سوهان تکرار حوادث روح و روان جامعه را فرسوده می کند
ارزیابی کارشناسان از پیامد رخدادهای تلخ و ناگوار یک سال اخیر
یک ســال و دســت کــم 5حادثــه بــزرگ و مرگبار! از ریــزش معــدن یورت و واژگونــی اتوبوس حامل دانشآمــوزان هرمزگانی گرفته تا زلزله کرمانشــاه و غرق شــدن ســانچی و حاال هم ســقوط هواپیما، 739 نفــر فقط در همین 5 تــراژدی غمبار در یک سالگذشتهجانباختندوهزارانخانوادهبهسوگ عزیزانشــان نشســتند. اما ابعــاد ایــن فجایع بجز خانوادههای کشته شدگان، جامعه را در یک سوگ و غــم وســیع در ابعاد ملــی فرو برده اســت. تکرار فجایع غمبار در جامعه ما حاال موجی از ناامیدی را در جامعــه ترویــج کــرده و نشــاط اجتماعــی تا حــد زیــادی کاهــش یافتــه اســت. تنها مــروری بر دلنوشــتههای فعاالن فضای مجازی و شبکههای اجتماعی و صحبتهایی که بین مردم در کوچه و خیابان و در اماکن عمومی رد و بدل میشود خود گواهی بر این مدعاست. پرسش مشترک بسیاری از مــردم در چنین مواردی این اســت که «چرا این همــه حادثه و فاجعه در کشــور ما اتفاق میافتد؟ چرا هیچ کس پاسخگوی جان و مال از دست رفته مــردم نیســت؟» در همین حــال نگرانــی از تکرار حــوادث آتی و جان باختن در ســوانح این چنینی جامعه اذهان بسیاری از مردم را در فضای مجازی به خود مشغول کرده است.
پرویــز اجاللــی، جامعــه شــناس در گفتوگــو با «ایــران» دربــاره تأثیرات این حــوادث بر روحیه جمعــی مــردم میگویــد: حادثــه همه جــا اتفاق میافتد مثالً همین اواخر در روسیه و ایتالیا سانحه هواییداشتیم.مردمهمعموماًدرهمهجایدنیا از این حوادث تلخ غمگین و ســوگوار میشوند اما آنچه باعث میشــود در ایران این مســأله تشــدید شــود تکرار ایــن حــوادث و چگونگی وقــوع برخی از آنهاســت. شــاید جلوی برخی از این حــوادث را میشــد با قانونگرایی و کمی نظم بیشتر در انجام وظایف گرفت، برای همین اســت کــه در این جور موارد شاهدیم که بخشی از جامعه انتقادات خود را متوجــه مســئوالن دولتی و غیــر دولتی میکنند چــون بعــد از هــر حادثــهای جامعــه انتظــار دارد حداقل مســئوالن موضوع را درســت بررسی کرده و جلــوی تکرار موارد مشــابه را بگیرنــد و چون این موارد مرتباً در فاصله کوتاه تکرار میشــود مردم از عملکرد مســئوالن هم ناراحت شده و همین امر عالوه بر اندوه ناشــی از آن مصیبت، ناامیدی را در جامعهتشدیدمیکند.
این جامعه شناس میافزاید: نکته دیگر اینکه وقتی جامعه دچار بحران میشــود و نارضایتیها از مســائل اجتماعی و اقتصــادی افزایش مییابد و اصالحاتــی هم صورت نمیگیرد طبیعتاً تعداد این قبیل رخدادهای فاجعه بار بیشــتر میشــود. چون جامعه یعنی مردم و مســئوالن هر دو دچار استرس و نگرانی و نوعی نارضایتی از وضع موجود هســتند و ایــن نگرانی و تنــش و اضطــراب، ثبات اجتماعــی را از بین میبــرد و بر کیفیت خدمات و انجــام کار با دقت، تأثیر میگــذارد و وقتی دقت و حساســیت پایین بیاید طبیعتاً این قبیل حوادث هم زیاد میشود.
