اعتدال بهاری

دین اسالم به سنت نوروز چگونه مینگرد؟

نوروز به معنای «روز نو» است، نوروز در اول فروردین ماه با آمدن آفتاب به ابتـــدای َح َمل آغاز میشـــود. گویند: خدای تعالی در ایـــن روز عالَم را آفریـــد و هر هفت کوکب در اوج تدویر بودنـــد و اوجات همه در نقطه اول « َح َمل» بود. در این روز حکم شـــد که به ِسیر و دور درآیند و آدم(ع) را نیز در این روز خلق کـــرد. بنابراین این روز را نوروز گوینـــد و بعضی گفتهاند که جمشـــید که او اول « َجم» نام داشت و عربها او را متوشلخ میگویند ســـیر عالم میکرد چون به آذربایجان رســـید گفت تخـــت مرصعی را بر جای بلندی رو به جانب شـــرق گذارند و خود تاج مرصعی بر ســـر نهاد و بر آن تخت بنشســـت، همین که آفتاب طلـــوع کرد و پرتوش را بر آن تاج و تخت انداخت شعاعی در نهایت روشـــنی پدید آمد، مردمان از دیدن آن شادمان شـــدند و گفتند این روز نو است و چون به زبان پهلوی شعاع را «شـــید» میگویند ایـــن تلفظ را بر « َجـــم» افزودند و او را «جمشـــید» خواندنـــد و جشـــن عظیم بـــر پا کردنـــد و از آن روز این رســـم پیدا شـــد. (برهانقاطع، ج2، )616ص

■ اسالم و عید نوروز

در دین اسام دو عید بزرگ وجود دارد؛ «عیــــد فطر» که پــــس از یک ماه تزکیهنفس و خودســــازی در پایان ماه مبارک رمضــــان و روز اول ماه شــــوال برپا میشــــود و «عید قریــــان» که پس از مراسم عبادی، اجتماعی و سیاسی حج برگزار میشود. البته «عید سعید غدیــــر خــــم» هــــم از اعیاد بــــزرگ ما شیعیان است.

عید نوروز از َاعیاد اســــامی و دینی نیست اما از اعیاد بزرگ ملی ایرانیان اســــت. از آنجایــــی کــــه اســــام، دینی جهانشــــمول و الهی اســــت که بر پایه توحید و خداشناســــی اســــتوار اســــت و آنچه منافی با توحید باشــــد را مردود میدانــــد و آنچــــه با توحیــــد تضادی و مخالفتــــی نداشــــته و توأم بــــا خرافات نباشــــد آن ســــنت را باقــــی میگذارد و اصــــوالً بایــــد گفــــت که خواســــت دین برچیدن و از بین بردن سنتهای ملی و قومــــی نبوده و نیســــت؛ بلکــــه بر آن

است که این ســــنتهای ملی و قومی را بــــه ســــمت و ســــویی بهتــــر رهنمود ســــازد. دین آنچه را که با فطرت سالم و دســــتنخورده آدمی مغایرت دارد و در تضاد اســــت از میــــان برمیدارد؛ در غیــــر ایــــن صــــورت بــــر آن صحــــه میگذارد. حتــــی میبینیم که ماههای حرام رجــــب، ذیقعــــده، ذیحجه و محرم را که رســــم مردم جاهلی عرب بــــود و از زمــــان حضــــرت ابراهیم(ع) و اســــماعیل(ع) جنــــگ در آنها حرام بوده اســــت و این سنت تا ظهور اسام به تواتر قولی و عملی محترم شمرده میشــــد قــــرآن کریم نیز بــــر آن صحه گذاشت و اسام این رسم را برنچیده و پاس داشــــت و قرآن کریم میفرماید: یا ایها الذین آمنوا ال تحلوا شعائراهلل و ال الشهرالحرام؛ «ای کسانی که ایمان آوردهایــــد احترام شــــعائر الهــــی و ماه حرام را نگه دارید.»

و امیرمؤمنان علــــی(ع) در فرمان مالــــک اشــــتر نخعــــی میفرمایــــد: َوالَتن ُقــــص ُســــَنه صالِحــــه َ ِ َ عمــــل ََ

ِبهــــا ُ ُ صدورهــــاِ ِ هــــذهُ االمــــه...«و آداب پســــندیدهای را کــــه بــــزرگان این امت به آن عمل کردنــــد و امت بدان رفتار نمودهاند و رعیت با آن اصاح شدند بــــر هم مزن و آدابی که به ســــنتهای خوب گذشــــته زیان وارد میکند، پدید نیــــاور که پاداش برای آورنده ســــنت و کیفر آن برای تو است که آنها را درهم شکســــتی.» (نهجالباغــــه، ترجمــــه محمد دشتی، )406ص

بنابرایــــن هنگامــــی کــــه اســــام به ایــــران آمــــد و ایرانیانــــی کــــه از ســــتم، تبعیض، بیعدالتی، خفقان و فشــــار طبقه حاکمه و شــــاهان ظالم به تنگ آمــــده بودند و با آغوش بــــاز این دین بــــزرگ الهــــی را پذیرفتند، عیــــد نوروز که از اعیاد ملــــی ایرانیان بود را از بین نبردند زیرا با توحید اسامی هیچگونه منافاتی نداشت.

