معضل ریشهای بازار ارز

کاهــش دســتوری نــرخ ســود بانکــی در چنــد مــاه گذشــته از ســوی برخــی کارشناســان بهدالیلی نظیر کــم توجهــی به رونــد نرخ تــورم و احتمــال پیدایش شــوک ارزی مورد انتقادهایی قرار گرفت. در پی بروز نوسانهای اخیر در بازار ارز و سکه، سیاستگذار برای مبارزه با تقاضای سفته بازی بازار ارز اقداماتی چون انتشار گواهی سپرده با نرخ سودی حداقل 05درصد باالتر از نرخ تعیین شــده برای سود سپردهها را کلید زد. یــک بــار دیگــر این تجربــه تصمیم ســازان پولی کشــور را به صرافت انداخت تــا هنگامی که الزامات ثبــات بــازار مالی و پولی محقق نشــود، ایجاد تغییــر در متغیرهای مربوط به مسیر نقدینگی آثار ناخوشایندی بر اقتصاد کشور خواهد داشت. کاهش نرخ سود بانکی البته بخشی از نقدینگی را به سمت بازارهایی چون مسکن و بازار سرمایه سوق داد اما در فرهنگ رفتار اقتصادی مردم، ریسک سرمایهگذاری در بازارهای با ظرفیت سفته بازی پایین چندان جذاب نیست.

و در چنیــن وضعیتــی تدابیر ســه گانه انتشــار گواهی ســپرده ریالی با نرخ ســود 20 درصد، انتشــار گواهی ســپرده ریالی مبتنی برارز با نرخ سود 4 و 4/5 درصد(یک و دو ساله) و پیش فروش سکه بهارآزادی با نرخ 14 و 13 میلیون ریال(شــش ماهه و یکســاله)، که شب چهارشنبه توســط بانک مرکزی اتخاذ شــد، میتواند بهعنوان مســکن قــوی و البته نه مرهم چالش سیاســت ارزی تلقی شود.

منظور از الزامات ثبات بازار مالی و پولی هم مجموعهای از اقدامات است که حداقل آن یکسانســازی نرخ ارز میباشــد. کمترین اثر یکسانسازی نرخ ارز در ثبات بازار این اســت که باگ هیجانات ارزی را در بازار پوشــش خواهد داد و برای مدتی (نه چندان کوتاه و نه چندان طوالنی) شوک و هیجان ارزی را در بازار تخلیه خواهد کرد و سپس ثباتی را به وجود خواهد آورد که به هیچ وجه ظرفیت سفته بازی نخواهد داشت.

بحران اخیر نوســانات ارزی اگر چه ســه دلیل ریشــهای و تکمیلی (کاهش نرخ سود سپرده، اخالل در ورودی ارز و تقاضای سفته بازی متأثر از دو عامل فوق) داشــت امــا از مدتهــا قبل قابــل پیشبینی بــود. بنابرایــن باید گفت آنچه تمهیدات بانک مرکزی در خصوص هدایت نقدینگی به ســمت شبکه بانکی در شــب چهارشــنبه و پیرو چالش ارزی اتخاذ شد، از این منظر چندان غیرمنتظــره نبــود. چــون حداقــل در چندین بــازه مختلف زمانی از 20 ســال پیش تا کنون، شاهد این خط سیر تکراری تصمیمگیری سیاستگذار بودهایم. چندین ســال اســت که کارشناســان در بیان حل این معضل ریشهای از لزوم انجام اقداماتی به مثابه جراحی سخن میگویند.

حداقل این پیشــنهادات کارشناســی، واقعیســازی (یکســان ســازی) نرخ برابری ریال در برابر ارزهای خارجی یکبار برای همیشه و البته آمادگی برای پس لرزههای حاصل از آن اســت. این اقدام اگر چه جســارت می خواهد اما هــم اعتمــاد فعاالن اقتصــادی را در پی خواهد داشــت، هــم بالتکلیفیهای بخــش تجــارت کشــور را کاهــش خواهــد داد، هــم رانــت بیدلیــل و یارانــه غیرعادالنه به بخشهایی از اقتصاد را پایان خواهد بخشــید و هم شوکهای تورمی ناشــی از آن را پیشبینی پذیر و البته در یک خط سیر منطقی هدایت خواهد کرد.

بارها در برهه زمانی چند ســال اخیر سیاستگذار از یکسانسازی نرخ ارز با تکیه بر مؤلفههایی چون روانســازی ورودی و خروجی ارز کشــور ســخن گفته بــود و البتــه ترس از انتظارات تورمی و همچنیــن تأثیرگذاری عوامل بیرونی، مانع از آن شده بود که جسارت تحقق این یکسانسازی ایجاد شود اما به نظر میرســد که اگر این مســأله تحقــق یابد، تنظیم بازارهای دیگــر نیز به مراتب بهتر انجام خواهد شــد. برای مثال اگر در همان بازه اعمال دســتوری کاهش نرخ سود، ابتدا این یکسانسازی تحقق پیدا می کرد، هیجانات دالری در یک بازه کوتاه مدت تخلیه میشــد و ســپس سیاســتگذار با خیال آسوده، زمینه را برای کاهش نرخ سود فراهم می کرد.