سرنوشت مبهم یک فیلم جنجالی

رضا درمیشــیان به ممیــزی چندباره «عصبانی نیستم» اعتراض کرد

هنــر نمایشــی تعزیــه با وجــود قدمت بســیار زیــاد، کمتر به آن توجه شــده و آنگونه که باید و شــاید در جامعه معرفی نشده است.اغلب مردم جایگاه اجرای تعزیه را در ایام عزاداری و ســوگواری میداننــد تــا بــا اجــرای بخشــی ازواقعــه عاشــورا بــا مصیبــت اهــل بیــت(ع) ابــراز همــدردی کننــد در صورتــی کــه تعزیــه جدای از یــک آیین مذهبی یک هنرنمایشــی اســت. درایام فاطمیه نیز تعزیههای بسیاری بــه مناســب شــهادت حضــرت زهــرا(س) در شــهرها و فرهنگســرای مختلف برپا اســت که بازگــو کننــده گوشــهای از ایــن واقعــه تاریخی اســت. ابوالفضــل صابــری یکــی ازهنرمندان عرصه نمایشــی اســت که حدود 4۳ ســال در هنرتعزیه فعالیت میکند. اومتولد ســال 56 از تفرش؛ مهد هنر تعزیه است. موروثی بودن تعزیــه درخانــواده آنهــا ســبب شــده از 5-6 ســالگی به این هنــر روی آورد تا آنجا که امروز ایــن هنر آیینی و نمایشــی را در خارج از ایران روی صحنه برده اســت. بــه بهانه تعزیههایی کــه در ایــن ایــام برگــزار میشــود گفتوگویی باابوالفضل صابری در مورد تعزیه داشتهایم که در ادامه میخوانید: ■ تعزیــه یــک هنرآیینــی اســت کــه تقریبــاً دراکثــر شــهرهای ایــران اجــرا میشــود امــا درخــارج ازایران کمتر معرفی شــده اســت؛ با توجــه بــه اجراهایی کــه درکشــورهای مختلف برگزارکردهاید استقبال و شناخت مردم از این هنرآیینی چگونه است؟

اجرای نخســت مــا درانگلســتان بــود و از ســوی حــوزه هنری شــهرداری تهــران به این کشورســفر کردیم.درایــن برنامــه بــه مــدت ۰۱روز در دانشــگاهها و انجمنهــای اســالمی شــهرهای مختلــف این کشــور اجــرای تعزیه داشتیم. در بســیاری از شهرها به دلیل اینکه جنبه هنــری تعزیه مورد توجه بود اســتقبال خیلــی خوبــی صــورت گرفــت. تعزیــه برای غیر ایرانیها بســیار جالب و تأثیرگذاراســت. زمانــی کــه دیالوگهــای مــا ترجمه میشــد با وجــود آنکــه مخاطب مســلمان هــم نبود امــا برخــی صحنههــا احساســات او را بــر میانگیخــت و اشــک تماشــاگر را بــه همــراه داشت. ■ آیینهای نمایشــی تنهــا بــا حضورایرانیها اجرا میشــود یا آنکه در انجمن یا دانشگاههای خــارج از کشــور افــراد غیــر ایرانــی هــم تجربه اجرای تعزیه دارند؟

بــه اعتــراف بســیاری ازکارگردانهــای بــزرگ دنیا و حتــی هالیوود تعزیــه بزرگترین هنرســمعی و بصــری اســت، به ایــن دلیل که چنــد نکتــه مهــم در این هنــر رعایــت و اجرا میشــود. نخســت آشــنایی کامــل بــا شــعر و ادبیــات اســت و دیگــری تســلط بر موســیقی اســت. همچنیــن هنرمنــدان بایــد در حــوزه ورزش و ســوارکاری آمادگــی کامــل داشــته باشــند. ضبــط سکانســی از یــک فیلــم شــاید بیــش از۰۱ بارتکرار شــود تا به نتیجــه ایده آل کارگردان برســد اما در تعزیه اینگونه نیســت، یک تعزیه خوان باید به کار خود تسلط داشته باشــد تا در همــان اجرای نخســت بتواند نظر مخاطب را جلب کند. ■ آیــا تمامــی ایــن نــکات همچنــان رعایــت میشــود. در حالــی کــه چنــد ســالی اســت نوآوریهایی به تعزیه وارد شده و ممکن است به اصالت این هنرهم لطمه بزند.

