زنان پشت فرمان اصالحات
بازخوانینزدیکبهسهدههمبارزهزناندرعربستانبرایحقرانندگی
در ســال 0۹۹1 و در بحبوحــه تجــاوز نظامی صدام بــه کویت و آغاز جنگ خلیج فارس در زیر پوســت عربستان ســعودی جنبشــی مدنــی در حــال شــکلگیری بــود و رهبــر ایــن جنبش نیز کســی نبود جز نــورا الغانم، خانم آمــوزگار 34 ســاله و مــادر 4 فرزنــد. دســتگیری، معلق شدن از کار، بدنام شــدن از ســوی علمــای وهابــی، طرد شــدن از ســوی خویشــاوندان، همه و همه مکافــات یک جرم بــود. الغانم و 46 همراهــش کاری کردنــد کــه انجامش برای بســیاری در عربســتان ســعودی غیرقابــل تصــور بود: ســوار ماشینهایشــان شــدند و رانندگــی کردند.
اعتــراض آنهــا علیــه ممنوعیــت رانندگــی زنان در عربســتان بود و این 47 زن شــجاعانه برای ایــن اعتراض هزینــه کردنــد و لکــه ننــگ «راننــده بــودن» را حدود ســه دهه بر پیشــانی داشــتند. تا اینکه سپتامبر 2017 ملک ســلمان، پادشاه عربستان فرمان لغو ممنوعیــت رانندگــی زنــان کشــور را صــادر کرد و این خبر هیــچ کس را به اندازه این 47 زن معترض خوشحال نکرد.
نورا الغانم اکنون 61 ســاله اســت، بازنشســته شــده و 5 نــوه دارد. او در مصاحبه با نیویــورک تایمز میگوید: فکــر میکــردم میمیــرم و ایــن روز را نمیبینــم. آن چیزی که اهمیت دارد این اســت که کشــور ما ســرانجام وارد قرن بیست و یکم شد.
او در زمــان اعتراضهــا 34 ســاله، متأهــل، دارای 4 فرزنــد و تحصیالت دبیرســتانی بــود و در یــک مدرســه ابتدایی بهعنــوان آموزگار کار میکرد. الغانــم میگویــد: آن روزهــا هیــچ چیز جالبــی در زندگیام نبــود و زنان ســعودی بشــدت محــدود بودنــد، فرهنــگ بشــدت پدرســاالرانه در کشــور حاکــم بــود و علمــای دینی ما بــه لطــف ارتباطاتــی کــه بــا خانــدان سلطنتی داشــتند قدرت بسیار زیادی بــرای دفــاع از پادشــاهی در مقابــل آن چیــزی کــه بــه نظرشــان کارهــای خرابکارانــه میآمــد، داشــتند. کــه البتــه اکثر مقابلههای آنهــا با کارهای خرابکارانــه بــه معنــای کنتــرل کردن زنــان بود. آنها ممنوعیــت رانندگی را بهعنوان یک ضرورت برای جلوگیری از زنــای محصنه و دیگــر بیماریهای اجتماعــی میدیدنــد. علمــای دینی ارشــد عربســتان در آن زمــان فتــوای معروفــی دادنــد مبنــی بــر اینکــه «اعطــای مجــوز رانندگــی بــه زنان به ســقوط جامعه میانجامــد» این فتوا اخیــراً از وب ســایت دولت عربســتان حذف شده است.
■ این 47 زن
در ســال 0۹۹1 زمانی کــه صدام به کویت حمله کرد نیروهــای امریکایی از جملــه نیروهــای زن امریکایی وارد عربســتان شــدند. آنهــا خودروهــای نظامــی را میراندنــد، زنــان کویتــی هــم کــه بهدنبــال حملــه صــدام بــه کشورشــان، از خانــه و کاشــانه خــود فرار کرده و به عربســتان آمده بودند، رانندگی میکردند.