اســــام، مــــردم را بــــه پاکــــی، نیکی و نیکــــوکاری، صلــــه َارحــــام، ُالفــــت و صمیمیــــت، رفع دشــــمنی و کدورت، ســــرور و شــــادمانی و همزیســــتی مســــالمتآمیز، مهــــرورزی و وفــــاق و کمــــک به نیازمندان ســــفارش و تأکید کرده اســــت. لــــذا در عید نــــوروز همه ایرانیان در هر کجا که باشــــند به دید و بازدید یکدیگر رفتــــه و خانههای خود را مرتب و تمیــــز کرده، لباسهای نو و پاکیزه بر تن کرده و اُخوت و برادری را تجدید میکنند.

■ نوروز از منظر امام صادق(ع)

مرحــــوم عامــــه مجلســــی چندیــــن روایــــت از امیرالمؤمنیــــن و امامصادق(ع) درباره عید نوروز نقل میکند که ما بــــه اختصار به دو روایت از حضرت صادق(ع) بسنده میکنیم تا گواهی باشــــد بــــر این ادعــــا که عید بزرگ ملی ایرانیان مورد توجه و تأیید ائمهمعصومین(ع) نیز بوده است:

1.«معلی بن ُخَنیس» که از خواص اصحاب حضرت صادق(ع) اســــت و اهل کوفه بوده و در مدینه ساکن شده و در زمان آن حضرت بوسیله مزدوران منصور دوانیقی به شــــهادت رســــید و اکثر علما او را مــــورد وثوق و اطمینان میداننــــد وی چنین نقــــل میکند: در روز نــــوروز خدمــــت امام صــــادق(ع) رفتــــم و آن حضــــرت فرمودنــــد آیــــا میدانــــی که امروز چه روزی اســــت؟! عرض کردم: پارســــیان امروز را بزرگ میداننــــد و تبــــرک میجوینــــد و برای یکدیگر هدیه میفرستند.

امــــام صــــادق(ع) فرمودنــــد: بــــه بیت عتیق کعبه ســــوگند میخورم که نوروز از زمان قدیم اســــت. میخواهی تاریخ آن را برای تو بگویم؟ و ســــپس امامصادق(ع) فرمودند: نوروز روزی است که آفتاب تابید و زمین خلق شد، روزی است که کشتی نوح بر زمینی به نام «جودی» نشســــت، روزی است که جبرائیل بــــر پیغمبر(ص) نازل شــــد، روزی اســــت کــــه ابراهیــــم(ع) بتها را شکست، روزی است که پیغمبر(ص) علــــی را بــــر شــــانه خــــود بلنــــد کــــرد و ٌبتهای قریش را از فــــراز کعبه به زیر افکند و نابود ســــاخت، روزی است که پیامبر(ص) بــــه اصحاب امــــر کرد که با علــــی(ع) بیعت کنند، روزی اســــت کــــه امیرالمؤمنیــــن(ع) بــــر نهروانیان پیروز شــــد، روزی است که قائم ما(ع) ظاهر میشــــود. هیچ روزی نیست که ما اهلبیت انتظار فرج نداشته باشیم چــــون نــــوروز از روزهای ما و شــــیعیان ما اســــت. پارســــیان احترام آن را نگاه داشــــتند و شــــما ضایع کردیــــد. (بحار االنوار، ج41، وسایلالشیعه، ج5)

.2 امام صــــادق(ع) به «معلی بن خنیس» فرمودند: نوروز روزی اســــت که پیغمبــــر(ص) در غدیــــر ُخم برای امیرالمؤمنین بیعــــت گرفتند و مردم به والیت او اقرار کردند. خوشا به حال کســــی که به والیــــت او ثابــــت بماند و وای برکسی که پیمان را بشکند.(بحار االنوار ج41، وسایل الشیعه ج5)

البتــــه ایــــن احتمــــال هــــم وجــــود دارد کــــه روایــــت تأییــــد نــــوروز شــــاید بــــه جهــــت نزدیک بــــودن ایــــن روز با حادثــــه غدیــــر ُخم و والیــــت حضرت امیرالمؤمنین(ع) باشد زیرا بر اساس برخی محاســــبات ریاضــــی و نجومی، جریــــان غدیر در ســــال دهم هجرت و در روز بیســــت و هفتم اسفند ماه بوده است(مفاتیح الحیاه آیتاهلل جوادی آملی 755ص به نقل از: معالسجوم شعرانی )202ص

بــــه هر حــــال از این روایــــات چنین استفاده میشود که عید نوروز ایرانیان مــــورد عنایــــت ائمــــه معصومین(ع) بــــوده و ایــــن روز را ُپــــر ارزش نامیده و حتی دســــتوراتی بــــرای ایــــن روز بیان داشتهاند.

