سرگردانی«میدان»هادرنظامشهرسازیما

ســازهای که در میدان حضرت ولیعصر(عج) اجرا شــده، فاقد مختصاتی است که در ادبیات شهرسازی از پالزا سراغ داریم

انسان در طول تاریخ همواره به محلهایی برای تأمین خواستههای اجتماعی یا حتی سیاســــی خود نیاز داشته اســــت تا در آن به تبادل اندیشــــه، هنــــر و فرهنگ بپــــردازد. از گذشتههای دور تا امروز، در شهرها همواره فضاهایی برای اجتماع مردم و گفتوگو در زمینهمسائلمختلفوجودداشتهاستکه البتهمیادینعمومییاپالزابراینیلبهاین هدفمکانهایمناسبیبهشمارمیآیند.

میــــدان بــــه عنــــوان یکــــی از نخســــتین مکانهای دمیدن روح در کالبد شهر شکل گرفــــت و به دلیل خصوصیات ویژه شــــاید بتوان گفت یکی از شاخصترین فضاهای شهری به حساب میآید. میادین درگذشته به عنوان مکانی برای بروز و ظهور تعامالت اجتماعــــی، برخوردهای چهــــره به چهره، مکانی بــــرای تفریــــح، خریــــد، اجتماعات سیاســــی - مذهبــــی و … بوده اســــت. این فضاها در شهر به جای خودروها در اختیار مردم قــــرار میگیرد و قلب تپنده فضاهای سبز شهری محسوب میشوند که امروزه در کشورماموردبیمهریطراحانشهریقرار گرفته و متأسفانه بهطور ویژه در تهران ابتدا ساختمانها ســــاخته میشود و آنچه باقی میماند را میتوان به عنوان فضای شهری روی آن فکر کرد. اما توسعه شهری بدون در نظر گرفتن اهمیت و جایگاه ویژه فضای باز شــــهری در زندگی اجتماعی و فردی مردم تبعاتمنفیبهدنبالدارد.

■ پالزا، اتاق نشیمن همسایه

چرا که این فضاها تنهــــا عرصه جوالن دادن مدلهــــا و نظریههــــای اقتصــــادی و نظامهای پولی نیســــت بلکه محلی برای جریان یافتن زندگی روزمره و بستری برای تجارب متنوع و به یاد ماندنی است و حتی این فضاها محل برخــــورد رفتارها، افکارها و در عیــــن حال محل رفــــع برخی نیازهای روزمرهشهرونداناست.سرزندگی،شادابی و پویایــــی را به خوبی میتــــوان در فضاهای باز شــــهری حس کرد چراکه روح زندگی در این محلها جریان دارد. به گزارش سایت دکانورسیشن، بسیاری از میدانهای اروپا در سوژه تأسیس فضاهای باز شهری الگوهای بســــیار خوبی برای ما محســــوب میشوند. در برخی کشــــورها این فضاهای باز شهری را اتاق نشیمن همســــایه نیز مینامند و در مدیریت شــــهری بهطور جــــد روی ایجاد و بهبودآنمتمرکزهستند.

اگرچه در راستای توسعه شهری تراکم افزایش مییابد، اما نباید نقش فضای باز شهری را در ایجاد جامعهای سالم و فعال نادیده گرفــــت. میادین عمومــــی یا همان پالزاها در بسیاری از شهرهای اروپایی مراکز زندگی روزمــــره افراد آن جامعه به شــــمار میآینــــد. حتی با توجه بــــه حرکت جوامع بشری به سمت ماشــــینی شدن، اما برخی کشورها با علم به تأثیر جایگاه این فضاها معتقدند پالزاها هویت هر محله را شــــکل میدهنــــد. از جملــــه فضاهای باز شــــهری برجســــته میتوان به میدان فدراســــیون در اســــترالیا، میدان ســــرخ در مســــکو و میدان التحریر در مصر اشاره کرد.

بــــر اســــاس نظــــرات کارشناســــان و متخصصــــان ســــایر کشــــورها میدانهــــای عمومینبایدتنهابهمرکزشهرمحدودشود چراکه آنها معتقدند انزوای اجتماعی یک اتفاق مهم و خطرناک در زمینه بهداشت روان در شــــهرها و حومه محسوب میشود. این فضاهای شــــهری کــــه فرصتهایی را برای تعامــــالت اتفاقی فراهــــم میکند در ســــاخت جوامــــع ســــالمتر و پویاتــــر کمک شایانیمیکند.