خانم الغانم میگوید: «من دیدم که مــا بهعنــوان زنــان ســعودی هیچ قدرتــی نداریــم.» او زنهــای دیگــر را هــم بــه خانــهاش دعــوت میکنــد تا درباره این مسأله با هم صحبت کنند و ســپس همگــی تصمیــم میگیرنــد وارد عمــل شــوند. آنهــا یــک نامــه بــه ملــک ســلمان کــه در آن زمــان فرماندار ریاض بود، مینویســند و به او میگوینــد، که قصــد دارند رانندگی کنند. اما هرگز جوابی برای نامهشــان دریافت نمیکنند و درنتیجه تصمیم میگیرنــد در 6 نوامبــر 0۹۹1 نزدیــک یــک ســوپرمارکت در ریــاض بــا هــم مالقــات کننــد و ســوار 14 دســتگاه اتومبیــل شــوند و 14 زنی کــه در جمع آنهــا گواهینامه رانندگی از کشــورهای خارجــی داشــتند، پشــت فرمــان خودروها مینشــینند و در سطح شهر رانندگی میکنند.
در میــان ایــن 47 زن چنــد معلم، چنــد اســتاد دانشــگاه، یــک مــددکار اجتماعــی، یــک عــکاس و یــک دندانپزشــک بــود. اکثر زنهــا ازدواج کــرده بودنــد و بچــه داشــتند و در آن زمان دو نفر از زنها باردار بودند. یک زن هم بــا دو دختر جوان خود به این جمع پیوســته بود. یکــی از دخترهای او در آن زمان بچه شیرخوار داشت.
خبر رانندگی اعتراضــی این زنها بســرعت در سطح شــهر پیچید و هم پلیــس راهنمایــی و رانندگــی و هــم پلیس مذهبی جلــوی آنها را گرفتند، برخی از این پلیسها با عصبانیت به اتومبیلهای زنان میکوبیدند.
فوزی البکــر، یکی از این 47 زن که اســتاد دانشــگاه اســت به یاد میآورد کــه یکی از این مردان پلیس بر ســر او فریاد مــیزد و میگفت: «میخواهم یک چــاه بکنــم و همه شــما را در آن دفــن کنــم.» آنهــا فکــر میکردنــد ما میخواهیــم این کشــور را نابود کنیم.
47 زن بــه ایســتگاه پلیــس منتقــل شــدند و پــس از آنکــه از خودشــان و قیمهایشــان تعهــد گرفتــه شــد کــه دیگــر زنها رانندگی نکنند، آزادشــان کردند.
■ داغ «بدنامــی» بــر پیشــانی زنــان معترض
صبــح روز بعــد، اســما العبــودی، مــددکار اجتماعــی مــدارس کــه در تجمــع اعتراضــی رانندگــی شــرکت کــرده بــود، شــنید کــه همکارانــش میگوینــد زنــان معتــرض لباسهای خــود را ســوزاندهاند و بــا لباسهــای غیرمتعــارف بهخیابانهــا آمــده و رقصیدهانــد، کارهایــی کــه هیچکدام انجام نشــده بود و واقعیت نداشــت. بسرعت نام این 47 زن بهعنوان زنان بدنام در ســطح شــهر و کشــور پخش شــد و خشــم عمومــی را برانگیخــت. ملــک فهــد، پادشــاه وقت عربســتان یــک فرمــان حکومتــی صــادر کــرد و در آن تمــام زنهایــی را کــه شــغل دولتــی داشــتند، از کار معلــق کــرد و خطیبهــای نمــاز جمعــه نیــز در خطبههــای خود این فرمان حکومتی را علنی کردند.
اکنــون ایــن 47 زن طرد شــدههای اجتماعــی بودنــد کــه از ســوی هیــچ حزب سیاســی حمایت نمیشــدند و دیگــر زنان ســعودی نیز عالقــهای به ملحق شدن به آنها نداشتند.
مونــرا الناهیــده کــه یکــی دیگــر از ایــن 47 زن بــود، میگویــد، پدرش از واعظ مســجد محلشان شــنید که در ســخنرانیاش میگفــت، هرکــدام از این زنها روابط نامشروعی با 10 مرد داشــتهاند. این مســأله باعث شــد که پدرش دیگر مسجد نرود.
