تغییر نگرشها ضرورت اصالح قوانینتبعیضآمیز

ایــن روزها یکی از مهمترین مطالبات فعاالن حوزه زنان و مخالفان تبعیض جنسیتی، اصالح قوانین کار به نفع زنان اســت. آنها با استناد به نرخ پایین اشــتغال زنان در ایران و نرخ باالی بیکاری در زنان تحصیلکرده به نســبت مردان، معتقدنــد که ســاختار قوانین حاکــم در ایران و مناســبات رسمی و غیررسمی در بازار کار، به علت آنکه مردان را در استخدام و میزان درآمد در اولویتقرارمیدهد،تبعیضآمیزهستندوبرایاصالحاینقوانینومناسباتبهنفع زنانسالهاستکهمبارزهمیکنند،اماآنطورکهبهنظرمیرسدفعاالنحقوقزناندر این زمینه در مقایسه با سایر حوزهها توفیق کمتری به دست آوردهاند و حتی به نسبت جلبنظربسیاریازافکارعمومیدرقوانینمربوطبهحقوقزناندرخانواده،حمایت اجتماعی کمتری را در رابطه با قوانین مربوط به کار خود به دست آوردهاند، اما ریشه اینناکامیدرکجاست؟

درشرایطیکهمطابقباآماررسمیمنتشرشده،نزدیکبه4 میلیونبیکاردرکشور وجود دارد و نرخ بیکاری جوانان51 تا92 ساله نیز حاکی از آن است که حدود52 درصد از جمعیت فعال این گروه ســنی بیکار بودهاند و این ایام اخبار تعطیلی کارخانهها و بیکار شدن کارگران یا ندادن حقوق آنها مرتباً به گوش میرسد، باید گفت که مسأله بیــکاری به یکی از مهمترین مشــکالت اجتماعی - اقتصادی حاکم در کشــور تبدیل شده است. در این میان بحران بیکاری میتواند منجر به بحرانهای اجتماعی از قبیل کاهش نرخ ازدواج یا عقبافتادن سن ازدواج در جامعه ایران گردد. علت این مسأله نیزواضحاست.تازمانیکهامکانکسبدرآمدوتأمینمعاشخانوادهوجودنداشته باشد، شکل دادن به یک زندگی جدید بسیار سخت خواهد بود و بسیاری از کسانی که خواهانازدواجهستند،درعملشرایطازدواجرانخواهندداشت.

در جامعه امروز ایران، به صورت عرفی و هنجاری، تأمین معاش خانواده بر عهده پســر است و اوست که باید نیازهای خانواده را از قبیل مسکن، ماشین و سایر نیازهای روزمــره تأمیــن کند. عقیدهای رایج به صورت عمومی در میان مردم اســت تا زمانی که پســر شــغل و درآمد مناسب، کار و حتی ماشین نداشته باشد نباید ازدواج کند و در اصــل این دختران و خانواده دختران هســتند که رضایت نمیدهند که دخترشــان با چنین پسر بیکاری ازدواج کند و حتی نگاه مناسبی به پسری که بیکار باشد و همسرش اقدام به تأمین مایحتاج خانواده بکند، ندارند. اگرچه امروز به علت هزینههای باالی زندگی، بسیاری از مردان و زنان با هم و در کنار هم اقدام به تأمین نیاز معاش خانواده میکنند،امااینبهمعنایتغییرنگاهمذکوردرجامعهایراننیستودرنهایتجامعه ازمردخانوادهانتظارداردکهبهتأمینمعاشخانوادهبپردازدوشایدیکیازعللمهم ناکامــی در همراهی جامعه و قانونگــذاران در اصالح قوانیــن کار را در این مورد بتوان جستوجوکرد.

در واقــع، الزم اســت هر یک از افــرادی که خواهان اصالح قوانیــن کار به نفع زنان هســتند، یکبار خود را به جای قانونگذار بگذارند و پاســخ دهند که آیا اگر قوانین کار به لحاظ فرمی و محتوایی میان زن و مرد برابر باشد، با توجه به هنجارها و عرفهای اجتماعــی چنین قوانینــی عادالنه نیز خواهد بود؟ آیا پذیرش اجتماعی مناســبات و قوانین کار حاکم در جامعه امروز ایران، ریشه در همان عرفها و هنجارهای اجتماعی نداردکهمردراتأمینکنندهاصلیمعاشخانوادهمیداند؟

بهنظر میرســد این عرف و هنجار مسلط در جامعه امروز ایران که وظیفه مردان اســت کــه معــاش خانــواده را تأمین کننــد، ریشــه در شــرایط اجتماعــی- اقتصادی گذشتههای دور دارد که کسب درآمد نیازمند قدرت بدنی بود و این شرایط امروزه دیگر در جامعه ایران حاکم نیست و زنان نیز با استفاده از دانش و مهارتهایشان میتوانند به کسب درآمد بپردازند. اما با وجود تغییر این شرایط، هنوز عرف و هنجارهای مسلط گذشتهدرموردتأمینکنندهنهاییمعاشخانوادهتغییرنکردهاستوفعاالنحقوق زنــان و مخالفان تبعیض جنســیتی، الزم اســت درکنار تالشهای خــود برای اصالح قوانین، تغییر این هنجار مســلط در جامعــه امروز ایــران را از طریق نگاه به جامعه و تغییر فرهنگ در آن، دنبال کنند. در واقع باید گفت که همانگونه که برابری، عدالت نیست، مطالبات برابری طلبانه و اصالح قوانین بهسمت برابری بین زن و مرد نیز اگر مبتنیبرهنجارهایحاکمبرجامعهنباشد،عادالنهنیستوهمینموضوعمیتواند یکی از ریشههای مخالفت قانونگذاران و عدم همراهی جمعی ایرانیان با اصالح این قوانینباشد.درواقعبایدگفتکهپذیرشواقعیتواضحتبعیضآمیزبودنقوانینو مناسبات بازار کار شرط الزم برای اصالح این قوانین است اما کافی نیست و تا زمانی که مبنایعادالنهوهمراهیعمومیراپیدانکنداصالحآنهابهشدتدشوارخواهدبود.

شاید در میان بسیاری از فعاالن این حوزه، تنها مردان بهعنوان تأمینکنندگان نهایــی معاش خانواده دیده نشــوند و نگاهی برابری طلبانه نســبت به وظایف و حقوق زنان و مردان وجود داشته باشد و این نگاه در میان طبقه متوسط به باالی شهریبهمروردرحالگسترشباشد،اماایننگاهنتوانستهاستعرفوهنجارهای اجتماعــی حاکم در جامعه ایران را کنار بزند. در نتیجه هرگونه تالش برای تغییر قوانین کار بهنفع زنان و برابری بیشتر، بدون تالش برای اصالح فرهنگ عمومی و هنجارهای حاکم، عقیم خواهد بود و اصالح فرهنگ عمومی مکملی ضروری برایتالشهایبرابریطلبانهاست.