قبای کوتاه شعر و قامت بلند حماسه

ارزیابی اجمالی کارنامه شعر دفاع مقدس به انگیزه برگزاری هفدهمین دوره انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس

با کمـــال تأســـف باید گفـــت هنوز هم بســـیاری از شـــعرهای دفـــاع مقدس لهجـــه «توصیفـــی» دارنـــد و بـــه جای تبییـــن و تحلیـــل، بهصورتگـــری دفاعمقـــدس پرداختهانـــد، یعنـــی بیشتر موضـــوع مندند تا موضع مند. به تعبیری دیگر، نـــگاه و تفکر نقادانه و تحلیلگرانـــه در ایـــن آثار کم اســـت. تجلیل صرف کارساز نیست و گاهی اثر معکوس دارد. شاعر دفاع مقدس باید از منزل توصیف عبور کند و به اندیشـــه مخاطـــب تلنگـــر بزنـــد. بـــرای ارتقای کیفی شـــعر دفـــاع مقدس، مســـئوالن و متولیـــان برگـــزاری جشـــنوارهها نیـــز بایـــد بهدنبـــال تقویـــت نـــگاه نقادانه باشـــند و از آثار اندیشـــمندانه حمایت کننـــد. اگر به این ســـمت و ســـو حرکت نکنیـــم و صرفـــاً بهدنبـــال کارهـــای بیخطر، فانتزی و جشنوارهای باشیم، شـــعر دفـــاع مقـــدس بـــه بنبســـت خواهد رسید. ■ قلم زدن در حوزه دفاع مقدس نیازمند انگیزه درونی است

آنـــان کـــه دوران دفـــاع مقـــدس را درک کردهانـــد، بـــرای ثبـــت و ضبـــط فرهنـــگ دفـــاع مقـــدس بیکار نمینشـــینند. آدمهـــای اهـــل درد از درونشان سفارش میگیرند. آثار برتر نیز همیشـــه متعلق به کســـانی اســـت که فارغ از وسوســـه نام و نـــان وارد این عرصه مقدس شـــدهاند. ایـــن افراد از دلشان ســـفارش میگیرند و به ُحکم تکلیف دســـت به قلم میبرند. نســـل امـــروز برای تولیـــد آثار ادبـــی ارجمند و فاخـــر با موضـــوع دفاعمقدس، باید نه تنهـــا تاریخ و فرهنـــگ دوران دفاع مقـــدس را بخواند، بلکـــه تنفس کند. نسل امروز باید حقانیت دفاع مقدس را باور داشـــته باشـــد. هرگونـــه ابهام و تشـــکیک در این موضـــوع کار را خراب میکند. این خیلی مهم اســـت که مِن شـــاعر یا نویســـنده باور داشـــته باشـــم کـــه جنـــگ مـــا از روی زیـــاده خواهی و کشورگشـــایی نبـــود و اینکه مـــا در برابر یک جنگ تحمیلـــی از خودمان دفاع کردیم. در این حوزه باید «باورمندی» ما بیش از «هنرمندی» ما باشد، یعنی هنگام نوشـــتن داســـتان یاگفتن شعر بـــرای دفاع مقدس، فقـــط به موضوع فکر نکنیم، بلکه «موضع» هم داشـــته باشـــیم. در غیـــر ایـــن صـــورت یقیـــن داشـــته باشـــید خروجی کار ارزشـــمند نخواهد بود.

هنـــر فاخـــر و ارجمنـــد نیـــز از دل «تعهد» میجوشد. شاعر وقتی حرفی بـــرای گفتـــن داشـــته باشـــد، بهدنبال زیباترین قالب برای بیان آن میگردد. هنرمند متعهد همیشـــه سعی میکند بهترین و زیباتریـــن کالم را برای ابالغ پیام خود به کار گیرد. چنان که خداوند در قـــرآن بهتریـــن و زیباتریـــن کالم را بـــرای ابـــالغ پیام خـــود به اســـتخدام درآورده است. شک نکنید که خالقیت و هنرمنـــدی محصـــول تعهد اســـت. خیلی بدیهی اســـت؛ ســـخنی که از دل بر نیاید، بر دل نخواهد نشست. از این منظر، برگزاری کنگره و جشـــنواره یک روی ســـکه اســـت. مهمتـــر از برگزاری جشـــنواره، تربیـــت نســـلی باورمنـــد و معتقـــد بـــه ارزشهـــا و آرمانهـــای انقالب اســـت. اگر در این عرصه موفق نباشیم، اگر هر روز هم جشنواره برگزار کنیم، کارساز نخواهد بود.

