فیلترینگ؛ سیاست شکست خورده

موضــوع فیلترینــگ تلگــرام مبهــم اســت. در یک ســو دولــت و شــخص آقــای روحانــی قــرار دارد کــه بهطــور مشخص مخالفت خود را با این مسأله ابراز کرده است. امــا در طرف دیگر برخی افــراد در نهادهای دیگر موافق مسدودســازی هســتند. با این حال به نظر میرســد این بحــث بعــد از اعتراضهــای دی ماه 96 جدی شــده که تلگــرام با مســأله امنیتی و اعتراضهــای مردمی پیوند داده شــد. نگاه رئیس جمهوری مبتنــی بر نوعی رقابت در عرصه جهانی اســت و بر همین اســاس هم گفتهاند کــه هدف از ایجاد پیام رســانهای داخلــی نه فیلترینگ بلکــه رفع انحصار باید باشــد. این موضــع بخصوص از آن جهت قابــل ارزیابی و تأمل اســت که تجربههای پیشــین در مورد فیلترینگ قرین موفقیت نبوده است. کمااینکه همین اآلن هم فیلتر برخی ســایتها انجام میشــود امــا به موازات آن رجوع به فیلترشــکن هم بســیار زیاد شــده اســت به گونهای که فیلتــر کردن عمالً بیمعنا شــده اســت. در حقیقت این سیاســت هزینــهای را بــرای حاکمیت ایجاد کرده بدون آنکه نتیجه رضایت بخشی هم در پی داشته باشد. در مورد فیلتر کردن تلگرام هم میتوان همین پیشبینی را داشت.

هــدف از فیلترینــگ گســترش پیــام رســانهای داخلی اعالم شــده اســت. اما باید دید با طرح اینترانت یا شــبکه ملی ارتباطات که مطرح شــد و طراحی موتور جســتوجوگر داخلی، چه مقدار موفقیت حاصل شــد؟ مقــدار زیادی پول هزینه شــده، وپروژههای بســیار بزرگی در این زمینه اجرا شــده، اما خوب است که ببینیم نتیجهاش چه شــد و کجا میتوان شــبکه ملی ارتباطات را پیدا کرد و وارد آن شد و از امکانات آن استفاده کرد. بیشتر در حد پروژه و حرف و اقدامات اولیه باقی مانده است و اگر دستاوردی هم داشته، نتوانسته در جامعه رواج یابد.

در مقایســه بــا طــرح اینترانت و شــبکه ملی ارتباطــات، امکان طــرح موفقیت پیامرسانهای داخلی هم از آن طرحها به مراتب کمتر است. زیرا در اینجا مردم پیامهــای خــود را در جایــی میگذارند و از سیســتمی برای انتقال پیامها اســتفاده میکنند که به گردانندگان آن پیام رسانها اعتماد داشته باشند. اما چطور مردم به گردانندگان شبکههای پیام رسان داخلی اعتماد کنند که طبیعتاً نهادهای دولتی و حاکمیتی خواهند بود. یعنی همه حرفهای دل خود را در شبکهای بگذارند که به راحتی قابل دسترســی و اطالعیابی و کاوش از ســوی نهادهایی اســت که بعضاً مــردم یــا به آنها اعتمــاد ندارند یــا از آنها احتــراز میکنند. معموالً مــردم در یک محیــط غیردولتی حرفهای خود را راحتتر بیان میکنند. مســأله مهم در اینجا احســاس امنیت اجتماعی اســت. یعنی مردم باید به پیام رســانی اعتماد داشته باشند که حرفشان بعداً مورد سوءاستفاده قرار نگیرد.

بــا وجود ایــن پیام رســانهای داخلی در شــرایط فعلــی اگر کارکــرد اقتصادی و اداری بــرای خــود تعریــف کننــد میتواننــد موفــق هــم بشــوند چنانکــه دولت الکترونیک طرح موفقی بود و همکاری مردم و دستاوردهای آن موفق بوده است. امــروز صدور پاســپورت در دو ســه روز صورت میگیرد. طبیعتــاً دولت الکترونیک میتوانــد به اطالعات مردم دسترســی داشــته باشــد، امــا مردم اعتمــاد میکنند ومیدانند این اطالعات فردا موجب دردســر آنان نمیشــود. یعنی مردم به یک اجماعی در این حد رســیدهاند که دولت حق دارد به برخی اطالعات شــهروندان دسترســی داشته باشــد اما این حق را خیلی برای حوزههای شخصی نمیپذیرند. بنابر این حکومت در توسعه شبکههای اجتماعی خیلی موفق نخواهد بود. چون اینجــا فضایی برای تبادل نظرات به صــورت آزادانه و به دور از هراسهای امنیتی اســت. ایــن نکته هــم البته قابل توجه اســت کــه حکومتهــا اتفاقاً بایــد از چنین فضاهایی استقبال هم بکنند که در حکم یک سوپاپ اطمینان عمل میکند و اگر بســته شــود چه بسا برخی مســائل اصطالحاً زیرزمینی و برای کشور هزینه زا شود. بنابــر این به نظر میرســد پیام رســانهای داخلی بــه میزانی که اعتمــاد مردم را جلب میکنند و کارکردهای خاصی همچون حوزه اقتصادی و تولید و اشــتغال را مد نظر قرار میدهند موفقیتهایی خواهند داشت و در شرایطی جایگزین موارد مشــابه هم خواهند شــد اما در حال حاضر به نظر میرسد این اعتماد هنوز وجود ندارد. قطعاً این اقدامات اگر در فضای متعادلتر که برخی آزادیهای اجتماعی تضمین بود انجام میشد شاید راه به جایی میبرد.