دانشنامه متحرک هنرهای تجسمی

«پرویــز مرزبــان حضــور مشــخص یــک روشــنفکر واال، بلنــد بــاال و فرهیختــه یــک عصــر را بــا اســمش و بــا کار و زندگــیاش یــدک میکشد. پنجاه شصت سال گذشته با نام او عجین شده اســت. خیلیهــا آمدنــد که کارهای بســیاری کردند. ســهم عمدهای دارند و سهم هــر کدامشــان باید بــه جا بیایــد. اما بر حســب عالقه و دلبســتگی مــن، آن چیــزی که ما به اســم تاریخ هنر میشناســیم بــه یمن کار پرویز مرزبان جــا افتاد و این امــر جــا افتاد کــه کار انســان چــه ثمــری دارد و چقدر گسترده میتواند اثر بدهد و چطور اثرش در درازمدت دائماً رو به تزاید خواهد بود و نام او حتی اگر فراموش بشود، آغازگریاش و جوششی که به وجود آورده هیچ وقت از لحاظ اهل نظر فراموش نخواهد شد.»

آیدینآغداشلو امــروز مــردی یکصدســاله میشــود که تاریــخ هنر این ســرزمین بســیار به او مدیون اســت. اگرچه چندان در محافــل و مجالــس حاضر نمیشــد و حتــی وداع با او نیز در ســکوت خبری برگزار شــد امــا میراث مکتوبی کــه از خــود در تاریخ نشــر ایران برجای گذاشــت، حتی حــاال و چهار ســال ازپــ ِس مرگــش، دانشــجویان هنر را از مراجعــه به آنها، گریز و گزیری نیســت. او که پدرش چشمپزشــک و از خانوادههــای اعیــان تهــران بــود، تحصیــالت متوســطهاش را در زبــان و ادبیات فرانســه گذرانــد و لیسانســش را در دانشســرای عالــی در رشــته زبــان و ادبیــات انگلیســی دریافت کرد. و بعد، ســالها در تاریــخ هنــر پژوهید، خواند و تدریس کــرد. زندگی او اگرچه شــاید چنــدان آبســتن رخدادهای خــا ِص قابل ذکری نباشــد، امــا آثارش را باید که نســل آینده بارها و بارها بخواند. نخستین کارش را در سال ۱334 با عنوان «نظری به هنر نقاشــی» نوشته کاترین گیبسون منتشر کــرد و در ســالهای بعد آثــاری چون «شــوهر دلخواه و زنی بیاهمیت» نوشته اسکار وایلد، «معلم و شاگرد» نوشــته گیلبــرت هایــت، «ســیر تمــدن» نوشــته رالف لینتون، «تاریخ هنر» نوشــته هورســت ولدمار جنسن، «معنی زیبایی» نوشــته اریک نیوتــن، «باغهای خیال: هفت قرن مینیاتور ایران» نوشته کورکیان و ژ.پی. سیکر، «مردانی که دنیا را عوض کردند» نوشته اگون الرسن و دو جلد ششم و هشــتم «تاریخ تمدن» ویل دورانت را به فارسی برگرداند. همچنین «فرهنگ مصور هنرهای تجســمی» - را به همراه حبیب معــروف - و «خالصه تاریخ هنر» را تألیف کرد. افزون بر این، «درباره هنرهای ایران» اثر ر. دبلیو. فریه که همه جلوههای شگفت انگیز هنرهای ایرانی از پیش از تاریخ و ایران باســتان تا عصر اســالمی را برای نخســتین بار در مجلدی واحد و در ۹۱ بخش، بــه طرزی مرتبط با هم و مکمل یکدیگر، مورد بررسی و تحقیق قرار داده را ترجمه کرد که جایزه کتاب ســال را در 4۷3۱ بهدســت آورد. اینهــا همه منشــورا ِت مردی اســت که همســرش؛ بانو یگانه مرزبان در شــب بخارا که در ششــم تیــر ۲۹3۱ به یاد همســرش - که در پنجــم اردیبهشــ ِت همــان ســال درگذشــت - منعقــد شــده بود، دربارهاش گفــت: «پرویز مرزبــان آدمی بود وارســته و بینیاز که در این دنیای ماشــینی و مادی یک هدف داشــت و آن هم بیداری جوانها و آشــنایی آنها با هنر بود. و از همین رو از ترجمه تاریخ بزرگ جنســن «خالصــه تاریخ هنــر» را تألیــف کرد که هر ســال برای دانشجویان هنر چاپ میشود و تا به حال [تا به آن روز] هجده چاپ را پشــت سر گذاشته اســت و در این زمینه رقیبــی ندارد. بهترین ســاعات عمــرش در کالس و در کنار دانشجویانش گذشت».