راههایتحقق اتحادیه همکاریمنطقهای
کارشناســان در گفت و گو با «ایران» پیشنهاد روحانی را بررسی کردند
کارشناسان در گفت و گو با «ایران» پیشنهاد روحانی را بررسی کردند
«منطقــــه قــــوی» و«مجمــــع گفتوگوی منطقــــه ای» کلید واژههایی هســــتند که از ســــوی رئیس جمهوری و وزیر امورخارجه بارها مطرح شــــدهاند تا رویکرد سیاســــی کشــــورمان بهمناســــبات منطقهایاش را تبیین کنند. با وجود این رئیس جمهوری ایران در ســــفر هفته گذشته خود به استان هرمــــزگان و در نزدیکتریــــن فاصلــــه بــــه خلیــــج تاهمیشــــه فــــارس موضــــع و پیشنهادی را مطرح کرد که نشان میداد او و دولتش تنها بهجنبههای سخنورانه این کلیدواژهها نمیاندیشــــند. طرح پیشنهاد «تشــــکیل اتحادیــــه بــــزرگ منطقــــهای» بــــا حضــــور «کشــــورهای همســــایه آبــــراه خلیجفارس و دریای عمان» و با دو هدف «تأمین امنیت به دست کشورهای منطقه بدون نیــــاز به بیگانــــگان» و «همکاری در حوزههــــای تجارت، گردشــــگری، صنعت و انــــرژی» کلیدی بــــود که روحانــــی برای گشایش گره اختالفات و تنشهای حاکم بر منطقه پیش رو گذاشت. پیشنهادی که مطرح شــــدنش در یکی از تنشآمیزترین ادوار رابطــــه ایــــران با برخی از کشــــورهای حاشیه خلیج فارس ســــبب پرسشهای متعــــددی پیرامون آن میشــــد. از جمله اینکــــه طــــرح این پیشــــنهاد در شــــرایطی که مقامات کشــــورهایی چون عربســــتان ســــعودی، امارات و بحریــــن موضعگیری علیه ایران را جزء اساســــی سخنرانیهای خود قرار دادهاند و از ورود به هیچ ائتالفی در برابر کشورمان دریغ نمیکنند و نیز در وضعیتیکهمناسباتگستردهاینکشورها بــــا قدرتهای فرامنطقه حــــس بینیازی نســــبت به ترمیــــم مناســــبات منطقهای را در آنهــــا ایجــــاد کــــرده چــــه ضــــرورت و چــــه حاصلــــی دارد. پرســــشهایی که در گفتوگوی «ایران» با علی اکبر ســــیبویه، هرمیــــداس باونــــد و علــــی اصغــــر زرگر، کارشناســــان مســــائل بینالملل و منطقه مطرح شد و آنها ارزیابی خود را از موضع اخیر رئیسجمهوری کشورمان و پیشنهاد تشکیل اتحادیه منطقهای بیان کردند. ■ ســــیبویه: امیــــدوارم بــــرای پیشــــنهاد خیرخواهانهایرانگوششنواییباشد
علی اکبر ســــیبویه، کارشــــناس مسائل منطقه و ســــفیر پیشــــین ایــــران در عمان پیشــــنهاد تشــــکیل یــــک نهاد همــــکاری منطقــــهای در حــــوزه خلیــــج فــــارس را پیشــــنهادی دارای پیشــــینه چند ده ساله میداند.
او با یــــادآوری اینکه چنین طرحی چه در دوره پهلوی و چه در ســــال های پس از انقالب اسالمی بارها از سوی ایران مطرح شده است، به «ایران» گفت: «در سالهای گذشــــته این طــــرح همــــواره با اســــتقبال کشورهای منطقه همراه بود. منتها آنچه مانع از تحقــــق آن بود مانع تراشــــیهای قدرتهای بــــزرگ فرامنطقــــهای بود که از اتحــــاد کشــــورهای خاورمیانــــه و بویــــژه منطقهاستراتژیکخلیجفارسجلوگیری میکردند.»
