«سراِبدریایی»اعتراضها

بعــد از اعتراضهــای دی ماه گذشــته که به کشــته و مجــروح شــدن شــماری از شــهروندان و نیروهای انتظامــی انجامیــد، برخــی نهادهــای مســئول و غیرمسئول، به فراخور زاویه دید خود به اعتراضات، پیشــنهادهای مختلــف و متعــددی مطــرح کردند. پررنگترین ایده، مصوبه شورای شهر تهران بود که با گرتهبرداری از «هاید پــارک» لنــدن، شــهردار تهــران را موظــف میکــرد مکانــی بــرای تجمعات اعتراضــی در نظــر بگیرد. مصوبهای کــه بهدلیل مغایرت با قانون، از ســوی هیــأت تطبیق رد شــد. فــارغ از توضیحات عیســی فرهادی فرمانــدار تهران مبنی بر اینکه «شــورای شــهر نمیتوانــد در این زمینه تصمیــم بگیرد و این جزو وظایف شــورای تأمین اســت»، پیشــنهاد «هاید پارک ایرانی» ایرادات عمــده تــری فارغ از مغایرتش با قانون داشــت؛ از جمله اینکــه اگر این ایده ناظــر بــه اعتراضات دی ماه اســت که عمده تجمعات یاد شــده در شــهرها و شهرســتانها برگزار شــد نه تهران و حتی مرکز اســتانها؛ اتفاقــاً پایتخت، یکــی از واپســین نقاطــی بود که بســتر اعتراضهای محدودی شــد کــه البته هیچ تناســب قابل تأملی با کثرت جمعیتش نداشــت. بهعبارتی اگر قرار بر تعیین مکانی برای بیان اعتراضها باشد، میبایست هر شهر و شهرستانی چنین محلی داشته باشد. مؤلفهای که نشان میدهد پیشنهاد مطرح شده، اگر از ســر «دســتپاچگی» نباشد، پخته و کارشناسی شــده هم نبود؛یا حداقل نمیتواند نســخهای برای پیشــگیری از وقوع دوباره اعتراضهایی باشــد که در قریب دو هفته به 100 شــهر ســرایت کرد. آزموده شــدهترین نســخه برای رســاندن صدای انتقــاد، اعتراض و حتی پیشــنهاد شــهروندان به حاکمیت در اکثریت قریب به اتفاق کشــورهای پیشــرفته، احزاب و رسانهها هستند که بهعنوان حلقه واســط عمل میکنند. دو حلقهای که در کشــور ما یکی شکل نگرفته و دیگری درســت شــکل نگرفته اســت. کمتر کســی تردید دارد امروز از میــان احزاب پر تعداد مــا، فقط یک حزب در جایگاه واقعی خودش قرار داشته باشد؛ موضوعی که رسانهها را هم تحتالشعاع قرار داده؛ به گونهای کــه در غیاب «احزاب»، رســانهها هســتند که بهعنوان یک تشــکل سیاســی، بــدون نیاز به اساســنامه و مرامنامــه و مجمع و کنگره، از تمــام مواهب یک حزب از جمله کســب یا جابهجایی قدرت بهرهمند میشــوند و هیچ گاه نیز خود را مسئول و ملتزم به پاسخگویی درباره افراد یا گروههایی نمیدانند که وارد چرخه قدرت کرده یا از آن راندهاند. صدا و ســیما نیز اگرچه به پســوند «ملــی» متصف اســت و میتوانســت براحتی نقــش باالنس میــان مردم و حاکمیــت و انتظــارات متقابل را ایفا کند، اما در افــکار عمومی به جانبداری یــک ســویه از نهادهای حاکمیتی کــه در اختیار یک جریان فکری و سیاســی خاص است، شناخته میشود.

امــا مصــداق آن مثــل کــه «آب، راه خــودش را پیــدا میکند»، مــردم در رســاندن صــدای اعتراض خود بــه ارکان مختلــف حاکمیــت منفعل عمل نکرده اند؛ هر چند که نوع کنششــان، لزوماً به نتیجه منجر نشــده باشــد. در این مجموعه میتوان بــه تجمعات قانونی مقابل نهادهایی مانند مجلس شــورای اسالمی، ساختن طنز در فضای مجازی، برخی نافرمانیهای مدنی و حتــی تغییر الگوی رأی دادنی اشــاره کرد که همان قــدر که محصول بلوغ سیاســی بــود، میتوانســت واکنشــی هیجانی برای ابــراز مخالفت بــا تفکر و اندیشــه حاکم در نهادهای انتخابی برخی کالنشــهرها یــا پنداره «تحمیل» آنها باشــد. در واقع امروز کمتر نهاد یا مســئولی اســت که بتواند ادعا داشته باشــد از انتقادات و اعتراضهایی که در حوزه مســئولیتش وجود دارد؛ فارغ از راســتی یا ناراســتی؛ بیخبر اســت. برای مثال هیچ کس از همین شــورای شــهر تهران کــه حداقل با برخی رســانهها و احزاب ارتباط تنگاتنگی باشــد، نمیپذیــرد از انتقادات و پیشــنهادات حوزه مسئولیتشــان بیاطالع باشــند؛ دولــت، مجلــس شــورای اســالمی، قــوه قضائیــه، شــورای نگهبــان ...و نیــز وضعیــت کمابیش مشــابهی دارند؛هرچند نــوع رویارویی با ایــن انتقادها و اعتراضها گاه هیچ شــباهت و ســنخیتی با هم ندارنــد. خالصه کالم اینکه، «شــنیده شــدن» همین اعتراضهــا و انتقادها از ســوی نهادهای مســئول و مرتبــط، میتواند بیــش از دیکته کردن نســخه برای نهاد دیگــر، به افزایش رضایــت عمومی و متعاقــب آن کاهش اعتراضها و انتقادهــا بینجامد؛ در غیر این صورت، تعیین محلی در هر روستا و شهر و استان مصداق «سراب دریایــی» اســت. برخوردی انفعالی و میــان تهی، که انتقــاد و اعتراض و هر چیز شبیه آن را بدون هیچ مقاومتی از خود عبور میدهد.