سازگاری با کم آبی در سال سخت ۷9
« ایران» در گفت و گو با کارشناسان از بیرمقی روز افزون منابع آبی کشور گزارش میدهد
اگرچه ایران کشـــوری اســـت در منطقه خشک و نیمه خشـــک؛ اما چند سالی بود کـــه از تنش آبـــی و خشکســـالی با عنـــوان میهمانان کشـــور یاد میشـــد. تا ایـــن اواخـــر که مســـئوالن کشـــور به ایـــن نتیجه رســـیدند کـــه دیگـــر نباید خشکســـالی را میهمان ایـــران خطاب کـــرد و بـــه نوعی یار همیشـــگی کشـــور اســـت. رضا اردکانیان وزیر نیرو دولت دوازدهـــم از این موضـــوع با اصطالح جدیـــدی پـــرده برداشـــت. او کلمـــه «ســـازگاری» بـــا کـــم آبـــی را جایگزین «مقابله» با خشکســـالی کرد. سازگاری به این معنا که ســـازوکار عبور از بحران آبی مدیریت تقاضا است نه عرضه.
در ایـــن بـــاره اردکانیان با اشـــاره به کاهش بارندگیهـــا و افزایش تبخیرها در 50 سال اخیر، میگوید: «در ادبیات برنامهریزیهای کشـــور باید «سازگاری بـــا کـــم آبـــی» را جایگزیـــن «مقابلـــه بـــا خشکســـالی» کنیـــم. جایگزینـــی ســـازگاری با کم آبی به جای مقابله با خشکســـالی بـــه معنی مناســـب بودن شرایط نیست، بخصوص در شرایطی که کاهش بارندگیها نه تنها در تأمین آب، بلکـــه در تولید بـــرق نیز تأثیرگذار خواهـــد بـــود.» او معتقـــد اســـت: «با توجـــه به کاهـــش بارندگیهـــا، فضای جامعه بـــرای اصـــالح روندهای غلط آمادهتر از همیشـــه اســـت و در شرایط کنونی، نمایندگان مجلس، استانداران و بهطـــور کلی جامعـــه، بـــرای اجرای طرحهایـــی مانند مدیریـــت مصرف، معیشـــتهای جایگزیـــن و همچنین برنامهریزی متکی بر آمایش سرزمین، پیشگام هستند.»
البته مســـئوالن کشـــور در سالهای اخیـــر راهکارهـــای مختلفـــی را بـــرای مقابلـــه بـــا بحـــران امتحـــان کردنـــد. راهکارهـــای مختلفـــی چـــون اصـــالح الگوی مصـــرف، باروری ابرهـــا، تغییر الگوی کشـــت تـــا واردات آب. اما کم و بیش اکثر ایـــن راهکارها بینتیجه بوده و حتـــی مدیریـــت بحران زا به تشـــدید این معضـــل دامن نیز مـــیزد. چراکه مســـئوالن بـــدون توجـــه به مـــردم که اصلیترین رکن عبـــور از بحران بودند را نادیـــده میگرفتنـــد یا در بســـیاری از مـــوارد ابزارهای همراه کـــردن مردم با دولت وجود نداشت. اما اکنون شرایط به گونهای اســـت که هـــر روز منابع آبی کشـــور بیرمقتر از گذشـــته میشـــود و دیگر چـــارهای جز همراه شـــدن مردم بـــا مســـئوالن وجـــود نـــدارد. وضعیت بارشهای اخیر بخوبی بیانگر این نیاز است. بر اســـاس آمار شرکت مدیریت منابع آب کشـــور ارتفاع کل ریزشهای جـــوی از اول مهر تا 14 فروردین ســـال آبی ۷۹-6۹ بالغ بر ۸.۹۹ میلیمتر بوده. این مقدار بارندگی نســـبت به میانگین دورههـــای مشـــابه درازمـــدت(3.5۹1 میلیمتر) ۹.۸4 درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته(5.302 میلیمتـــر) 51 درصـــد کاهـــش نشـــان میدهد. ضمناً حجم بارش اول مهر تا 14 فروردین معادل 164.4۷3 میلیارد مترمکعب بوده است.
اما این آمار فقط مربوط به مقایسه یک ســـال بـــا ســـالهای قبل اســـت و مجمـــوع کم آبیها در ســـالهای اخیر هیچ گاه جبران نخواهد شد. به عبارت دیگر ســـال به سال شـــرایط سفرههای آب زیرزمینـــی وخیمتـــر میشـــود و چـــارهای جز ســـازگاری با این شـــرایط وجود ندارد. ■ سازگاری یک اصل است
«خشکســـالی ایـــران تمام شـــدنی نیست و امسال شرایط کشور سختتر از هـــر ســـالی اســـت.» این موضـــوع را انوش نوری اســـفندیاری کارشـــناس و عضو اندیشـــکده آب با اســـتناد به آمار و ارقـــام بارشهای اخیـــر و پیشبینی هواشناسی کشور میگوید.