ســــیبویه با ایــــن تحلیل کــــه «روحانی بهعنوان یک سیاســــتمدار برجسته ایران و منطقــــه بــــا علــــم بــــه اوضــــاع و احوال خلیجفارس ایــــن پیشــــنهاد همگرایی را مطرح کرده اســــت»، گفت: «کشــــورهای منطقه خلیج فارس به هم پیوستگیهای متعــــدد فرهنگــــی دارنــــد. اســــالم یکی از مهمترین پیوندهایی اســــت که میتواند این کشــــورها را انســــجام دهد. با این حال میتوانازافزایشهمکاریهایاقتصادی و صنعتــــی که منافع همه این کشــــورها را دخیــــل میکند نیز بهعنوان ابــــزاری برای حــــل تنشهــــای سیاســــی بهــــره گرفت و تجربــــه موفــــق بســــیاری از اتحادیههــــای اقتصادی دور و نزدیک را تکرار کرد.»
ســــیبویه که بواســــطه ســــالها حضور در مذاکــــرات سیاســــی میــــان ایــــران و کشــــورهای عربی و نیز دوران مســــئولیت ســــفارتش در این کشورها شناخت خوبی از دیــــدگاه آنهــــا درباره ایران کســــب کرده اســــت، در ادامه افزود: «پادشــــاهی عمان از جملــــه کشــــورهایی اســــت که بــــا توجه به مشــــترکاتش با ایران و شــــناختی که از سیاست کشــــورمان دارد همیشه پذیرای یک چنین تشکلی بوده است. برخی دیگر از کشورهای منطقه نیز یا روابط حسنهای با ایران دارند یا اختالفاتشــــان با ایران را مدیریت میکنند. اما مهم این اســــت که همه کشــــورهای منطقه به این پیشــــنهاد لبیک بگویند و بــــه دور از جنجال آفرینی مقدمه حل مشــــکالت از طریق گفتوگو را فراهم کنند.» سیبویه با بیان این اعتقاد که با گذشــــت 40 ســــال از انقالب اسالمی خیرخواهــــی ایران برای همــــه ملتهای منطقه بــــه اثبات رســــیده اســــت، امکان تحقق همــــکاری میان ایران و کشــــورهای منطقه را با وجــــود تنشهای موجود غیر ممکن ندانست و گفت:«نگاهی به تجربه اتحادیــــه اروپــــا نشــــان میدهد کــــه حتی خونبارتریــــن درگیریهــــا و جنگها مانع از بــــروز همکاری در روابط آینده کشــــورها نیست. چنانکه اروپا با عبور از جنگ های جهانی و ســــال های جنگ ســــرد توانست منافع و رشد و شــــکوفایی خود را در اتحاد جســــتوجو کند. ما هم اگــــر خیر و صالح خودمــــان را میخواهیــــم بایــــد همیــــن رویــــه را دنبال کنیــــم.» او در ادامــــه افزود: «جمهوری اسالمی ایران همیشه در مسیر ایجاد الفت و به هم پیوســــتگی قدمهای بزرگی برداشته است. این پیشنهاد هم از سر خیرخواهی مطرح شــــده و امیدواریم در میــــان کشــــورهای شــــورای همــــکاری خلیجفارس گوش شنوایی باشد و به این ندایخیرخواهانهلبیکبگویند.»
