اراده هند برای گسترش مناسبات با ایران
اسماعیل بشری کارشناس مسائل آسیا در گفت و گو با «ایران» بررسی کرد
با رفت و آمــــد مقامهای بلند پایه ایران و هند، دو کشور مرحله جدیدی از مناسبات را آغــــاز کردهاند. رابطــــهای که گرچه طی ســــالها بر ســــنت مراودات حســــنه و کم تنش به پیش رفته اما اینک برپایه تجربه عصری است که میتواند پیامدی فراتر از روابط دو جانبه داشته باشد.
چه گشایش در برقراری روابط سیاسی و اقتصــــادی ایران با کشــــورهای مختلف جهان تحــــت تأثیر دســــتیابی بــــه توافق هســــتهای و اجرای آن سبب شده تا ایران در فصل تازه مناسبات دیپلماتیک خود بــــا قــــدرت های بــــزرگ منطقــــهای چون هند، اهداف سیاســــی و اقتصادیاش را از موضعــــی برابر و مبتنی بــــر تأمین منافع اقتصــــادی میان مــــدت و بلندمدت خود پیگیری کند و در عین حال توان بازیگری منطقــــهایاش را ارتقــــا دهــــد. دور جدید همکاریهــــای تهــــران و دهلی کــــه اوایل خرداد ماه ســــال گذشته با پیشقدم شدن و سفر نخستوزیر هند به ایران آغاز شد، اینک با ســــفر متقابل رئیــــس جمهوری ایران ادامه یافته است.
رفــــت و آمدهایــــی کــــه در خــــال آن هر دو طــــرف در عین حال کــــه بر ارتقای سطح همکاریهایشان در ابعاد مختلف سیاسی، امنیتی، دفاعی و اقتصادی تأکید میکنند، به توافقهای رنگارنگ سیاسی و اقتصادی هم دست یافتهاند.
با اسماعیل بشری، کارشناس مسائل آسیا پیرامون ابعاد سفر رئیس جمهوری ایران به هند گفتوگو کردیم: ■ آقــــای روحانــــی بــــرای نخســــتین بــــار برای ســــفری ســــه روزه به هندوستان سفر کردهاند؛ ســــطح کنونی روابط ایران و هند راچگونهارزیابیمیکنید؟
روابــــط ایــــران و هند اکنون در ســــطح خوبی قرار دارد. هنــــد تمایل زیادی دارد در برخی از پروژههای ایران سرمایهگذاری کند که مهمتریــــن آن، پروژه بندر چابهار و ایجاد مســــیری بــــرای ارتباط با آســــیای میانــــه از طریق ایــــن بندر اســــت. قاعدتاً میدانیــــم کــــه هنــــد، رقیبــــی بــــزرگ به نــــام چیــــن دارد. چین پروژه مشــــابهی را در بندر گواتر پاکستان دنبال میکند. هند هم میخواهد از طریق چابهار به آسیای میانه دسترسی داشته باشد. از این منظر، همکاری خوبــــی بین ایــــران و هند وجود دارد. از طرف دیگر، هند خواستار واردات گاز از کشــــورمان است. مدتها پیش قرار بود از پاکســــتان خط لولهای به هند وصل شــــود اما کش و قوسهای فراوانی وجود دارد. روی هــــم رفته هند ســــعی میکند برای خــــودش در ایــــران، جا پــــای خوبی پیدا کند. از طرفی هند کشور بزرگی است و میتواند بســــیاری از نیازهای ما حتی در حوزه فناوری را تأمین کند و در عین حال یکی از خریداران عمده انرژی ما چه گاز و چه نفت است. ■ مهمترین مزیــــت اقتصــــادی در رابطه دوکشورچیست؟
هنــــد عضــــو ناظــــر پیمان شــــانگهای هم هســــت و نگاه کامــــاً گســــتردهای به بســــط فعالیتهای اقتصادی در آسیای میانــــه دارد. بهتریــــن راه پیــــش روی این کشــــور برای صــــادرات به آســــیای میانه و مرکزی، ایران است. پاکستان هم به دلیل موقعیــــت جغرافیایــــی میتوانــــد چنین نقشی را ایفا کند اما رابطه هند و پاکستان بیشــــتر تنش آلود اســــت تا دوســــتانه. در نتیجه این کشــــور برای صادرات کاالهای خــــود از طریق پاکســــتان امیــــدی ندارد و ایران را مســــیر مطمئنتری برای اهداف صادراتــــی خود میدانــــد. متقابــــاً ایران هم مشــــتاق است با کشــــورهای مختلف در ارتباط باشــــد. برای نمونه ما همکاری خوبی با چین داریم و کشور ما برای چین بــــازار خوبی اســــت و این کشــــور صادرات خوبــــی به ایــــران دارد. چین هــــم یکی از خریــــداران انرژی ماســــت و روی ایران به عنوان یکــــی از تأمین کنندههــــای نفت و گاز حساب میکند؛ هند نیز همین نگاه را دارد. چین و هند در عین حال رقیب هم هستند. رقابت این دو کشور در حوزههای سیاســــی و اقتصادی، به ما ایــــن امکان را میدهد سرمایه آنان را جذب کنیم. ■ پروژه چابهار به نوعی دور زدن پاکستان همتلقیمیشود؛اینپروژه،برتوازنرابطه منطقهایایرانباپاکستانچهتأثیریدارد؟
یکــــی از طبیعیتریــــن مســــیرها برای صــــادرات و واردات بــــه آســــیای مرکزی، بنــــدر چابهار اســــت. علت مطرح شــــدن پاکستان،فشارهایبینالمللیعلیهایران است که در آن سرمایهگذاری نشود. اگر ما بتوانیم این موانــــع را برطرف کنیم، برای همه کســــانی که میخواهند به بازارهای آســــیای مرکزی دسترســــی داشته باشند، بنــــدر چابهار گزینه مناســــبتری اســــت. برای اینکه یک کاالیی از طریق پاکســــتان به آسیای مرکزی برسد، باید از افغانستان هم عبور کند. افغانستانی که درگیر ناامنی است و نمیتواند تضمین کندکاالهایی که از این کشور عبور میکند به آسیای مرکزی برسد.
