ساکنان «جوزانوند» در اندیشه بازگشت
روستاهای متروکه ايالم میتوانند دوباره آباد شوند
جادهقدیمایالمراکهبهســــمتصالحآبادحرکتکنید،بهراهیمتروکهمیرسیدکه مثل هر راه دیگری البد بهجایی ختم میشــــود. گرچه نمیشود به این امر، همچون حکمیکلینگاهکردچراکهحاالجوریشدهکهخیلیازراههادیگربهجایینمیرسند. دیگرنمیشودمطمئنبودکهراهرابگیریدوبهروستاییآبادبرسید.گاهیفقطبقایایی اززندگیدرهیأتسقفهایفروریختهودیوارهایویرانشده،درانتظارتاناست.این راهاماهنوزبهروستاییمیرسد؛روستاییکهزمانیبرایخودشناموآوازهایداشت. «جوزانوند»راقدیمیهاباچشمههایپرآبوبلوطزارهایانبوهشبهیادمیآورند. باصدایســــازودهلنوازندگانمحلیکهجشــــنهاوعروســــیهارارونقمیدادندو صدایشانانگارهنوزدرحافظهروستاباقیماندهاست. همان ابتدای ورود به جوزانوند، شـــعری مغشـــوش و درهم برهـــم، روی دیواری مخروبـــه توجه را به خـــود جلب میکند: «خزان بنشست و گل با بادها / چه آسان از یاد رفت این روستا» نمیدانم چه کسی آن را نوشته. شـــاید آخرین ساکن درحال کوچ یا مســـافری که اتفاقی گذرش به این دیار افتاده بوده است.
روســـتا بین کوهها قـــرار گرفتـــه؛ دنج و دســـت نیافتنـــی. روزگاری در گذشـــته بهبلوطهایـــش مینازیـــد و دیمزارهـــای حاصلخیزش را روی چشم میگذاشت. حـــاال اما به بیابانی ســـرد و بیروح تبدیل شـــده که دیگر کســـی نامـــش را به خاطر نمـــیآورد. حتـــی از صـــدای پرنـــدگان هم خبری نیســـت، حال آنکـــه روزی در جوزانونددمینبودکهآوازپرندگانشنیده نشود.
جوزانونـــد جـــزو ایـــل بـــزرگ «عالی بیگی» مربوط به توابع شهرســـتان ایالم است. روزی که عالی بیگیها جوزانوند را آباد میکردند چه میدانستند مشکالت و بیمهریهـــا، آنها را کـــوچ خواهد داد و هرآنچه را که با عشـــق ســـاختهاند، روزی باید رها کنند و بروند.
حاال روستا مکانی شـــده برای تجدید خاطـــرات پیـــران ایـــل کـــه هـــر از گاهی خانوادههـــای خـــود را برای دیـــدار خانه پدری میبرند تا جوانها و بچهها بدانند پدران و مادرانشـــان اهل کجا بودهاند و در چهدیاریمیزیستهاند.
تاریخ دقیق ترک روســـتا و آن آخرین نفری که بار زندگی چندین و چند ساله را بستورفت،کامالًمشخصنیست.بااین همه میگویند دیوارهای منازل مسکونی مربوط به سه دهه گذشته است. سه دهه مدت کمی نیســـت، یک نـــوزاد میتواند جوانی 30 ساله شود و خودش پدر یا مادر کودکانی باشـــد. همین قدر زمان ســـپری شده هم برای هر روستا میتواند جاذبهای بینظیر باشد و مقصدی برای گردشگران که این روزها تشنه چند صباحی آرمیدن در دل طبیعتی بکرند.
تعداد روستاهای خالی از سکنه ایالم زیاد نیســـت. هنوز خشکســـالی آنقدر به جـــان ایـــالم نیفتاده کـــه زندگـــی را برای همیشه در روستاها متوقف کند. جوزانوند اما یکـــی از روســـتاهایی اســـت که بخت یارش نبوده و حاال تابلویی شـــده با نقش مهاجرت و توقف زندگی. ســـاکنان قدیم روستا را میشود با پرس و جو پیدا کرد.
نعمـــت داورینـــژاد، یکـــی از همانهاســـت. او دلیـــل تـــرک روســـتا را اینطـــور نقـــل میکنـــد: «زمـــان جنـــگ تحمیلی و اواخر دهه شـــصت متأسفانه بهدلیـــل بیتوجهی مســـئوالن وقت این روســـتا خالی از سکنه شد. روســـتای ما با آنکه در نزدیکی شـــهر ایالم قرار داشت، فاقد برق، آب، امکانات بهداشتی، جاده و باقی امکانات معیشتی بود که بهدلیل همیـــن نبـــود امکانات، اهالـــی مجبور به تـــرک زادگاه خود شـــدند. هرچند جهاد سازندگیوقت،امکاناتیازجملهدبستان و مسجد برای روستا فراهم کرد ولی عمق محرومیـــت آنقدر بود که مـــردم با وجود میل باطنی، مجبور به ترک روستا شدند.»
