درمان اعتیاد از راه به بیراهه

وقتی نگاهی گـــذرا به درمـــان اعتیاد در کشـــور میاندازیم متوجه میشـــویم که شاید این حوزه عمر چندانی ندارد و یکی از جوانترین روندهای اجتماعی کشـــور است چرا که تا همین 20 سال پیش هیچ روش درمانی مشخص و استانداردی در کشور وجود نداشت و با نگاه جرمگونه به اعتیاد بیشتر معتادان به سرنوشتهای شـــومی چون زندان ...و دچار میشـــوند در دهـــه هفتـــاد ابتداییترین روشهای درمـــان مثـــل شـــورآباد بـــرای برخی از معتادان اســـتفاده شد و متأسفانه اثرات ســـوء آن از اثرات مثبت بسیار بیشتر بود چرا کـــه در این روشهـــای مقابلهای به هیچ وجه به جنبه بیماری اعتیاد توجهی نمیشـــد تـــا اینکه ســـازمان بهزیســـتی بهعنوان نخســـتین نهاد آغازگر نهضت اصولـــی درمان اعتیـــاد شـــد و بههمراه نخستین ســـازمان مردم نهاد و فعال در حوزه اعتیاد (معتادان گمنام) کار خود را آغاز کردند.

در دنیـــا روشهـــای مختلفـــی برای درمـــان اعتیـــاد وجـــود دارد کـــه در این یادداشـــت بـــه آنهـــا اشـــارهای خواهیم داشـــت و به روشهای درمـــان در ایران نیز میپردازیم. معضل اعتیاد در کشور حدود 20 سال است که بهصورت جدی تبدیل بهشاخصترین آسیب اجتماعی شـــده اســـت و در 5 ســـال گذشـــته رتبه اول را در ایـــن حوزه بهخـــود اختصاص داده اســـت. اعتیاد یک بیماری مزمن و پیشرونده است بر همین اصل هیچگاه یک درمـــان قطعـــی و بدون بازگشـــت بهصـــورت تضمینـــی بـــرای آن کشـــور نشـــده اســـت بعد از درمانهای نظامی و قهری مثل بســـتن معتـــادان یا حبس آنهـــا در جایی مشـــخص سیســـتمهای درمانی توجه ویژهای به درمان جسمی و فیزیولـــوژی اعتیـــاد کردنـــد چـــرا کـــه روشهایـــی مثل عوض کـــردن خون یا بـــه اصطالح UROD مطرح شـــد که در ایـــن روش منســـوخ شـــده صرفـــاً توجه بـــه مباحث فیزیولـــوژی اعتیـــاد مطرح شـــد که متأســـفانه هم در کشور و هم در دنیـــا بـــه بیراهه رفـــت ســـپس توجه به مباحـــث روانشـــناختی هم مطرح شـــد چرا که در علم جدید اعتیاد این بیماری چهـــار جنبه دارد که بـــرای درمان به هر 4قســـمت آن یعنـــی بحث جســـمانی یـــا همـــان فیزیولـــوژی بحـــث روانـــی و روانشناختی، مبحث اجتماعی و عوامل جامعه شـــناختی و بحـــث معنویت که بـــرای درمـــان باید به همه این مســـائل توجه کـــرد چرا کـــه این بیمـــاری تحت درمـــان تنها با توجه به یـــک جنبه قابل بهبود نیست سپس نسل دوم درمانها مطرح شد و کلینیکهای درمان اعتیاد با کمـــک داروهـــای کلونیویـــن و اثرات کمرنگ مشاوره شـــروع به کار کردند که آن هـــم در روش آزمون خطا باقی ماند و اثرگـــذار نبـــود. در این بیـــن گروههای خودیـــار با توجـــه به اصول مـــردم نهاد مثل انجمن معتادان گمنام پا به عرصه گذاشـــتند که بدون شک بسیار موفق در رعایـــت اصول 12 قدمی توانســـتند تا به امـــروز کار خـــود را به نحو احســـن ادامه دهند، نســـل بعدی کلینیکهـــا همراه شد با داروی