اما مســــیر ایــــران بســــیار امن اســــت. بــــه همین دلیل مســــیر ایران بــــا اهمیت است.امابهخاطرپارهایماحظات،کمتر در ایران سرمایهگذاری شــــده است. حاال که هند چنین تصمیمــــی دارد، ایران باید استقبالکند. ■ فراتــــر از دســــتاوردهای اقتصادی،ایران در زمینه سیاســــی و امنیتی چــــه هدفی را در توســــعه رابطــــه با دهلی جســــت وجو میکنــــد؟ خاصــــه اینکــــه ایــــران در دوره پسابرجامواردعصرتازهایازتوسعهروابط بــــا بازیگــــران تأثیرگذار بینالمللی شــــده است.
بیشــــترین زمینه همکاری مــــا با هند میتوانــــد در زمینه اقتصادی باشــــد. هند کشوری است که یک قدرت بزرگ منطقه آسیاســــت و داشــــتن رابطه خــــوب با این کشور، میتواند در رابطه با کشورهای دیگر یک توازن به وجود بیاورد.
هرچند در عین حال ســــعی میکنیم رابطــــه خوبــــی هــــم با پاکســــتان داشــــته باشــــیم. چــــون ایــــن کشــــور مســــلمان اســــت و زمانی ما در پیمان ســــنتو متحد نظامــــی پاکســــتان بودیــــم و هنــــوز بــــه پاکســــتان به چشــــم یک کشــــور دوســــت نگاه میکنیم. هرچند مــــا در مرزهایمان مشــــکات امنیتــــی بــــا پاکســــتان داریم؛ ولی ســــعی کردیــــم همواره با این کشــــور رابطــــه متعادلی داشــــته باشــــیم و مایل نیستیم که اصاً کشــــور همسایه خود را از این نظر آزرده کنیم. ■ به نظر میرســــد هنــــد در دکترین جدید امریکا جایــــگاه بهتری یافتــــه و مقامهای واشــــنگتن میکوشــــند برای مهــــار چین به عنــــوان یــــک قــــدرت بــــزرگ جهانی و رقیب امریکا، رابطه با هند را تقویت کنند. در چنین شــــرایطی که دولــــت ترامپ در مخالفت با ایران، فضاسازی کرده و تالش میکند به زعــــم خود توان نقــــش آفرینی منطقهای مان را ضعیف کند، از این منظر تقویت مناســــبات سیاســــی ایران با هند چهاهمیتیدارد؟
سیاســــت امریــــکا در دراز مــــدت، مهار چیــــن اســــت و ایــــن سیاســــت بــــه انحای مختلــــف انجــــام میشــــود؛ بــــرای مثــــال ســــعی میکند با کشــــورهای جنوب شرقی آســــیا رابطــــه بهتــــری ایجــــاد کــــرده یــــا در شــــبه جزیره کره جای پای خود را محکمتر کند. خب هند یکی از سردمداران کشورهای غیر متعهد دنیاســــت؛ او امریکا را به چشم یک متحد نگاه نمیکند اما به دلیل رقابتی که با چین دارد، رابطه بهتری با امریکا پیدا کرده اســــت. هند قبــــاً برای مهــــار چین از پشتیبانی شوروی سابق اســــتفاده میکرد، ولی االن اتحاد شــــوروی فروپاشیده است و طبیعتاًدرمهارچینباامریکاهمنظراست. ■ رفت و آمد ســــطح باالی مقامهای ایران و هند تا چه اندازه در تعمیق رابطه دو کشور مؤثراست؟
بســــیار مؤثر اســــت؛ زیــــرا ما بــــا برخی کشورها روابط نســــبتاً متاطمی داریم و از داشتن یک رابطه خوب و نزدیک با کشور بزرگی مانند هند که بــــازار خوبی هم دارد، میتوانیــــم بهره ببریــــم و هنــــد میتواند دریچهای برای تجارت ما باشد؛ باید از این رابطه استفاده کنیم و به همین دلیل هم میتوان این رابطه را ارتقا داد.
هند عضو ناظر پیمان شانگهای است و نگاه کامال ً گستردهای به گسترش فعالیتهای اقتصادی در آسیای میانه دارد. بهترین راه پیش روی این کشور برای صادرات به آسیای میانه و مرکزی، ایران است