البتــــه بایــــد به این نکتــــه مهم هم اشــــاره شــــود که عــــده اندکی هســــتند که ایــــن روایــــات را معتبر ندانســــته و میگوینــــد که اســــام ایــــن روز را تأیید نکرده است ولی باید گفت که مرحوم عامه مجلســــی در کتــــاب بحاراالنوار بیشــــترین کوشــــش را در اینباره انجام داده و شــــبهههای مخالفــــان نــــوروز را پاســــخ گفتــــه و در نقــــد روایتــــی که «ابن شــــهر آشــــوب» در مذمــــت نوروز نقل کــــرده مینویســــد: ایــــن حدیث با روایتهایی که معلی بن خنیس آورده مغایــــرت دارد و بــــر جایــــگاه نداشــــتن نوروز در شــــریعت داللت دارد، ولیکن روایتهــــای معلــــی بنخنیــــس از نظر سند قویتر و نزد اصحاب مشهورترند. از سوی دیگر، میتوان گفت که حدیث مخالفت با نوروز تقیه است، چرا که در روایات کتاب مناقب ابن شــــهر آشوب، مطالبی ذکر شده که زمینه تقیه دارد.

حتــــی صاحب کتــــاب جواهرالکام که از عالمان برجســــته اســــت در دفاع از روایتهــــای معلیبنخنیــــس و نقد حدیــــث کتــــاب مناقب مینویســــد: در روایت معلیبنخنیس جای مناقشــــه در سند و داللت ندارد، چنانکه حدیث مناقب نمیتواند بــــا آن معارضه کند، زیرا کــــه با سســــتی کــــه در آن «حدیث مناقب» مشــــهود اســــت احتمال تقیه نیــــز در آن مــــیرود. بــــه هــــر حــــال در آداب نــــوروز عالمــــان بزرگ شــــیعه در کتابهای خود مانند شــــیخ طوسی در مصبــــاح المتهجد، وســــایل الشــــیعه و بحــــار االنــــوار، شــــهید اول در القواعد و الفوائد و لمعه بدانها اشــــاره کردهاند و نیز شــــیخ انصاری در کتاب الطهاره و شــــیخبهایی در جامع عباسی بدان فتوا دادهاند. صاحب جواهر میگوید: ُغسل روز نوروز نزد متأخران مشــــهور اســــت بلکه مخالف در آن ندیدم.

■

اعمال نوروز

بــــرای روز نــــوروز اعمــــال خاصی را معین کردهانــــد از قبیل ُغســــل کردن، روزه گرفتــــن در روز اول نــــوروز، جامــــه پاکیــــزه بر تن کــــردن و خود را خوشــــبو ســــاختن و پیوســــته به یاد خــــدا بودن و ایــــن اذکار شــــریف را در تحویــــل ســــال مکرر گفتن... یا مقلبالقلوب و االبصار یا مدبر اللیل و النهار، یا محولالحول و االحوال، حول حالنا الی احسن الحال.

یعنــــی «ای خدایــــی کــــه قلبهــــا و چشمها در دســــت تو است.ای خدایی کــــه شــــب و روز را از پی هــــم میآوری، ای خدایــــی که (مــــاه و ســــال) و احوال آدمیــــان را میگردانی، خدایــــا!! احوال (و سرنوشــــت ما را) به نیکوترین احوال مبدل گردان.»

در پایان ضمن تأیید نوروز از منظر روایات اســــامی و کام علمای بزرگ، با ســــخنی دیگر از امام صادق(ع) این مقاله را به پایان میبریم:

«مفضل بــــن عمر» کــــه از اصحاب امــــام صــــادق(ع) اســــت میگویــــد: که امــــام صــــادق(ع) فرموده کــــه خداوند میفرمایــــد: ارزش و قــــدر نــــوروز نــــزد من زیاد اســــت و بــــا خود قــــرار دادهام هر مؤمنی که در ایــــن روز حاجت خود را بخواهــــد آن (حاجــــت را) بــــرآورم. (مستدرک الوسائل ج1، )471ص

ما هم از خــــدای بزرگ میخواهیم که این عید بزرگ ملی و باســــتانی را بر همه مبارک گرداند و این سال جدید را سالی توأم با امنیت، سامتی، نعمت و تغییر احوال انسانها قرار دهد.

عید نوروز از اَعیاد اسامی و دینی نیست اما از اعیاد بزرگ ملی ایرانیان است. از آنجایی که اسام، دینی جهانشمول و الهی است و بر پایه توحید و خداشناسی استوار است و آنچه با توحید تضادی و مخالفتی نداشته و توأم با خرافات نباشد آن سنت را باقی میگذارد، بنابراین اسام سنت نوروز را بر نچیده است