او در گفتوگـــو با «ایران» شـــرایط تابســـتان امســـال را ســـخت و حساس معرفی کرد و گفت: امســـال بیشترین فشـــار ناشی از خشکســـالی روی بخش کشـــاورزی اســـت. بهدلیـــل وســـعت و پهناوری کشـــور شـــرایط منابع آبی در تمام استانها یکسان نیست اما امسال استانهایی از کشـــور در شرایط سخت آبی قـــرار خواهند گرفـــت و چاره کوتاه مدت و درازمدت این بحران سازگاری و اصالح سازوکارهای این بخش است.
نـــوری اســـفندیاری شـــرایط کویـــر مرکزی و جنوب شرقی کشور را ناگوارتر عنوان کـــرد و ادامـــه داد: باید امســـال مدیریـــت قـــوی منابع آبی در دســـتور کار دولـــت قرار گیرد و مردم نیز در این زمینه همراه دولت شـــوند. در غیر این صورت بزودی شـــاهد اضافه برداشت آبهای زیرزمینی و تشـــدید مهاجرت از روستاها به شهرها خواهیم بود.
او افـــزود: عالوه بر این آلوده شـــدن منابع آبی موجود و کاهش کیفیت آن نیز یک تنـــش جدید ایجاد خواهد کرد و دولـــت باید به این موضوع هم توجه ویژه داشته باشد.
این کارشـــناس آب کشـــور با اشاره به اینکه خشکســـالی مهمترین تهدید ایران اســـت و ســـازگاری بـــا آن باید از ســـالها قبل آغاز میشـــد، گفـــت: ما حدود 30 ســـال دیر متوجه نیاز کشـــور شدهایم. مسئوالن کشـــور در دورههای قبلی بحـــران کم آبی را جدی نگرفتند و به مقابلـــه با این شـــرایط پرداختند. اکنون باید برای جبران گذشته جدیتر عمل کـــرد و اگر قرار اســـت ســـازگاری جایگزیـــن مقابلـــه شـــود بایـــد تمـــام سازوکارها را نیز تغییر داد.
او ادامـــه داد: اطالعرســـانی گســـترده به مردم و همراه کردن آنها، سازماندهی تشکیالت و تغییر ساختار مدیریت منابع و اســـتفاده از ابزارهای بـــه روز دنیا مهمتریـــن نیازهای امروز بخـــش آب کشـــور اســـت. ســـازگاری یک اصـــل مهم اســـت و بایـــد در کنار طرحهای عمرانی به آن توجه ویژهای شود. ■ مصارف کشاورزی را مدیریت کنیم
اگرچـــه منابـــع آب شـــرب از منابع آب کشـــاورزی جداست و هر دو بخش بـــا بحـــران کمبـــود مواجه هســـتند اما کارشناســـان عقیـــده دارنـــد کـــه برای ســـازگاری با بحران آب باید بیشـــترین توجـــه را متوجه بخش کشـــاورزی کرد. چراکه سهم این بخش از مصارف آب کشور بیش از 0۹ درصد است.
میـــرداوود میالنی عضـــو اتاق فکر حـــوزه آب وزارت نیـــرو در ایـــن بـــاره به «ایـــران» گفـــت: در شـــرایط فعلی که میـــزان بارندگـــی 40 درصـــد کمتر از ســـال گذشـــته گزارش شـــده اســـت برای مصـــرف آب بایـــد برنامهریزی و مدیریتی خاص متناسب با مقدار آب موجود در سدها یا مقدار آبی که امکان استفاده آن از چاهها وجود دارد، تدوین گردد.
او ادامـــه داد: به این ترتیب با توجه به مقدار آب در دســـترس، الزم اســـت تخصیصهای قبلـــی تغییر پیدا کند و تعدیل شود. به عبارت دیگر متناسب بـــا میـــزان آب قابل اســـتفاده مصرف تعریف شود، نه بیشتر از آن.
میالنـــی با اشـــاره بـــه اینکـــه باید با شـــرایط موجود سازگار شـــویم، اذعان کـــرد: در درازمـــدت برای حل مســـأله آب و عبـــور از بحـــران آبـــی چـــارهای نیست جز اینکه به تشکیل شرکتهای ســـهامی در بخـــش کشـــاورزی توجـــه کنیـــم و مجتمعهـــای کشـــاورزی را که موجـــب صرفهجویی و کنتـــرل تقاضا میشـــوند، در دســـتور کار قـــرار دهیم. کشـــت یکپارچه موضوع مهمی است که موجب صرفهجویی در مصرف آب و افزایش راندمان میشود. به هر حال مصرف عمده آب کشـــور که 2۹ درصد میشـــود، در بخش کشـــاورزی است و میتـــوان در مرحلـــه اول این رقم را به 0۸ درصد رساند.