سفیر پیشین ایران در عمان همچنین بــــا رد نظر کســــانی کــــه معتقدنــــد روابط فرامنطقهای کشــــورهایی چــــون امارات و عربســــتان را از ترمیم رابطهشــــان با ایران بینیاز کرده اســــت، گفت: «طی 40 ســــال گذشته که من در بســــیاری از مالقاتهای مقامهای کشــــورمان با مقامهای عمان و امارات و ســــایر کشورهای شورای همکاری خلیــــج فارس حضــــور داشــــتهام، همواره شــــاهد آن بودم که آنها معترفند به اینکه رونــــق اقتصادیشــــان را از رابطــــه با ایران دارنــــد. حضــــور 400 هزار ایرانــــی در دوبی که همگی آنها منشــــأ اثر اقتصــــادی برای رشــــد و شــــکوفایی کشــــور امــــارات عربی متحــــده بودهانــــد موضوعــــی نیســــت که بتــــوان براحتــــی از کنار آن گذشــــت. رونق امروزامــــارات رهــــاورد تجار ایرانی اســــت. بنابر این بیانصافی است که بگوییم چون اماراتیها با فرامنطقهایهــــا در ارتباطند پس بــــه ایــــران نیــــازی ندارند.» ســــیبویه درباره چرایی مطرح شــــدن پیشنهادهای ایــــران در ایــــن مقطــــع زمانی و بــــا وجود تنشهــــای جــــدی میــــان ایــــران و برخی از ایــــن کشــــورها گفت: «ضــــرب المثلها برخاســــته از حقیقت وقایع تاریخ اســــت. ما در فارســــی میگوییم در ناامیدی بسی امید اســــت پایان شب سیه ســــپید است، ضرب المثل حکیمانه عربی نیز هست که میگوید «ای بحران اوج بگیر تا گشــــایش از فراســــوی تو طلوع کنــــد» بنابر این حتی در این مقطع نیــــز امکان تغییر در دیدگاه حاکم بر مناســــبات وجــــود دارد. زیرا خیر و صالح کشــــورهای منطقه در همزیستی مســــالمتآمیز با جمهوری اسالمی ایران است و نه با دســــتورهایی که از غرب برای آنها میآید و فشــــارهایی که از طرف غرب اعمالمیشود.» ■ باونــــد: پیشــــنهاد روحانی بــــرای اعالم نیتصلحجویانهایراناست
هرمیـــداس باونـــد بر خالف ســـیبویه شکل نگرفتن اتحاد میان کشورهای عربی منطقه و ایران را نه نتیجه ممانعتهای فرا منطقـــهای بلکه حاصل یک شـــکاف داخلـــی میداند و در تأیید این اســـتدالل بهبرخی وقایع تاریخی از جمله مخالفت اتحادیه عرب با حضور ایران در نشســـت این اتحادیه پس از قرارداد کمپ دیوید و اخراج مصر از آن اشاره کرد.
باونـــد در عیـــن حـــال در گفتوگـــو با «ایران» ضمن یادآوری روابط ویژه ایران با ســـوریه، عراق و لبنـــان گفت: «رابطه با ســـوریه از زمان تجاوز عراق به ایران آغاز شـــد. رابطه با بغداد بعد از سقوط صدام و با حضور شیعیان در رأس دولت عراق ترمیـــم یافـــت و در مورد لبنـــان رابطه با حزباهلل مؤثـــر بوده اســـت.» او در ادامه با اشـــاره به تنش حاکم بـــر روابط ایران و عربســـتان، امارات و بحریـــن افزود: «این تنشها سبب شده است که آنها همکاری شدیدی را با امریکا و حتی اسرائیل علیه ایـــران آغاز کنند. با این حـــال هدف ایران این اســـت که با همه همســـایگان روابط حسنه داشته باشد و وزیر امور خارجه نیز ایـــن موضـــع را بارها بیان کرده اســـت. او افـــزود: اگر چه عمان، قطر و کویت رابطه متفاوتی بـــا ایـــران دارند؛ اما دلبســـتگی امارات، عربســـتان و به تبع آن بحرین به امریکا و اســـرائیل مانع از تحقق این نیت خیر در کوتاه مدت اســـت و بعید اســـت بزودی پاسخ مثبتی از سوی آنها دریافت کند.»
