انقالب و شعر

بــا نگاهــی بــه تاریــخ تحــوالت اجتماعـــــی – سیاســی ایــران معاصر میبینیـــــم، بخـــــــــش مهمــــــی از مبـــــــارزات مــردم ایــران بــا ادبیات و هنر گره خورده اســت. در ســالهای حکومــت پهلـــــــــوی شــــــــــاعران در ســـــــرودههایــــشان مطالبات طبقه متوســط را پیگیــری میکنند و بتدریج با رادیکالتر شدن اعتراضها، شعرها و ســرودههای شــاعران با مطالبات همه اقشار اعــم از کارگــران و کشــاورزها، صنعتگــران ...و گروههــای مختلــف چــپ، اســالمی و ملیگــرا پیونــد پیــدا میکنــد. در شــعرهای پیــش از انقالب، با اتمسفری مواجه میشویم که برای ورود ســرودههای شــاعران با ســاحت ادبیات، بایــد آثارشــان از پیــچ شــعرهای سیاســیمبارزاتــی عبور کنند تا مــورد توجه مخاطبها قــرار گیــرد. بــه همیــن دلیــل شــاعرانی مانند احمد شــاملو، ســیاوش کســرایی ...و از همین منظــر ادبیــات و شــعر را پیگیــری میکننــد. بــرای تبییــن شــعر انقــالب بایــد، این مســأله را هــم بررســی کــرد کــه ما کــدام دوره از شــعر انقــالب را بررســی میکنیــم. بیشــک همــه ســرودهها و شــعرهایی کــه شــاعران مختلــف اعم از احمد شــاملو، ســیاوش کسرایی، خسرو گلســرخی، علــی موســوی گرمــارودی ...و در اعتراض بهنظام پهلوی میســرایند در شــمار شــعرهای انقالب هســتند. در ایــن دوره متأثر از اعتراضهای مردم انقالبی، عمدتاً شــعرها آشــکارا سیاســی بودند و به شعار تنه میزدند. بهغلط این تلقی رایج شــده که شعرهای قبل انقالب، شــعرتر بودند و به همین اعتبار مردم بــه شــعر توجــه نشــان میدهنــد؛ در حالی که اینطــور نیســت و مــردم در آن روزگار بیش از اینکه دنبال ادبیات و ارزشهای ادبی باشــند، شــیفته مفاهیــم و مضامیــن مندرج در شــعر شــاعران بودنــد. گواه ایــن ادعا هم شــبهای شــعر گوتــه اســت کــه بــر اســاس گزارشهــا، شــعرهایی که سیاســیتر و معترضتر هستند بســیار بیشتــر مورد توجــه قرار گرفتنــد. همه شــاعرانی کــه معتــرض نظــام پهلــوی بودند، شاعر انقالبی هستند فارغ از اینکه به کدام یک جریانهای سیاســی یــا عقیدتی اعــم از چپ، اســالمی، ملیگرا یــا لیبرال معتقــد بودند. در دوره بعــد از ســرنگونی نظام پهلــوی با تعین یافتــن انقــالب رویکردهــا نســبت بــه تبیین و توضیح «شــعر انقــالب» تغییر میکنــد. بعد از انقــالب انگارههــای جامعــه تغییــر میکند و مــا در یــک دوره چند ســاله در فاصله ۷5۳۱ تــا ۱6۳۱ بــا یــک دوره تأمل و ســکون در شــعر روبهرو هستیم. شاعران در این دوره به واکاوی تفکرشــان و تطبیق آن با اتفاقها میپردازند. پس از این دوره سکون است که تقسیمبندیها در عرصــه شــعر و شــاعران شــکل میگیرد که البته این تقسیمبندی را نمیتوان یک تفکیک سبکشناســانه دانســت و بیشتــر متأثــر از تفاوت دیدگاههای سیاســی و فکری اســت. در ســالهای بعد انقالب اسالمی شاعرانی مانند طاهــره صفــارزاده، علی موســوی گرمــارودی ...و آرمانهــای و ارزشهــای انقــالب اســالمی را پــی میگیرند. این شــاعران پیــش از انقالب هــم ســرودههای انقالبــی در کنــار شــاعران انقالبــی جریانهــای چپگــرا داشــتند. بهطــور روشــن میتوان گفــت پس از انقالب اســالمی هســت که جریانهای اسالمگرا داعیهدار شعر انقــالب اســالمی میشــوند و عمــده رویکرد و دیدگاه آنها هم دفاع از انقالب اسالمی و نظام برخاســته از آن هستند؛ برخالف چهرههایی از شــاعران انقالبی که بعد اســتقرار نظام جدید مواضــع انتقــادی نســبت بــه انقــالب گرفتند. در دوره نخســت در ســالهای قبــل انقــالب، شــعرهای اعتراضــی و انقالبــی مبتنــی بــر ویژگیها سبکشناســانه و فــارغ از دیدگاههای سیاســی و اعتقــادی شــاعران بهعنوان «شــعر انقــالب» شــناخته میشــد، اما ســالهای بعد انقــالب مبتنی بر دیدگاههای شــاعران فارغ از مؤلفههــای ســبک شناســی این تقســیمبندی شکل گرفت. در یک دهه اخیر این دستهبندی هم کمرنگ شــده و شــاعران انقالب اســالمی بــا حفــظ هویت فــردی شــان، ســعی میکنند مبتنی بر ارزشهای زبیاییشناســی و خالقانه و مــدرن شــعر بگوینــد و شــاعران منتقــد هم هیجانهایشــان کمرنگتــر شــده و به مســأله زیباییشناسی بیشتر توجه میکنند.