مدحــه العجروشــی، زن عــکاس معتــرض نیــز میگویــد، مقامــات از وزارت کشــور بهخانــهاش آمدنــد و او را مجبــور کردنــد تمــام نگاتیوهای عکسهــای خــود را از بیــن ببــرد. نگاتیوهایــی کــه حاصــل 15 ســال کار حرفــهای او بــود. او میگوید: این یک روش تنبیهــی بــرای من بــود. فضای بسیار ترسناکی حاکم بود.
ایــن واکنشهــای شــدید علیــه 74زنــی کــه اعتــراض کــرده بودنــد، نشــان میدهد کــه چقــدر ممنوعیت رانندگی زنــان درًجامعه محافظهکار عربســتان عمیقــا نهادینــه شــده بود و توســط دولــت و عامــالن مذهبــی تقویت میشد.
خانم الناهیده میگوید، این پاسخ تنــد بــه رانندگــی اعتراضــی زنــان در ســال 0۹۹1 از ســوی کشــور و جامعــه باعــث شــد ایــن شــیوه اعتراضــی و مســأله رانندگــی زنــان به مــدت یک دهه مســکوت بماند. زنانی کــه از کار تعلیــق شــده بودنــد مجبــور بودنــد دنبــال کار بگردنــد. حــدود دو ســال بعد، یک شــاهزاده خانم نزد پادشاه رفــت و از او خواســت اجــازه دهد این زنهــا بــه شــغلهای خــود برگردند. پادشــاه موافقت کرد و حتی به برخی
از زنها حقوقهای عقب افتادهشــان پرداخت شــد. بســیاری از این 74زن، دیگــر فعالیــت مدنــی نکردنــد امــا برخــی از آنهــا در مــدارس دخترانه و دانشگاهها خدمات اجتماعی به زنان ارائــه میدادنــد و در برنامههایــی که برای زنان و کودکان مورد آزاد و اذیت قــرار گرفتــه برگــزار میشــد، شــرکت میکردند.
■ 5002؛آغازالکپشتیاصاحاتاجتماعی
آرام آرام جامعــه تغییــر کــرد. در ســال 2005 ملک عبداهلل یک برنامه بورسیه تحصیلی ترتیب داد و صدها هــزار دانشــجوی جوان ســعودی اعم از دختــر و پســر را بــه خــارج از کشــور فرســتاد و باعث شــد دید آنها به دنیا تغییــر کنــد. او همچنیــن زنهــا را در مجلس شورا که یک ارگان مشاورهای است، عضو کرد.
گســترش شــبکههای اجتماعی در میــان جوانــان ســعودی نیــز بــه آنها در فضــای مجــازی آزادیای را که در جهان واقعی نداشــتند، داد. اینترنت همچنیــن فضــای تــک قطبــیای را کــه علمــای مذهبــی ســعودی در تفســیرهای مذهبــی داشــتند، از بین برد و بســیاری از سعودیها فهمیدند که اسالم در دیگر کشورها چگونه اجرا میشود.
فعــاالن زن جــوان مبــارزه خــود را بــرای احقــاق حــق رانندگــی آغــاز کردند. در ســال ،2011 منال الشــریف یــک ویدئو از خــود در هنگام رانندگی بهصــورت آنالیــن منتشــر کــرد و بازداشــت شــد. در ســال 2013 دههــا زن ســعودی در اقدامــی اعتراضــی رانندگــی کردند. در ســال 2014 لجین هزلولــی کوشــید از مــرز امــارات بــا ماشــین وارد عربســتان شــود. او بــه خاطر این کار به مدت 73 روز زندانی شد.
تعــداد بســیار کمــی از زنانــی کــه در ســال 0۹۹1 رانندگــی کــرده بودنــد بهاعتراضهــای جدیــد ملحــق شــدند اما آنهــا زنان جوان را تشــویق میکردنــد. خانــم العجروشــی، عــکاس، دربــاره زندانی شــدن خانم هزلولــی گفــت: از ایــن اتفــاق خیلــی عصبانــی شــدم امــا از درون حــس خوبــی داشــتم چــون فکــر میکــردم کــه یــک گام بــزرگ برداشــته شــده و سرانجام ما را جدی گرفتهاند.