این کارشناس مســـائل بینالملل در عین حال با تأکید بر اینکه ســـعی در حل مسالمتآمیز اختالفات و بحران الفبای سیاست خارجی است، گفت: «بنابر این پیشنهاد آقای روحانی حتی اگر استقبال نشود پیشنهاد سازنده و مثبتی است. زیرا به هـــر حال طرف مقابل در مقام ارزیابی و اندیشـــیدن به آن خواهـــد بود و ممکن اســـت در آینده از آن استقبال کند. اما در حال حاضر و در شـــرایطی که شـــاهدیم آنها برای تصویـــب قطعنامه علیه ایران در شورای امنیت تالش میکنند و مذاکره درباره فناوری موشـــکی و سیاســـتهای منطقهای ایران را بهشـــرط حضور امریکا در برجام تبدیل کردهانـــد، تحقق آرمان تشـــکیل یک اتحادیه برای همکاریهای منطقـــهای بعیـــد و دور از دســـترس بـــه نظرمیرسد.» ■ زرگر: پیشنهاد روحانی ایران هراسی را به چالشمیکشد
علی اصغر زرگر، کارشــــناس مســــائل منطقه و از اســــتادان دانشگاه اما پیشنهاد رئیس جمهوری ایران را از منظر تأثیر آن در به چالش کشیدن موضع ایران هراسی مثبــــت ارزیابــــی میکنــــد. او با ایــــن حال معتقد اســــت که یک ســــوءتفاهم مانع از اجرایی شدن این پیشنهاد خواهد بود.
زرگر در گفتوگــــو با «ایران» با اشــــاره بــــه تفــــوق ایــــران در منطقــــه از حیــــث وســــعت، جمعیــــت، خوداتکایی نظامی و برخــــورداری از طوالنیترین خط مرزی در خلیــــج فــــارس و دریای عمــــان گفت: «با توجه بــــه این مؤلفهها ایران همیشــــه معتقد بوده است که میتواند رهبری یک همکاری برای تأمین امنیت خلیجفارس بدون نیاز به حضــــور بیگانگان را برعهده داشــــته باشــــد. اما کشــــورهای عربــــی این موضــــع برآمــــده از واقعیــــات ژئوپلیتیک منطقــــه را نوعــــی برتریجویــــی تعبیــــر کردهاند. بنابراین با دیده تردید و سوء ظن بهچنینپیشنهادینگاهمیکنند.»
زرگر با اشاره به امتناعهای موجود در برابـــر هدفگذاری ایـــران از جمله تنش در روابط عربســـتان، امـــارات و بحرین با ایران و سیاســـت دوگانه برخـــی دیگر از کشـــورهای خلیج فارس در برابـــر ایران افزود: «برخی از این کشورها مانند عمان در برابر ایران نرمش دارند. قطر و کویت هم همواره ســـعی کردهاند که مناسبات خود با ایـــران را در توازن با حضورشـــان در شـــورای همکاری پیش ببرنـــد. اما در مورد قطـــر اگرچه باالگرفتن اختالفاتش با عربستان و امارات میتواند به صورت بالقوه ســـبب نزدیکیاش با ایران باشـــد اما واقعیت اساســـی دیگر این اســـت که این کشور مقر اصلی نیروهای امریکایی در خلیجفارس است. واقعیتی که سبب میشـــود دوحه نتواند چندان بـــا آرمان به دســـت گرفتن امنیت منطقه و اخراج نیروهای فرامنطقهای از آن همراه باشد»
بـــا وجود ایـــن موانـــع زرگر پیشـــنهاد روحانـــی را از منظر سیاســـت بینالملل مهم ارزیابی کرد و ادامه داد: «اینکه وزیر خارجهعربستانمدامدرمجامعمختلف بر طبل ایران هراســـی میکوبد و ایران را بهعنوان عامل بیثباتی منطقه معرفی میکنـــد، میتوانســـت بـــا عکسالعمل منفـــی و شـــاید خشـــونت از ســـوی ایران مواجه شود. اما ایران بهجای پاسخگویی خشونت آمیز، راه صلح و دوستی را نشان میدهد و به این ترتیب عمالً میگوید که همـــه آن مواضع علیه ایران بیاساســـی اســـت. این عکسالعمل موضـــع ایران هراســـی اعراب و عربســـتان را به چالش میکشـــد. بنابر این اگرچه ممکن اســـت نتیجه پیشنهادهای ایران در کوتاه مدت مثبت نباشد اما گونهای پاسخگویی است به موضع گیریهای غیرمنطقی و مبتنی بر ایران هراســـی. آن هم در شـــرایطی که آنها تبلیغات وســـیعی را علیـــه ایران در صحنهبینالمللسازماندهیکردهاند.»