اتحادیه بزرگ منطقهای؛ الزامات و امیدها
تشکیلیکاتحادیهبزرگمنطقهدرمحدودهآبراههخلیجفارس و دریــای عمان پیشــنهادی اســت کــه رئیس جمهوری اســامی ایران آن را در ادامه ایده مطرح شــده پیشینش یعنی تاش برای شــکلگیری منطقه قویتر مطرح کرده اســت. نقطــه اتکای این پیشنهاد یعنی تشــکیل اتحادیهای برای همکاری در موضوعات صنعتــی، تجــاری و گردشــگری و همــکاری در حــوزه انــرژی بــر ایــن اصل قــرار دارد که چنین همکاریهایــی میتواند بر کاهش تنشهــای دیپلماتیک در منطقه که تاکنون حاصلی جز جنگ و فجایع انسانی در پی نداشته، تأثیر بگذارد و نیز منطقه را در برابر اعمالنظرومداخلهقدرتهایفرامنطقهایتقویتکند. با این حال ناگفته پیدا است که هر دو این اهداف بر برداری خطی حرکت نمیکنند، بلکه طبیعتاً در مداری قرار دارند که مقتضیات آن تأثیر متقابل سیاســت بر اقتصاد و روابط فرامنطقهای بر مناسبات منطقهای است.
ایران در حالی با خیراندیشــی پیشــنهاد تشــکیل اتحادیه منطقهای را ارائه میکند که بســیاری از کشورهای پیرامون خلیج فارس به واسطه مناسبات اقتصادی، سیاسی و نظامیشــان با قدرتهای جهانی نســبت به توســعه مناســبات خود با همســایهای همچون ایران احساس بینیازی میکنند و حتی این وهم را دارند که بهبود روابطشان بــا ایران ممکن اســت بر روابط فرامنطقهایشــان تأثیر نامطلوب بگــذارد. با این حال میدانیــم کــه حاصــل ایــن وضعیت تاکنــون بیش از هــر چیــز خــود را در رقابتهای تسلیحاتی و صرف هزینههای گزاف برای خریدهای صدها میلیارد دالری از کشورهای غربی نشان داده است. در چنین وضعیتی فارغ از بازخوردهای احتمالی آتی باید گفت که پیشنهادرئیسجمهوریایرانبهتنهاییامیدبخشاستامامستلزمفراهمآمدن برخیزمینههااست.
ایــن واقعیت کــه ایران بنــای روابط بینالمللــی آینده خــودش را بر پایــه اعتدال، عقانیت و توسعه اقتصادی گذاشته است، واقعیتی است که اگر چه یک بار خود را در حل مسأله هستهای نشان داده است اما باید برای کشورهای منطقه و حتی کشورهای خارج از منطقه همچنان تبیین شود.
اگر چه باید گفت که توسعه همکاریهای منطقهای تا رسیدن به هدف غایی تشکیل اتحادیه منطقهای حرکتی است مستلزم استمرار و گذر زمان اما پیش نیاز غیر قابل انکار آن اعتماد متقابل کشورهای منطقه به یکدیگر و احساس امنیت بیشتر ناشی از همکاری متقابل اســت. زیرا اگر کشــوری احســاس کند در اثر همکاری با کشــور دیگر ممکن اســت وضعیــت ثبات و قوت خود را از دســت بدهد طبیعتاً در چنین روندی وارد نخواهد شــد. همچنیــن برخاف تصور اولیــه تحقق این هدف صرفاً به بهبــود روابط منطقهای متکی نیســت. بهبود روابط ایران با کشــورهای غربی (به شمولیت همه کشورهای توسعه یافته و نــه به معنای جغرافیایی آن) میتواند به واســطه دو نتیجه تحقــق ایده اتحادیه بزرگ منطقهای را تقویت کند. نخســت آنکه کشــورهای منطقــه دیگر رابطه خود با ایــران را در تقابــل با دیگر مناسباتشــان نخواهند دید. همچنین این توســعه مناســبات سیاســی و اقتصادی این حس را در کشــورهای منطقه ایجاد میکند که بخواهند به نوبه خود از بازار و امکانات ایران بهرهمند شوند. فراهم شدن این پیشنیازها در داخل کشور نیز به اجماع نخبگان سیاسی نیازمند است. اینکه صدای واحدی از تریبونهای تأثیرگذار کشورمان برای دعوت از کشــورهای منطقه به همکاری و تنشزدایی شــنیده شــود، دســتکم به حرکت تأثیرگذار ایران در این مســیر منتهی خواهد شــد و باید امیدوار بود که دولتهای حاکم بر دیگر کشورهای منطقه نیز با درک مزیتهای این همگرایی قدمی به پیش بگذارند.