مــی توانیم به تعزیــه از دو جنبه نگاه کنیم نخســت قالب حرفهای و دیگرآماتور.کســانی کــه تعزیــه را بهصــورت بومــی و محلــی اجرا میکنند شاید تســلط چندانی به همه آیتمها نداشــته باشــند و بســیاری از ایــن آموزشهــا ســینه به سینه منتقل شده باشد اما کسانی که ایــن هنر را بهصورت حرفــهای دنبال کردهاند بایــد بــه همــه ایــن آیتمهــا مســلط باشــند و موسیقی و ادبیات را بخوبی بشناسند. درمورد نوآوریهــا نیــز دو دیدگاه وجود دارد، کســانی کــه طرفــدار سرســخت اجــرای ســنتی تعزیه هســتند بر ایــن عقیدهانــد که هیــچ تغییراتی نبایــد در آن ایجاد شــود اما برخــی هم بر این باورنــد کــه تعزیــه بایــد به روز باشــد کــه البته مــن بــا نظریــه دوم موافــق هســتم. در تعزیه ســنتی ایراداتــی به لحاظ شــعری وجــود دارد که حتــی گاهی اهانت به اهل بیت(ع) اســت و بایــد تصحیــح شــود. بطــور کلــی نــگاه تازه نســل امروز با خواستههای هنری جوان دیروز کامالً متفاوت اســت. به عقیده من در گذشته تعزیه تنها ابزار گریه بود و در مراسم عزاداری کاربرد داشــت امــا امروز بــه تعزیه بــه عنوان یــک هنرنمایشــی نــگاه میشــود و هنرمندان بزرگی چون حســین گیل، بهــزاد فراهانی ...و در تعزیه حضور داشتهاند. ■ تعزیه درتصور مردم، نمایش و روایت واقعه عاشــورا اســت در صورتی کــه حــدود 400 نوع هنرتعزیــه وجــود دارد اما تــا به امــروز چندان کاربــرد نمایشــی نداشــته اســت. به نظر شــما چــرا کمتر به دیگــر موضوعات تعزیــه پرداخته میشود؟

متأســفانه تعزیــه را تنها به واقعه عاشــورا میشناســیم در صورتــی کــه تعزیههــای بســیاری چــون خســرو و جمشــید، تعزیــه تاریخی جنگهای مختلف صدراســالم زمان پیغمبــر(ص) و حضــرت علــی(ع)، تعزیــه مالک اشــتر ...و وجود دارد. حتی چندی پیش تعزیــه امــام خمینی(ره) را که اشــاره به زمان دســتگیری ایشــان تا تبعید بود در تئاتر شــهر و مرقــد حضــرت امــام بــه اجــرا در آوردیــم. همچنیــن به تازگــی تعزیه امیرکبیــر و تعزیه داعــش را آمــاده اجــرا کردهایــم. امــا درمورد نپرداختــن بــه دیگر انــواع تعزیه بایــد بگویم

هیچ حمایتــی از تعزیه و تعزیه خوان صورت نمیگیــرد. انجمــن تعزیــه ایــران حتــی یــک آپارتمــان ۰۳ متــری بــرای نصــب یــک تابلو ندارد و متأسفانه از سوی هیچ ارگانی حمایت نمیشــود. بســیاری از تعزیهها مستند هستند و بــا تاریخ انطباق دارند. بنابراین باید تمامی هنرهــای نمایشــی تعزیــه آرشــیو و بهصورت یــک مجموعه قابل اســتناد جمعآوری شــود. درایــام عــزاداری رســانهای مثــل تلویزیــون ترجیحــش برایــن اســت کــه مداحیهایــی با الفــاظ و آهنــگ بــد را پخــش کند امــا توجهی بــه هنر نمایشــی تعزیه ندارنــد؛ اگر هم گاهی از شــبکههای اســتانی تعزیــهای پخــش شــود مربوط به روســتاهای دور افتاده است که هیچ کدام از آیتمهایی که اشــاره شد در آن رعایت نشده اســت. متأســفانه چون جوانان آشنایی چندانــی بــا تعزیــه ندارنــد تصورشــان از هنر آیینی و نمایشی همینهایی است که از رسانه ملی پخش میشود. ■ به نظر میرســد دلیل بیتوجهی رسانه ملی بــه کارگیــری ادوات موســیقی در تعزیه باشــد. همانطــور کــه میدانیــد پخــش تصویر ســاز از تلویزیــون ممنوع اســت و ایــن محدودیتها تقریباً بر تمامی هنرها اثرگذار است.

