کارتن خوابی در بن بست اعتیاد
یافتههای تحقیقات اجتماعی نشان میدهد میان میزان شیوع اعتیاد و نرخ کارتن خوابی تناسب مستقیمی برقرار است
این روزها یکی از پررنگترین جلوههای آســـیب اجتماعی پدیـــده کارتنخوابی است که البته به شکلهای دیگری مثل گورخوابـــی، فاضالب خوابـــی و غیره نیز دیده میشود. شـــاید این پدیده به دلیل خـــاص بـــودن و داشـــتن پتانســـیلهای زیـــاد خبری مثـــل تصاویر تـــکان دهنده و برانگیختـــن احساســـات مـــردم عوام بسیار بیشتر از مسائل دیگر حوزه اعتیاد مـــورد توجه قـــرار گرفته و این انـــدازه که در ایـــن خصـــوص در محافـــل مربـــوط بـــه آســـیبهای اجتماعـــی خصوصـــاً اعتیـــاد بحث و گفـــت وگو میشـــود، در مورد مســـائل مهم دیگر این حوزه مثل پیشـــگیری و کاهش آســـیب زیـــاد توجه نمیشود و همین امر نه تنها هیچ کمکی به کاهش این پدیده نکرده اســـت، بلکه باعـــث از بین رفتـــن قبح آن و اشـــاعه و ایجاد تـــرس و نگرانی هم شـــده چرا که وقتی خانـــوادهای که فرزنـــد معتاد دارد بـــه دلیـــل ذهنیت ایجاد شـــده ســـریعاً فرزند خود را که در ابتدای مصرف است در آخریـــن مرحله تجســـم میکند و به همیـــن دلیل خانـــواده ایرانـــی از درمان معتـــاد بســـیار ناامید اســـت. بـــر همین اساس سعی بر آن است تا نگاه دقیقتر و هوشـــمندانهتری بـــه دور از هیجانـــات رسانهای خصوصاً برنامههای تلویزیونی که جز ایجاد رعب و وحشت و ناامیدی به هیچ وجه جنبه اطالعرسانی و پیشگیرانه ندارند، به این پدیده بیندازیم.
در حـــوزه اعتیـــاد دو مبحـــث دیدگاه «خطرنگر» و دیدگاه «تاب آورانه» داریم. در دیـــدگاه اول که مخصوص محیطها و جوامع غیرعلمی است، روی ذات اعتیاد و جلوههـــای خشـــن آن مثـــل تصاویـــر گورخوابی، تزریق مشترک، اعدام و غیره تمرکز بســـیار اســـت. ولیکـــن در دیدگاه دوم سعی بر آن میشـــود به دور از نگاه هیجان مدارانه میزان تابآوری، قدرت ذهنـــی، آگاهـــی و مهارتهـــای زندگـــی جامعه را افزایش داد تا مردم بتوانند در سختترین شـــرایط بهترین تصمیم را اتخاذ کنند. دیدگاه تـــاب آورانه که بدون شـــک نیاز اصلی جامعه ایران به پدیده اعتیاد است از چند منظر مورد توجه قرار نمیگیرد چرا که در ابتدا مدیران ارشـــد خیلی تمایل به کارهای دیربازده ندارند و بیشـــتر به دنبـــال خروجیهای ســـریع هســـتند و از طرف دیگر این تفکر نیاز به فعالیت مشترک و کار تیمی بین بخشی دارد که همیشـــه کشـــور ما در این زمینه دچار مشـــکل بوده اســـت. با وجود سند پیشـــگیری از اعتیاد که حـــدود 03ارگان دولتـــی عضـــو آن هســـتند وضعیـــت پیشگیریچندانمناسبنیست.