متادون و بویژه نوروفین به همراه مشـــاوره و خدمات روانشـــناختی و مـــددکاری کـــه در این روش ســـعی بر آن شـــد کلیه اصـــول درمان اســـتاندارد رعایت شود و پروتکلهای دقیقی توسط بهزیســـتی، وزارت بهداشـــت بـــرای آن تدوین شـــد که به این روش ســـمزدایی یا درمان ســـرپایی هـــم میگویند در این درمان که کوتاه مدت هم اســـت تمرکز روی مســـائل فیزیولوژی باز هم اهمیت بیشـــتری پیدا کرد و نســـبت به مســـائل روانی بیمار اما روش دوم که میان مدت هم هســـت و بـــه اصطالح عـــوام کمپ یـــا مراکـــز اقامتـــی درمـــان میگویند از روشهـــای بســـیار اثرگذار اســـت که اگر اصول آن رعایت شود فرد در یک مدت 30 روزه میتواند از تمام ســـرویسهای درمانی در 4 حوزه اســـتفاده کند که البته در کشـــور ما ایـــن روش بهدلیـــل وجود مراکز غیررســـمی که رشد قارچهگونهای داشـــتهاند چندان موافق نبوده است که در ســـالهای اخیر اتفاقات بسیار خوبی در حـــوزه مراکـــز اقامتـــی میـــان مـــدت (کمپها) افتاده است که امیدوارکننده است، اما روش ســـوم درمان بلندمدت یـــا مراکز اجتمـــاع درمان مـــوارد )TC( اســـت که فرد پس از سمزدایی میتواند از کلیه اصـــول آنکه متکـــی به خدمات مددکاری و روانشناســـی اســـت استفاده کند و این روش در دنیا بسیار مورد توجه اســـت چرا که فـــرد بســـیار جامعهپذیر میشـــود و امـــکان لغـــزش بـــه حداقل میرســـد. متأســـفانه یک روش بســـیار غیرعلمـــی هـــم وجـــود دارد بـــه نـــام داروهـــای ماهـــوارهای یـــا عطاریهـــای غیرمجاز که با ترکیب داروهای مختلف اقدام به ترک مینمایند که روش بسیار خطرناک و غیرعلمی اســـت که بیشـــتر جنبه اقتصادی و سودجویی دارد و هیچ اثـــر درمانی در آن وجـــود ندارد خالصه از ســـه روش کوتاه مدت (ســـمزدایی)، میانمـــدت (کمپهـــا) و بلندمـــدت (بســـتری و )TC هـــر مورد در کشـــور ما همسو با کل دنیا وجود دارد و روشهای خودیـــاری مثـــل گروههـــای NA هم که با قدرت در کنار این ســـه روش هســـتند و این جـــای خوشـــحالی دارد و انتقادی که میشـــود به این حـــوزه یعنی درمان اعتیـــاد نمود نظـــارت دقیقتـــر و به روز کردن دستورالعملها است که شاید در این دو مورد ضعفهایی وجود دارد، اما در انتها به این مطلب اشاره میکنم که در بهترین شـــرایط اثربخشی درمان در بهترین روشها 20 درصد اســـت یعنی از 100 معتـــاد حـــدود 20 نفـــر میتوانند درمان موفقی را داشـــته باشـــند و بدون عود و بازگشـــت بـــه زندگی خـــود ادامه دهند و این امر تنها با اصول پیشـــگیری قابل کنترل است و بر همین اصل تمام توجه دولتها به پیشـــگیری اســـت چرا که اگر در حوزههای ســـالمت پیشگیری اولویت بر درمـــان دارد این امر در حوزه اعتیـــاد چندیـــن برابـــر از نظـــر اعتیاد و اثربخشـــی مهـــم اســـت و خبـــر خـــوب میتواند این باشد که اگر معتادی قصد درمان داشته باشد شرایط بسیار خوبی برای او فراهم است و میتواند از بهترین روشهای روز دنیا استفاده کند.