در دوره اصالحــات و ریاســت جمهــوری آقــای خاتمــی توجــه بســیاری بــه تعزیــه بود بطــوری کــه تعزیــه ایــران از امریــکا و ایتالیــا تــا مســکو بــه نمایــش درآمــد و معرفــی شــد امــا بعــد از دوران اصالحــات به حالــت اولیه

برگشــت و چندان به آن بها داده نشــد. اینکه ســازهای موســیقی دلیل پخش نشدن تعزیه از تلویزیــون هســتند غیر منطقی اســت و نیاز به بحث و بررســی بیشــتری دارد. بهتر اســت بگوییــم تعزیه با وجود بزرگــی و ژرفای هنری آن مظلوم واقع شده است. ■ موســیقی درهنرنمایشــی چــون تعزیه نقش مهمــی دارد. آیــا کســانی کــه امــروز در تعزیــه فعالیــت میکننــد بــه ردیفهــای موســیقی آشنایی دارند؟

موســیقی ســنتی مــا وامــدار تعزیه اســت. بســیاری از گوشــههای موســیقی کــه فراموش شــده در تعزیــه خوانــی وجــود دارد و ازطریق تعزیــه زنده شــده اســت حتــی ممکن اســت گوشــههایی در تعزیــه خوانــده شــود کــه هیچ خواننده موسیقی سنتی نتواند آن را اجرا کند. ■ جشــنواره نمایشهــای آیینــی چنــد ســالی اســت کــه در حــال برگــزاری اســت. ایــن جشــنوارهها در معرفی تعزیه چقــدر تأثیرگذار بوده اند؟

متأســفانه دراین جشــنوارهها روابط بیشتر از خــود کار اثرگــذار اســت و افرادی کــه رابطه صمیمانه با برگزار کنندگان این جشنوارهها یا سوگوارهها دارند کارهای خود را به یک تعداد آماتــور معرفــی میکننــد. بطــور کلــی روابــط جای ضوابط را گرفته و برگزار کنندگان چندان دنبال این نیســتند که چــه اتفاقی برای تعزیه خواهد افتاد. دغدغه تنها کســب بودجههایی است که به هدر میرود.

■ بــه اعتقــاد شــما در شــرایط امــروز تعزیــه در شهرستان حضور فعاالنه دارد یا آنکه در تهران بــه خاطــر تکیــه دولــت از رشــد نســبی بهتری برخوردار بوده است؟

پایتخــت تعزیــه تکیــه دولــت واقــع در ســبزهمیدان تهران بود اما بعد از تخریب این تکیه، دیگر هنر تعزیه به آن صورت در تهران رنــگ و بویــی نــدارد و بیشــتردر شهرســتانها اجرا میشود. ■ در شهرســتانها بــر همان اجراهای 50 ســال گذشته پایبند هســتند و یا آنکه تغییراتی در آن دیده میشود؟

تعزیه بیشــتر در شــهرهایی چــون تفرش، اراک، قزویــن، اصفهــان، مشــهد، البــرز و چنــد شــهر دیگــر اجــرا میشــود و در آنجا که هنرمنــدان حرفــهای حضــور دارنــد کارهــا به روزرســانی شده اســت. البته در حال حاضر با وجود کالسهای مختلف هنرهای نمایشــی، نســل امــروز تعزیهخوانهــا در حــال بــه روز شدن هستند. ■ اوضاع و شــرایط موســیقی مذهبی را چگونه ارزیابی میکنید؟

آنجــا کــه مرتبــط بــه تعزیــه اســت بســیار خوش بین هســتم. نوازندههای جوان با وجود شبکههای ماهوارهای بسیار مشتاقانه موسیقی مذهبی را البته به روز تا جایی که خدشــهای به اصل کار وارد نشــود و ماهیــت آن از بین نرود، دنبــال میکننــد. در بخش نمایشــی هم کم و بیش این استقبال وجود دارد.