درخصـــوص ســـمنها هـــم مباحث زیـــادی مطرح اســـت چـــرا که جـــز چند ســـازمان مردم نهاد که بهجد به صورت مردمی اداره میشـــوند و بســـیار موفقند خصوصـــاً در قســـمت درمـــان و کاهش آسیب، مابقی و بیشتر در حوزه پیشگیری پیمانکار فعالیت دولتی هســـتند و اصالً مردم نهاد نیســـتند. همه این دالیل را که در کنـــار همدیگر مرور میکنیـــم به یک نتیجه میرسیم که روند اعتیاد در کشور ما حتی جنـــس ماده را عوض کند، ســـپس در گام ســـوم بـــه پدیده اعتیاد به شـــکل بیمارگونه مبتال شود که اجبار به مصرف روزانـــه بـــه دفعات داشـــته باشـــد. آری؛ وقتـــی در جامعه مـــا مـــواد دروازه ای که معموالً اعتیاد از آنها آغاز میشود تغییر کرده اســـت، مطمئناً ســـن کارتنخوابی و تعداد آنها نیز بیشـــتر میشـــود چرا که پژوهشها نشـــان میدهد مصرف گل و NPS ها در ســـن نوجوانی خیلی زود فرد را بـــه مصرف مواد محـــرک قویتر مثل ATS ها از جمله شیشه میبرد و تخریب آن بـــه دلیل اثـــرات روانی شـــدید خیلی سریعتر از الگوهای قبلی اعتیاد در کشور اســـت. البته نباید از این نکته غافل شـــد کـــه امروزه خیلی آســـیبهای دیگر خود را پشـــت اعتیـــاد پنهان میکنند و شـــاید مثـــل افســـردگی بـــاال مـــیرود و خیـــل عظیم کارتن خوابها در دنیا حدود 40 درصد از یکی از اختالالت شـــدید روانی رنـــج میبرنـــد. خصوصاً اســـکیزوفرن و افســـردگی بـــه دلیـــل اینکـــه چرخـــه آسیبهای اجتماعی مثل زنجیر به هم وصل است مجدداً ردپای اعتیاد در آن آشکار است. یکی دیگر از دالیل گرایش به مصرف مواد وجود تعارض اســـت و اگرکمیموشکافانهبهاینپدیدهبنگریم متوجه میشویم که یکی از عوامل کارتن خوابـــی خصوصـــاً در شـــهرهای بزرگ مثل تهـــران مهاجرتهای بدون هدف و برنامه و نبـــود تطابق با محیط جدید اســـت که این امر خود مجدداً از عوامل سوق دهنده به سوی اعتیاد است.
گـــروه دیگـــر از کارتنخوابها را زنان تشـــکیل میدهنـــد. طبق آخریـــن آمار 5هزار نفـــر از 15 هزار نفـــر کارتن خواب کشـــور کـــه البته ایـــن آمـــار بـــا تأکید بر پایتخت اســـت و شاید اگر شیوعشناسی دقیقـــی صـــورت گیـــرد، در کل کشـــور آمـــار بیشـــتر از این تعداد اســـت را زنان تشکیل میدهند. مســـأله زنان و کارتن خوابـــی کمی پیچیدهتر از مردان اســـت چرا که بحث روســـپیگری و کارکردهای غیرمتعارف جنســـی هم مطرح است و در این خصـــوص مباحثی مثل افزایش بیماریهایی از جمله ایدز و اعتیادهای شـــدید نمایـــان میشـــود. یک مســـأله خیلـــی مهـــم در کارتنخوابها مطرح میشـــود و آن درمـــان اعتیـــاد این گروه از افراد جامعه اســـت که بســـیار رؤیایی اســـت چرا که در عالیترین شرایط یک معتـــاد عـــادی تنهـــا حـــدود 20 درصد شـــانس بهبودی کامل دارد پس ما باید نگاهمـــان را در کارتن خوابها از درمان به کاهش آســـیب تعدیل دهیم و دائماً از کلمه جمعآوری اســـتفاده نکنیم چرا که با جمـــع آوری این بیماران در مکانی مثل اردوگاهها هیـــچ اتفاقی در درمان و زیانکاهی آنان نمیافتد و بهتر اســـت با اســـتفاده از کمک گروههای همتا بســـتر مناسب مثل ساخت پناهگاهها و ایجاد خدمات حرفه ای کاهش آســـیب برای مقابله بـــا این پدیده فراهم کرد. شـــاید اولیـــن بار حدود 14 ســـال پیـــش بود که نخستین اقدامات برای کارتن خوابها اتخاذ شد و ما متأسفانه با وجود گذشت بیش از یک دهه هنوز در مرحله آزمون و خطاهستیم.