در سال 2015 ســلمان پادشاه شد و پســر جوانــش محمــد را ولیعهــد خــود کــرد. از آنجــا کــه قیمــت نفت ســقوط کرده بود و اقتصاد عربســتان آســیب دیده بــود، ولیعهد دســت به یکســری اصالحــات زد تــا اقتصــاد را بهبود بخشــد از جمله این اصالحات افزایــش مشــارکت زنــان در تأمیــن نیــروی کار کشــور بــود. پــس از آن، اصالحــات بعــدی رخ داد. زنها رأی دادنــد و بــرای تصاحــب کرســیهای شــوراهای محلی در سال 2015 برای نخســتین بــار کاندیدا شــدند و برخی از آنهــا رأی آوردنــد. مــدارس دولتی موظــف شــدند بــرای دختــران زنگ ورزش بگذارنــد اتفاقــی کــه پیشــتر روحانیــون آن را منــع کرده و هشــدار داده بودنــد کــه ورزش میتوانــد بــه زنانگی دختران آسیب بزند.
اواخر سپتامبر ،2017 خانم الغانم که نخستین تجمع اعتراضی رانندگی را در ســال 0۹۹1 ترتیــب داده بــود، در خانــه نشســته بود کــه ناگهان موج پیامکهــا بــه تلفــن همراهــش روانه شــد. شــوهرش زنــگ زد و فریــاد زد: «تبریــک میگم. ممنوعیــت رانندگی زنان برداشته شده است.»
خانم الغانــم که در ســال 0۹۹1 نیز خیلــی رانندگــی نمیکــرد و هنــوز هم نمیتواند رانندگی کند حاال قصد دارد رانندگــی یــاد بگیــرد. او میگوید: «من باید گواهینامه بگیرم و رانندگی کنم.»
دولــت هرگونــه نقش فعــاالن زن در لغــو ممنوعیت رانندگــی را نادیده میگیــرد و برخــی زنهــا میگویند که مقامــات امنیتــی بــه آنهــا زنــگ زده و گفتهانــد دربــاره فعالیتهایشــان ســکوت کننــد. البتــه وزیــر اطالعــات عربســتان ایــن تماسهــای تلفنــی را انــکار میکند. بســیاری از ســعودیها نیــز نمیپذیرنــد که زنها بــا تحرکات مدنی خود به لغو ممنوعیت رانندگی ســرعت بخشــیدهاند. آنهــا میگویند، در عربستان حقوق از طریق حاکمیت اعطا میشــود نه اینکه مــردم به طور عمومی آن را تقاضا کنند.
شــاهزاده عبدالرحمان بن ســعید کــه یک تاجر اســت در توئیتــر خود در
ایــن بــاره نوشــت: طبیعــی اســت که آنهــا (زنها) خوشــحال باشــند که به حــق قانونــی خــود کــه پیشــتر تقاضــا کــرده بودند رســیدند اما ایــن ایده که «مبارزه» زنها در ایــن تصمیمگیری مؤثر بوده «یک فانتزی بزرگ» است.
■ «راندن زندگی»
بســیاری از محدودیتهــای زنــان همچنــان باقی اســت از جملــه قانون قیومیــت کــه به مــردان ســعودی این قــدرت را میدهد، در بســیاری از امور زنان خانــواده خود مداخلــه کنند. اما پایهگــذاران جنبــش مدنــی زنــان در ســال 0۹۹1، اکنــون بســیار خوشــحال هســتند کــه دختــران و نوههایشــان به لطف لغــو ممنوعیت رانندگی زندگی راحتتــر و آزادتــری نســبت بــه آنهــا خواهنــد داشــت. خانــم العبــودی، مــددکار اجتماعی میگوید: اینکه من میتوانم رانندگی کنم یعنی میدانم کــه کجــا دارم مــیروم، چــه زمانــی برمیگردم و چه کار دارم میکنم. این تنها راندن ســاده یک ماشــین نیست راندن زندگی است.
منبع:نیویورک تایمز