـــه فاکتورهایی برای شـــرکت در جشنواره داشته باشند.
اردشـــیر کامـــکار در پاســـخ بـــه این ســـؤال که آیا در این ســـی و ســـه سالی که از جشـــنواره موسیقی فجر میگذرد گرفتـــه اســـت نمیتوانیـــم از گروهها و نوازندههای حرفهایتـــر دعوت کنیم. نکته دیگر اینکه وقتی در جشنوارههای موســـیقی از حضـــور بانـــوان اســـتفاده نمیشود هیچ جذابیتی برای مخاطب ندارد. بهطور مثال در گروههای معتبر خارجی نوازندگان خانم حضور ندارند به این دلیل که نوع پوشـــش یا خواندن آن هنرمنـــد ممکن اســـت مشـــکالتی ایجـــاد کنـــد در صورتی کـــه در تمامی جشـــنوارههای بـــزرگ دنیـــا گروههای معتبر و معـــروف بهصورت آزادانه کار خودشـــان را انجام میدهند و بر طبق قانون یک کشورعمل نمیکنند.
بـــه هـــر حـــال دســـت انـــدرکاران جشنواره موســـیقی فجر زحمات خود را کشـــیدهاند و تالش کردهاند جشنواره به نحو احســـن برگزار شـــود امـــا اینکه چقدر بودجـــه دریافـــت کردهاند و چه گروههایی تمایل به حضور در جشنواره داشـــتند باید بعد از جشنواره قضاوت شود.
او افزود: در جشـــنواره امسال بیش از51 گروه در بخش موسیقی بینالملل تقاضـــای شـــرکت در این جشـــنواره را داشـــتهاند. ایـــن امر نشـــان دهنده این اســـت که ما به ســـمت هدفمند کردن موســـیقی ایرانی در حرکت هســـتیم و برای رســـیدن به نتیجـــه نهایی این کار باید به این مسیر ادامه بدهیم.
رئیـــس ســـی و ســـومین جشـــنواره موســـیقی فجـــر اهمیـــت جشـــنوارهها را بـــه حضـــور هنرمنـــدان و گروههـــای شرکتکننده عنوان کرد و بیان داشت: برای مطرح شدن جشـــنواره موسیقی فجر در کنار دیگر جشنوارههای جهانی باید بخش موسیقی بینالملل تقویت شود.
به گفته منتقدان، جشنواره موسیقی فجـــر طـــی دورههـــای برگـــزار شـــده به جای آنکه روند رو به رشـــدی درعرصه موســـیقی ســـنتی داشته باشـــد سال به ســـال کم رنگتر شـــده بهطـــوری که با ریزش مخاطب و هنرمند مواجه است. موســـیقی فجـــر باید بـــا ســـفارش کار و اثـــر، آثـــار منتخـــب را روی صحنه ببرد بویـــژه آثارجدید که برای نخســـتین بار در جشـــنواره شـــنیده میشـــود نه اجرا و آثاری که طی ســـال هم برگزار شـــده اســـت. بازهم تأکیـــد میکنم مـــا برای جهانی شدن باید ســـاز و کار مشخصی در جشنوارههای موســـیقی فجر داشته باشیم.
نوربخـــش در خصـــوص گروههای انتخـــاب شـــده بخـــش ســـنتی جدول جشنواره و حضور پررنگ موسیقی پاپ گفت: در جدول امسال بیش از 15 گروه موسیقی سنتی شرکت کردهاند. ضمن اینکه باید هر ســـال به نســـبت سالهای گذشـــته تنـــوع اجرایـــی در بخشهای مختلف مشاهده شود. البته ما از همه گروههـــای شـــاخص موســـیقی بـــرای حضـــور در جشـــنواره دعـــوت کردهایم و شـــخصاً توجـــه ویـــژهای بـــه بخـــش موسیقی ســـنتی داشتهام اما متأسفانه در این چند ســـال اخیر موسیقی سنتی موســـیقی ســـنتی حمایتهای الزم را خواهیم داشت. او قراردادها را براساس فروش بلیت اجراهای کنســـرت عنوان کرد و گفت: طبیعتاً اجراهای برج میالد تهران با تـــاالر وحدت متفاوت اســـت و براســـاس آن میزان فـــروش بلیت بر مبنـــای تعـــداد صندلی هـــم متفاوت خواهد بود. اما در بخش موسیقی پاپ گروههایی به جشـــنواره راه یافتهاند که مخاطبان بیشتری دارند.
نوربخـــش رقابـــت هنرمنـــدان جشـــنواره را در آلبومهای منتشر شده طی یک ســـال گذشـــته عنـــوان کرد اما تأکید داشـــت؛ اجراهـــای هنرمندان به لحـــاظ کیفیت برگـــزاری، صدابرداری، نوع برگـــزاری تهیهکننـــده و احترام به مخاطب رصد میشود.
