اقتصاد نفتی، پاشنه آشیل ما

۷11ســـال اســـت که ســـؤال نفـــت نعمت اســـت یا نقمـــت؟ یا اینکه طا اســـت یـــا بـــا؟ در تاریخ ما مطرح اســـت. و هرکس از ظن خود به این پرسش جواب داده اســـت. واقعیت این اســـت در هرحال نفت و دالرهای ناشـــی از آن طی۷11ســـال گذشته سیاســـت و اقتصاد کشـــور را تحت تأثیـــر قرار داده اســـت که آخرین آن نوســـانات قیمت دالر در چند ســـال اخیر بوده اســـت. در این باره نکات زیر قابل توجه است. -1 پـــس از فوران نفـــت در ۵ خرداد ۷821و نقـــش آفرینی آن در جنگ جهانی اول که در پیروزی متفقین عینیت یافت اهمیت آن مضاعف شـــد. و اصل تمرکز قدرت در ایران برای حفظ نفتش از ســـوی انگلیس در دستور کار قـــرار گرفت تا همســـایه شـــمالی تازه به دوران رســـیده اتحـــاد جماهیر شوروی نتواند به نفت ایران دست درازی کند.

-2 وقوع جنگ جهانی دوم و اشـــغال ایران ســـبب شـــد پهلـــوی اول از ایـــران خارج وکشـــور با یک فضای باز سیاســـی روبهرو شـــود. در این مقطع حضورشخصیتهای سیاســـی همانندمصدق وکاشانی و نواب صفوی ...و کلید ملی شدن نفت را زدند و سرانجام نفت ایران در92 اسفند 9231ملی شـــد. اما تبعـــات ملی شـــدن بـــرای بیگانگان ســـبب شـــکلگیری کودتای 82مرداد شد.

-3 انعقاد قرداد ایران با کنسرســـیومی از شـــرکتهای نفتی امریکایی، انگلیســـی، فرانسوی و هلندی ســـبب شـــد تا صادرات ایران طی سالهای پساز کودتا باال برود و کشـــور شـــاهد ســـرازیر شـــدن دالرهای نفتی بشـــود. وضعیتی که اصطاحا شـــکلگیری دولت «رانتیر» نامیده میشود و دولت رانتیـــر با اتکا به دالرهای نفتی خود را بینیاز از مشـــارکت مردم دانســـته و دست به نوسازی ناقص کشور میزند که سرانجام آن درخواست تودههای مردم برای مشارکت سیاسی به انقاب انجامید.

4-اتـــکای دولتهای پـــس از انقاب بـــه دالرهای نفتـــی ضمن قدرت مانور برای باالبردن ســـطح رفاه درجامعه همانند فراگیرشـــدن پروژههای گازرسانی به اقصی نقاط کشور و دیگر کارهای عمرانی روی دیگری هم دارد و آن هم زمانی اســـت که چرخه انتقال ارزهای نفتی بهکشـــور دچار اختال شود، همانند مقطع سال09 و 91 که کشور دچارتحریمهای هستهای شورای امنیت شد و صادرات نفت تا یک میلیون بشکه در روز کاهش یافت. نتیجه آن افزایش003 درصدی نرخ دالربود. پس از روی کارآمدن دولت روحانی وامید به بهبود رابطه ایران باغرب وهمچنین برداشـــته شـــدن تحریمهای هســـتهای و برگشت سهمیه نفتی ایران به ســـهمیه قبل ازتحریمها قیمت ارز افزایش قابل توجهی نداشت.

ولی تهدید به خروج از برجام از سوی ترامپ و نیز برخی کشمکشهای منطقهای مابین ایران و عربســـتان و منصوب شـــدن جـــان بولتون باتوجه به ســـابقه وی درجنـــگ امریکا علیـــه عراق بهعنـــوان مشـــاورامنیت ملی ترامـــپ باردیگرآینده منطقـــه را دچار ابهام کرده اســـت و شـــائبه اختال در چرخه ورود دالر به ایران را ســـبب شـــده اســـت تا نرخ دالرطی ماههای اخیر۵3درصد رشـــد داشته باشد. با این وجود از آنجا که ایران قصد خروج از برجام را نداشـــته وتحریمهای هســـتهای برنمیگردند ایران درآمد قابل توجهی از فروش نفت خواهد داشـــت و بواســـطه تـــراز واردات و صادرات، مشـــکل چندانی پیش نخواهـــد آمد و نوســـانات قیمت ارز چنـــدان پایدار نیست.

۵- واقعیت این است انگار نفت برای ماهم نعمت بوده و هم نقمت. هم طا بوده وهم با. با این وجود تنها چاره کاراســـتفاده بهینه از دالرهای نفتی و دور شدن از واردات بیرویه و بازگشت به اقتصاد بدون نفت راهبرد مرحوم دکترمصدق اســـت. نکتهای که رهبری معظم انقاب هم بارها به آن اشاره کردند. کاهش وابستگی به نفت و تکیه برکاالی ایرانی وتشویق به صادرات غیرنفتی. وابستگی به نفت پاشنه آشیل ما است باورکنیم.