پــــالزا انــــواع مختلفــــی از فعالیتها را دربرمیگیردومردمراباهممرتبطمیکند. پالزا نشــــانگر بصری و روانشناختی درون شبکه خیابان اســــت که به هدایت افراد در شهر و به شناخت هویت یک منطقه کمک میکند.

ایــــن میادین یــــا پالزاها به عنــــوان اتاق نشــــیمن محله جایــــگاه مشــــترکی را برای ســــاکنان آن فراهــــم میکند تــــا هرازگاهی یکدیگررامالقاتکنند.بهدنبالشکلگیری و رشــــد ارتباطات رســــمی و غیررســــمی در پالزاهــــا یک حــــس و حال خــــوب و تعلق خاطــــری در ایــــن فضاهــــا به آرامی رشــــد میکند.ویژگیهــــای میدانهــــای موفــــق متفاوت اســــت و با توجه به تنوع بســــیاری کــــه در طراحــــی آن بــــر حســــب فرهنگ و زمــــان و مکان و بســــتر و ســــلیقه طــــراح در طراحی میادیــــن عمومی بــــه کار میرود، اما مجموعــــهای از شــــرایط اساســــی برای شکلگیری آن مورد نیاز است.برخی نظریه پردازان رشــــته معماری براین باور هستند که طراحان باید بین فضا و تعداد احتمالی ســــاکنان تعادل برقرار کنند. درنظرگرفتن میدانی که دسترســــی به آن آســــان باشــــد نیز این اطمینــــان را حاصل خواهد کرد که فضاهای شــــاد و پرجنب و جوشی را ایجاد میکنند. همچنین آنهــــا معتقدند چهره یــــک میدان عمومــــی باید از فاصلــــه 50 تا 70 متــــری قابل تشــــخیص و در 25 دقیقه مدت زمان شکل و جزئیات آن قابل درک باشــــد. قرار دادن یک میــــدان در مجاورت خیابانها منجر بــــه اتصال آن بــــه اطراف منطقه میشــــود که همین امر محبوبیت آن را دوچندان میکنــــد. وجود گالریهای هنــــری، موزههــــا، ســــینماها، نمایشــــگاه، رســــتورانها، کافهها و مغازههــــا در پالزاها در راســــتای حمایت از یک فضای پرجنب و جوش بســــیار مهم هســــتند، طبقههای پایین ســــاختمانهای واقع در این میادین باید به اقتضای منطقــــه دارای جاذبههای مختلفی برای جذب مردم باشند. ترکیب کارهای جالب و موردپسند مردم میتواند مجموعــــهای از فعالیتهــــا را از صبــــح تا شــــب برای پر کــــردن اوقات فراغتشــــان فراهم کند. در ســــاخت چنین مکانهایی برای پیشگیری از تأثیرات منفی عناصری مانند نور آفتاب و بارش باران باید تدابیری مانندایجادسایباناندیشیدهشودتامحیط دلپذیــــر و راحتی را برای مــــردم ایجاد کند. عــــالوه بر ایــــن در ایــــن مکانها بایــــد برای نشســــتن نیز صندلی رســــمی و غیررسمی مانند پلههای ساختمان و نیمکت درنظر گرفتهشود.درکنارتماماینعناصراستفاده از عنصر آب برای تلطیف جو بســــیار مورد توجهقرارمیگیرد.

طراحی ســــاختمانها و عناصــــر مورد اســــتفاده در آن از جملــــه درهــــا، پنجرهها ...و هــــم میتواند به زیبایی پالزاها بیفزاید. میادین عمومی گزینههای مناســــبی برای نشستن و گفتوگو، برقراری ارتباط و ایجاد حس شــــادابی و حتی ســــرگرمی به شمار میآینــــد. با تفکــــر روی هر یــــک از عناصر اســــتفاده شــــده در فضاهــــای بــــاز شــــهری میتوان دعوتنامه وسوسه کننده و در عین حال کلید بهبود ســــالمت جســــم و روان را برای آحاد مردم جامعه ارسال کرد و آنها را به سمت این مکانها کشید. ارتباط با افراد جدیــــد در میادین بــــا کاهش حس تنهایی احساس تعلق خاطر را در جامعه افزایش میدهد که در ســــالمت عمــــوم با توجه به شیوع تنهایی در عصر امروز بسیار تأثیرگذار است.

■ نقش جهان ، نخستین پالزای ایرانی

میدانهــــای موفق مــــردم را به تعامل و برقراری ارتباط بیشــــتر تشــــویق میکند و مهمتر از همه اینکــــه روح زندگی و طراوت را بــــرای آن منطقــــه به ارمغان مــــیآورد و ساکنان آن احساس میکنند به آن جامعه تعلقدارند.