او حضـــور خوانندهها و رپرتوارهایی که در ارکســـتر ملی و ارکسترسمفونیک اجرا میشـــود را تأییدیه بنیاد رودکی و رهبران ارکستردانســـت کـــه با تصمیم ستاد جشنواره موسیقی فجر قرار برآن با توجه بهدعـــوت از گروههای مختلف بعضـــی از گروهها آمادگی شـــرکت در جشنواره را نداشتند اما آنچه در جدول مشـــاهده میشـــود گروههایـــی فعـــال از بانـــوان هســـتند که با پیشـــنهادهای بررســـی شـــده و براســـاس صالحیـــت حضور یافتهاند.
رئیـــس ســـی و ســـومین جشـــنواره موســـیقی فجـــر در مـــورد برنامههای آینده جشنواره موسیقی فجر گفت: ما با یک برنامهریـــزی هدفمند مدیریت جشـــنواره را قبـــول کردهایـــم و بایـــد جشـــنواره به ســـمت و ســـویی حرکت کند که ســـاز و کار حرفهای در موسیقی داخلی و خارجی داشته باشد. طبیعتاً ایـــن برنامـــه درازمدتی خواهـــد بود و بایـــد ایـــن روال ادامـــه پیدا کنـــد تا به هدف غایی دست یابیم بخصوص در بخش بینالملـــل بنابرایـــن امیدوارم افـــراد دیگری که مدیریت جشـــنواره را برعهـــده میگیرنـــد ادامه دهنـــده این مسیر باشند.
ســـال 86 موسیقی پاپ نخستین حضور خود را درجشنواره موسیقی فجر تجربه کرد و من با یک ارکســـتر88 نفره روی صحنه رفتم. آن زمان در گفتوگـــو و دیدار با وزیر وقت بحث ورود موسیقی پاپ به جشنواره به دو – سه دلیل مطرح شد. نخستین و مهمترین دلیل آن این بود که موســـیقی پاپ ازحالت کما خارج شود. درآن برهه زمانی وقتی این ژانرموسیقی به جشـــنواره بینالمللی موســـیقی فجرراه یافت طبیعتاً با حمایت مســـئوالن و مدیران و همچنین پیشکسوتانی چون دکتر کامبیز روشن روان، دکتر محمد سریر و دکتر بهمن ریاحی ...و جایگاهش کمی محکمتر شد. موسیقی پاپ یک موسیقی پرفروش است و میتوانست بخشـــی از هزینههای جشـــنواره را برعهده بگیرد. درواقع این مســـأله یکی از ادلهای بود که توانســـت مسئوالن موسیقی را مجاب کند که موســـیقی پاپ در جدول جشنواره و در بخش جانبی قرار بگیرد. حسن دیگر این بود که در کنار بخش جنبی موسیقی پاپ، بخش رقابتی هم به آن افزوده شد. بخش رقابتی به این موضوع توجه داشت که موسیقی پاپ از سطح آماتور به سمت حرفه ای سیر کند. درواقع موزیسینهای موسیقی پاپ عالوه براینکه در یک جشنواره بینالمللی مطرح میشوند شأنیت استیجهای بینالمللی را هم حس میکنند. به هر حال اســـتیج جشنواره با استیج کنسرتهایی که برگزار میشود بسیار متفاوت است. در جشنواره مخاطب نگاههای متعالی و منتقدانه به استیج دارد و داورها هم صاحبنظر، به همین علت سطح کیفی استیج هنرمندان افزایش پیدا میکند. دلیل دیگر آن این است که هنرمندان به لحاظ رفتار آرتیست مآبانه و رقابت در اجراها ترفیع پیدا میکنند و حرفهایتر می شوند و رفتار و ادبیاتشان نیز برای ارتباط با مخاطب ارتقا پیدا میکند، من شخصاً این تجربه را سال ٤8٣١ در جشنواره بینالمللی بوسنی و هرزگووین تجربه کردم. سال 87 جزو داوران بخش رقابتی جشـــنواره موســـیقی فجر بودم اما در کمال تأســـف یکسال بعد از آن بخش رقابتی موسیقی پاپ در جشـــنواره حذف شد و فقط بخش جانبی آن باقی ماند. به نظر من ماندن بخش جانبی هم فقط به لحاظ ایجاد درآمد و کمک به هزینههای جشنواره موسیقی فجر بوده که تا به امروز هم تکرار شده است. درواقع باید گفت موسیقی پاپ بخش گیشهای جشنواره موسیقی فجر را حمایت میکند به همین دلیل خوانندهای که در آن سال پربینندهتر باشد و بتواند گیشههایشان را پر کند بیشتر در جدول جشنواره به چشم میآید در حالی که وقتی ما نام جشنواره را می بریم باید بر مبنای شایستگی به هنرمندان موسیقی پاپ نگاه حرفهای در این سطح داشته باشیم