اجاللــی در ادامــه میگویــد: در چنین مواقعی حتی شاهد نوعی بدبینی مردم نسبت به مسئوالن هــم هســتیم. بنابراین بایــد اصالحــات اقتصادی و اجتماعــی در جامعــه را مــورد توجه جــدی قرار دهیــم، تنشهای موجود در جامعــه را کم کنیم و پاسخ قانعکنندهای به نارضایتیها داشته باشیم تا حس بدبینی جامعه نسبت به مسئوالن هم کمتر شــود. این جامعه شــناس افــزود: در یــک جامعه مــدرن میزان دقــت در انجــام وظایــف اجتماعی و پاســخگویی مردم و مســئوالن هر دو باالســت به همیــن دلیــل میبینیــم کــه در این کشــورها کمتر شاهدچنینرخدادهاییهستیملذابایداینروحیه بیدقتی را که نشان از توسعه نیافتگی نیست از بین ببریم. در مورد سقوط هواپیما در حال حاضر مردم یــک پرســش مشــترک دارنــد اینکه اگــر وضعیت جــوی بد بود چرا اجــازه پرواز داده شــد؟ اینها باید درست بررســی، پیگیری و اعالم شود و با خاطیان برخورد شود، وقتی چنین نشود مردم اعتمادشان را به مسئوالن از دست داده و مرتباً نگرانند که مبادا دفعه بد این اتفاق برای آنها بیفتد و لذا اضطراب و ناامیدی در بین مردم ترویج میشود. ■ مسألهراحلکنیدنهاینکهآنراجمعکنید!
دکتــر جمــال اعتمــادی، روانپزشــک و عضو شــورای تخصصــی ســالمت و روان ســازمان بهداشــت و درمان صنعت نفت نیز متغیرهای روان شــناختی و جامعــه شــناختی زیــادی را در بــروز ناامیــدی در جامعــه مؤثــر میدانــد و بــه «ایــران »میگویــد: وقایعی مثل ســقوط هواپیما در همــه کشــورها اتفاق میافتــد اما اخیــراً تکرار حــوادث در ایران حالت ســریالی به خود گرفته و همین امــر باعث ناامیــدی و ترویج غــم و اندوه در جامعه شــده اســت. در این میان متغیرهایی همچون میزان امید به آینده در بین مردم، نحوه مدیریتکالندرجامعه،نوعانعکاسرخدادها، مدیریــت رســانهای وقایــع و نحوه پاســخگویی و میــزان مســئولیت پذیری مســئوالن هــم خیلی تأثیرگذاراست.اعتمادیافزود:همهاینفاکتورها و مســائل اجتماعی و اقتصــادی که جامعه با آن مواجه اســت بــه این مجموعه اضافه میشــود و جمیعا بستر را برای ناامیدی فراهم میکند. این روانپزشــک افــزود: صرفــاً یک حادثــه به تنهایی نمیتواند ایجاد این همــه ناامیدی کند اما وقتی بسترجامعهبافاکتورهایباالمهیامیشودزمینه اندوهوناامیدیتشدیدمیشودومیزاننارضایتی مردم در ابعاد کالن افزایش مییابد.
او افزود: مــردم در زمان بروز هر حادثهای باید احســاس کنند که زمان طالیی بــرای کمک از بین نرفته،مراکزاطالعرسانیدرستودقیقاطالعات را به جامعه بدهند و مسئوالن بعد از هر واقعهای موضــوع را به گونهای بررســی و نتایــج را به اطالع عموم برســانند که مردم قانع شــوند. مثــالً مردم میگویند چرا اصالً این هواپیما ســقوط کرد؟ آیا از بیکفایتــی مدیریت بــوده یا هر عامــل دیگری؟ و برایاینکهدرآیندهدیگراینرخدادهااتفاقنیفتد چه فکر و برنامهریزی ای شده است. مسئوالن باید تحلیل نهایی از هر واقعهای داشــته باشــند و باید ببینیم چقــدر در اقناع عمومی موفــق بودیم. اگر ایــن اقناع وجود داشــته باشــد و پاســخگویی مؤثر باشــد جامعه متوجه میشــود کــه اقداماتی برای پیشــگیری از وقوع چنین حوادثــی در آینده قطعاً وجود خواهد داشــت و تا حدودی از میزان تنش و اضطرابش کاسته میشــود. دکتر اعتمادی افزود: ما سالهاســت که در هنگام وقوع حوادث همیشــه دنبالجعبهسیاههستیماماهیچوقتهمآخرش نمیفهمیم کــه چه اطالعاتی از این جعبه ســیاه بیرون آمده و چه کسی مقصر بوده و چه برخوردی با عامالن قصور میشــود. شــاید تصور شود مردم فرامــوش میکنند در حالیکه مــن میگویم مردم فرامــوش نمیکنند اتفاقا اینها را در حافظه شــان ثبت میکنند و زمان وقوع حادثه بعدی این اندوه و انتقاد و ناامیدی شان تشدید میشود.
ایــن روانپزشــک یــادآور شــد: ما در کشــورمان مســائل را حل نمیکنیم بلکه جمع میکنیم، در کوچه و خیابان، در اداره، در اجتماع فقط مســائل را جمع میکنیم و تا زمانی که این گونه با مســائل مواجه شویم اختالالت روحی و ناامیدی جمعی را خواهیمداشت.