موضـــوع دوم داشـــتن تخصـــص و دانـــش و بینـــش ادبی اســـت. بدون تســـلط و اشـــراف بر ظرایـــف و دقایق ادبـــی، نمیتوانیـــم بـــه دلهـــا نفوذ و اثری مانـــدگار خلـــق کنیـــم. چنان که رهبر معظم انقالب نیز بارها گفته اند: «هر پیامـــی، هر دعوتی، هـــر انقالبی، هرتمدنی و هر فرهنگی تا در قالب هنر ریخته نشـــود، شـــانس نفوذ و گسترش نـــدارد و مانـــدگار نخواهد بـــود و فرقی هم بین پیامهای حق و باطل نیست.» دیگـــر اینکـــه الزمـــه کار در حـــوزه دفاعمقدس مطالعه و تحقیق اســـت. هـــم مطالعه کتابخانهای و هم تحقیق میدانی. شاعر و نویسنده دفاع مقدس عالوه بر مطالعه کتابهای پژوهشـــی، باید از چهاردیـــواری خانه بیرون بزند، بـــه میان مـــردم جنـــگ زده بـــرود و از چشـــم آنها به دنیا نـــگاه کنـــد. باید با خانوادههـــای داغدار شـــهدا، جانبازان و آزادگان حشـــر و نشـــر داشـــته باشد. بایـــد از نزدیک مصائب یـــک جانباز و معلـــول دوران جنـــگ را هنـــگام تردد در شـــهر و عبـــور از خیابـــان ببیند. باید با فرزند شـــهیدی که هر روز زخم زبان همکالســـیهایش را در مدرسه تحمل میکنـــد و در خلـــوت شـــبها پنهانی گریـــه میکند لمـــس کند. بایـــد با درد جانکاه همســـر شـــهیدی که هر روز در کوچـــه و خیابان نـــگاه ســـنگین مردم را تحمـــل میکند، آشـــنا باشـــد. اینها چیزهـــای خیلی خیلی مهمی اســـت. از انقالب در کســـوت یک بســـیجی جان برکف، همیشه در صحنه حضور داشته و رســـالت خود را در پاسداری از انقالب بخوبی انجام داده است ولی این حرف به معنای به کمال رســـیدن آن نیست. برای رسیدن به قله هنوز راهزیادی باقی مانده است.

پـــازل شـــعر دفـــاع مقـــدس هنـــوز کامـــل نیســـت. قطعاتـــی در ایـــن پازل مفقـــود اســـت کـــه بایـــد بهدنبـــال پیدا کردن آنها باشـــیم. یکی از این قطعات «منظومهســـرایی» است. باید صادقانه اعتـــراف کنیم که ما در ایـــن عرصه کم کاری کردهایم. شاید هم چیزی بیشتر از کـــم کاری. چـــون براســـتی در حـــوزه منظومهسازی اثر اســـتخوانداری برای عرضه کردن نداریم.

بایـــد از این به بعد به ســـمت تولید منظومههـــای فاخـــر حماســـی حرکت کنیـــم. منظومههای فاخـــر و ماندگاری از جنـــس شـــاهنامه فردوســـی. ایـــن پراکنده در مقابل عظمت حماسه دفاع مقـــدس خیلی ناچیز اســـت. باید برای احیای این حوزه طرحـــی نو دراندازیم. حرکـــت الکپشـــتی عطشجامعـــه را ارضا نمیکند.

بـــه تبییـــن و تحلیـــل نقـــش بانوان در شـــعر دفاع مقدس نیـــز کمتر توجه شـــده اســـت. زنـــان در نقـــش مـــادر، همســـر و خواهـــر شـــهید نقش بســـیار تعیینکننـــدهای در خلق حماســـههای دفـــاع مقـــدس و پیـــروزی رزمنـــدگان داشـــتهاند کـــه حتمـــاً بایـــد بـــه آن پرداخته شود.

گذشـــته از ایـــن، ما شـــهیدان زن نیز کم نداریـــم. خیلی از بانـــوان در دوران دفاع مقدس به شـــهادت رسیدند. این دقیقه از چشم شاعران ما پنهان مانده اســـت، یعنـــی آن گونـــه که شایســـته و بایسته است به آن نپرداختهایم. امروز روزی اســـت که بایـــد ایـــن کوتاهیها را جبران کنیم.

باید «باورمندی» ما بیش از «هنرمندی» ما باشد، یعنی هنگام نوشتن داستان یاگفتن شعر برای دفاع مقدس، فقط به موضوع فکر نکنیم، بلکه «موضع» هم داشته باشیم. در غیر این صورت یقین داشته باشید خروجی کار ارزشمند نخواهد بود