البته اصالً منظورم این نیست که کسانی که امروز روی اســـتیج قرار دارند فاقد این شایستگی هستند. ولی مسئوالن و برگزارکنندگان جشنواره بینالمللیموسیقیفجرهمنبایدصرفاًبهگیشهفکرکنندوبایداولویتبندیهارابراساس توانمندیها در نظر بگیرند و در صورت امکان بخش رقابتی را هم دوباره احیا کنند. آن دوران درجریان موسیقی پاپ بیش از نگاههای سلیقه ای رقابت سالم حاکم بود بنابراین تالش میشـــد که این موسیقی رو به جلو حرکت کند اما به نظر من در حال حاضر اینگونه نیســـت. من براین عقیدهام که فضای امروز موســـیقی بر مبنای شایســـته ساالری نیست و اســـتنباطم بر این است که موســـیقی و بخصوص اقتصاد موســـیقی امروز ماهیت خودی و غیرخودی و یارکشـــی دارد و به نظر میرسد موســـیقی امروز فقط توسط یک عده خاص مدیریت و برگزار میشود، در این صورت راهی جز اشتباه و ضربه خوردن به جریان موسیقی نمیماند همانگونه که نمانده اســـت. بایـــد از مدیریت کالن تا بخش خصوصی نگاه نوین و مبســـوط تری به موسیقی داشته باشـــیم . به نظرمن بهتر است در برنامهریزی و برگزاری جشنواره موسیقی فجر نیز یک بازنگری کلی صورت بگیرد. من به حسن مدیریت یک عده و دلسوزی آنها اعتقاد دارم، اما گالیهام از یک عده خاص است که انحصار گیشه و مدیریت آن را بر عهده گرفتهاند. این مواضع موجب دلسردی یک عده از اصحاب موسیقی از تهیهکننده گرفته تا موزیسینها، خوانندهها و حتی مخاطبان شده است. ازنگاهمنجشنوارهموسیقیفجرچهدربخشموسیقیپاپوچهدرحوزههایدیگرموسیقی افت پیدا کرده و سال به سال کیفیت آن پایینتر میآید. مسئوالن باید به این موضوع توجه داشته باشند و از حضور و تجربه استادان برجسته و پیشکسوت در کنار نوآوری نسل توانمند این دههها بهرهگیری کنند که چرا نسل مبدأ و فکری موسیقی پاپ در جشنوارههای موسیقی حضوری کمرنگ دارند یا ریزش کرده اند؟! مسئوالن باید آسیب شناسی کنند و باید بدانند چرا این هنرمندان به حضور بیرغبت شدند! بسیاری از خوانندههای ایرانی خارج از کشور یا هنرمندان خارجی که به لحاظ سنی خیلی بزرگتر از هنرمندان دهه ٠7 داخل کشور هستند هنوز هم اجرای برنامه دارند و روی صحنه هســـتند؛ ســـؤال من این اســـت آیا ممکن است خوانندههای نسل گذشته موســـیقی ما با یک برنامهریزی آرام آرام کنار گذاشته شوند؟! یا با یک برنامهریزی مخاطبانشـــان ریزش پیدا کنند؟! بهخاطر دارم ســـالها قبل مخاطبان تعصب خاصی به ستاره هایشان داشتند اما امروز اینگونه نیست و تنها موسیقی و آهنگها خواهان پیدا کرده و برخود آن هنرمند تعصبی وجود ندارد، آلبومها کم و تک ترکها مطرح شـــده و هر قطعهای که در بازار موســـیقی به قول معروف گل میکند تهیهکنندهها روی آن ســـرمایهگذاری میکنند. موســـیقی پاپ مسیر خیلی دشـــواری را طی کرده و به خاطر دارم ســـبکهای دیگر موســـیقی در مقابل خوانندگان موسیقی پاپ موضع داشـــتند اما امروزه میبینیم که ساختار اکثر همان موسیقیها با ادوات موسیقی پاپ رونق گرفته است یعنی به این نتیجه رسیدهاند که اگر میخواهند کارشان بگیرد باید با ساختار تلفیقی با موسیقی پاپ به جلو حرکت کنند. در همه جای دنیا مسئوالن فرهنگی شأنیت هنرمندان مبدأ را نگاه میدارند نه اینکه باعث ریزش مخاطبانشان شوند. البته متأسفانه این روزها مخاطبان هم موسیقی را اسباب بازی فرض کرده و هم مطالبه گر کارهای خوب نیستند و امروز کاالی فرهنگی به یک کاالی زینتی و دسته سوم تبدیل شده است. در واقع مسائل و مشکالت زندگی مردم باعث اولویتبندی کاالی آنها شده است و واقعیت زشت این است که قاطبه موسیقی پاپ امروز ما چه به لحاظ محتوای کالم و چه به لحاظ ساختار از سطح محاوره روزمره هم پایینتر آمده است.