در یــــک تحقیــــق ارتباط بیــــن پارکها، فضاهای باز شهری و فضای سبز و سالمت روان مورد بررســــی و ارزیابی قرار گرفت که نتیجه آن نشان داد فضاهای سبز و میادین عمومی بهطور معناداری با ســــالمت روان افــــراد ارتبــــاط دارد. بر اســــاس این تحقیق ســــالمت روان افراد جامعــــه در گرو تعبیه فضای ســــبز مناسب و کافی در سطح شهر میباشــــد.در ایران نیز میدان نقش جهان اصفهانرابهعنواننخستینوقدیمیترین پالزا میشناسند، همچنین این میدان یکی از معروفترین پالزاهای آســــیا محســــوب میادین عمومی یا همان پالزاها در بسیاری از شهرهای اروپایی مراکز زندگی روزمره افراد آن جامعه به شمار میآیند. حتی با توجه به حرکت جوامع بشری به سمت ماشینی شدن، اما برخی کشورها با علم تأثیر جایگاه این فضاها معتقدند پالزاها هویت هر محله را شکل میدهند میشــــود. البته میدان آزادی و میدان امام حســــین(ع) که به تازگی عبور و مرور در آن بــــه روی خودروها بســــته شــــده و آیینهای مذهبــــی و دینی همچــــون عاشــــورا در آن انجام میگیرد را نیز به عنوان پالزا معرفی میکننــــد یا حتی پل طبیعــــت را که نمونه مدرن شــــدهای از پالزاهاســــت کــــه فضای عمومی جدیــــدی را در تهــــران ایجاد کرده است.

اوایل ســــال 88 نیــــز پروژه موســــوم به پــــالزای تهران کلیــــد خورد و این پــــروژه که قــــرار بود ظرف مدت 2.5 ســــال بــــه اتمام برسد بعد از گذشت هشت سال باالخره به بهرهبرداری رسید، اما پالزای ولیعصر هیچ کدام از عناصر یک میدان عمومی را ندارد چراکه پالزا به معنای محل و معبری است که در آن پیاده رو بر ســــوارهرو و خودرو غلبه داشــــته و در آن مراکز خرید و صندلیهایی برای استراحت موقت عابران درنظر گرفته میشــــود و به عبارتی میتــــوان گفت پالزا نســــخه مدرن همــــان بازارچههای ســــنتی است، اما این میدان با این ویژگیهای پالزا فاصلــــه دارد. هنوز عالئمی از پــــالزا در این فضاقابلمشاهدهنیست،اماآنچه مشهود اســــت انتقال عناصر پیاده بــــه زیر زمین به نفع خودروها است که با هدف اصلی پالزا مغایــــرت دارد. در ایــــن خصوص شــــهرام جبــــاریزادگان، کارشــــناس برنامهریــــزی شــــهری هــــم در گفتوگو با ایســــنا در مورد ایــــوان انتظــــار گفته بــــود نخســــتین ویژگی پالزای میدان حضرت ولیعصر(عج)، محو شــــدن نماد خاطره انگیز این میدان زیبا و جایگزینی ســــازهای زیرزمینــــی به جای آن است که باید با هلی کوپتر رفت باالی آنجا و دید آن پایین و داخل آن چه خبر است.

وی میگویــــد: ســــازهای کــــه در میــــدان حضــــرت ولیعصر(عج) اجرا شــــده، فاقد مختصاتی است که در ادبیات شهرسازی از پالزا سراغ داریم.

رحمــــتاهلل حافظــــی، رئیــــس ســــابق کمیسیون سالمت شــــورا هم درخصوص اجــــرای ایــــن پــــروژه بــــه ایســــنا گفتــــه بود شهرداری به دنبال شو، مانورهای نمایشی و تزیینــــی اســــت، امــــا زخمها و مشــــکالت فرهنگــــی جامعــــه بســــیار عمیقتــــر از آن اســــت کــــه بــــا راهانــــدازی راســــته فرهنگی و رفتارهــــای ســــطحی درمــــان شــــود. به گفته او: مشکالت فرهنگی با ساخت یک راستهحلنمیشودوبایدبرنامهریزیدقیق داشت و با حرکات سطحی و روبنایی قابل حل نیســــت.با توجه به نیاز شــــهرها برای داشــــتن پالزا اگر قرار اســــت میادین دیگر هم به یک پالزا تبدیل شــــوند بهتر اســــت قبل از شــــروع اجرای طــــرح تمام عناصر آن توسط کارشناســــان و متخصصان این زمینه مورد بررسی و ارزیابی قرار بگیرد تا طرح با شکست مواجه نشود.