فـــرج اهلل دارابـــی از دیگـــر ســـاکنان قدیمی روســـتا میگوید: «ایام تعطیالت دلمان هوای روســـتا میکنـــد. همه جای اســـتان ایـــالم زیباســـت ولی ما همیشـــه روستای خودمان را برای گردش انتخاب میکنیم. آنقـــدر خاطـــره از آن داریم که حیفمـــان میآید ســـر نزنیـــم و تجدید خاطـــرات نکنیـــم. روســـتای جوزانونـــد امکاناتـــی همچـــون آب، بـــرق، خانـــه بهداشـــت و غیره نداشت. از همه مهمتر جاده دسترسی هم نداشتیم و برای امرار معاش با مشکالت فراوانی رو بهرو بودیم و بهناچـــار بهشـــهرهای دیگـــر مهاجرت کردیم. با وجود اینکه سه چشمه طبیعی خدادادی در روســـتا قرار داشت، بهدلیل خشکســـالیهای متوالی و گذشـــت زمان چشـــمهها خشـــکیدند و زندگی در روستا متوقف شـــد. زندگی در این روســـتا بدون آب و برق امکان نداشت. اگر بنیاد مسکن استان برنامه تسطیح و طرح هادی را در روستا اجرا کند و مسئوالن ذیربط امکاناتی همچـــون جاده و دیگـــر نیازهای ضروری روستا را فراهم کنند به یقین بیشتر مردم به زادگاه ابـــا و اجدادی خود برمیگردند. حتی گردشگران میتوانند به روستا بیایند و از طبیعت زیبایش لذت ببرند. ساکنان این روستای متروکه بیش از 5 هزار هکتار زمین کشاورزی دیم دارند و منطقه بکری برای کشاورزی و دامداری است. اگر به آن توجه شـــود مردم برای بازگشت به روستا استقبالخواهندکرد.»
محمد یـــاری یکـــی دیگر از ســـاکنان روســـتا هم اینطـــور میگویـــد: «در حال حاضـــر اهالـــی این منطقـــه به بیـــش از 007تا 800 خانوار افزایش یافته و روســـتا دیگر گنجایش این جمعیت را ندارد ولی اگر مســـئوالن همت کنند و روســـتا را از نو بســـازند، به یقین تعـــداد قابل توجهی از آنها دوباره برمیگردند. اگر طرح بازسازی روستا توسط مسئوالن شروع شود، تعداد زیادی از کسانی که از روستا کوچ کردهاند، دوباره به تولیدکننده تبدیل میشـــوند و ایـــن مســـأله در کاهش بیـــکاری نیز مؤثر خواهد بود.»
معروفبسطامی،فرماندارشهرستان ایـــالم در این بـــاره به «ایـــران» میگوید: «طبق ماده 2 تقســـیمات کشوری، روستا بایـــد دارای 20 خانـــوار یـــا یکصـــد نفـــر جمعیت باشد که در زمره تعریف روستا قـــرار گیرد. طبق آماری که در ســـال 95 از روســـتای جوزانوند گرفته شده، جمعیت آن صفـــر بـــوده کـــه متروکـــه محســـوب میشـــود. بـــا توجه بـــه خالی بـــودن این روستا در حال حاضر کد آماری ندارد و اگر چنانچه اهالی روستا اسناد و مدارکی مبنی بر ســـکونت مردم در روســـتا ارائه کنند به یقین دولت در این زمینه قدمهای مثبتی خواهد برداشـــت. چنانچه مردم روستای جوزانوند درخواست کنند، این مسأله در کارگروههای مختلف مطرح خواهد شـــد و مجوز احیای روســـتا از سوی تقسیمات کشوری وزارت کشور صادر میشود.»
بســـطامی با اشـــاره به اینکه مسئوالن شهرســـتان و اســـتان دوســـتدار احیـــای روســـتای مذکور هســـتند، ادامه میدهد: چنانچه اهالی روســـتا درخواســـت کنند و آمادگی بـــرای حضور مجدد به روســـتا را داشـــته باشـــند پس از اخذ کد روســـتایی، سریعاً مشکل آنان برطرف خواهد شد.»
مجیـــد تیمـــوری، معـــاون عمـــران روســـتایی بنیاد مســـکن انقالب اسالمی اســـتان ایـــالم نیز در ایـــن بـــاره میگوید: «در سرشـــماری نفـــوس مســـکن ســـال 95 روســـتای جوزانونـــد هیچگونـــه کـــد اســـکان ندارد و اهالی روستا باید از طریق دســـتگاههای ذیربـــط کد اســـکان خود را دریافت کنند. از آنجا که منطقه جوزانوند بیش از سه دهه اســـت که خالی از سکنه و متروکـــه اســـت، متقاضیان اســـکان در ایـــن منطقـــه بایـــد بـــا ارائه درخواســـت بهفرمانداری شهرســـتان محل سکونت مراجعه کنند تا دوباره کد اسکان دریافت کنند. بعد از طریق فرمانداری به اعضای کمیتـــه فنی کـــه شـــامل اســـتانداری، راه وشهرسازی،بنیادمسکن،جهادکشاورزی و دیگـــر دســـتگاههای خدمات رســـان از جمله آب و برق و گاز معرفی میشـــوند. بنیاد مســـکن هم ضمن تهیه نقشـــه، با کمک مشـــاور، ســـایر مطالعات را انجام خواهد داد و از طریق طرح هادی کارهای روستا پیش میرود.»
باد ســـرد روزهای واپسین زمستان، به جوزانوند حالتی غریبانهتر میدهد. فکر اینکه اینجا دوبـــاره زندگی جریان پیـــدا کنـــد، کمـــی دور از ذهن بـــه نظر میرســـد امـــا بعید هـــم نیســـت. این چیزی اســـت که به خود مردم بستگی دارد. نخســـتین قـــدم را بایـــد آنهـــا بردارند. باید ســـفت و محکم بایستند و بگوینـــد میخواهنـــد به روستایشـــان بازگردند. شـــاید روزی شعر دیگر روی دیـــواری تازه نقـــش بندد. شـــعری که حکایـــت از بازگشـــت و جریـــان زندگی دارد، نه رفتن و کوچیدن.