عربستان به دلیل منطق سست از گفتوگو گریزان است
مواضــع مقامــات عربســتان ســعودی علیــه ایــران و بــه طــور خــاص مواضعی کــه در روزهــای اخیــر از ســوی محمد بن ســلمان ولیعهد این کشــور مطرح شــده اســت، رویکــرد تمایــل بــه افزایش تنش بــا ایــران را پیگیــری میکنــد. قــرار دادن تعمــدی نام ایــران در کنار نــام گروههای تروریســتی همچــون داعــش و القاعده و طــرح تهدید ورود عربســتان بــه جنگ با ایــران در ســالهای آینــده، از جملــه این رجزخوانیهــا اســت که جز آزمــون صبر ایران حاصل دیگری بر آن متصور نیست. ایــن همــه در حالــی اســت کــه دســتگاه دیپلماسی جمهوری اسالمی ایران بیش از هــر زمــان دیگری بــر موضــع ضرورت گفتوگــو در منطقــه و همــکاری درونــی برای تأمین امنیت کشــورهای غرب آسیا تأکید دارد. اینکه چرا موضع صلحجویانه و ســازنده ایــران نه تنها در ریاض شــنیده نمیشودکهحتیپاسخهاینابخردانهای چون ســخنان اخیر بن سلمان را دریافت میکند، پرسشی است که با صباح زنگنه، کارشــناس مســائل خاورمیانــه در میــان گذاشــتیم. پرسشــی که زنگنه در پاسخ به آن به تحلیــل پیچیدگیهــای پیش روی حاکمان سعودی پرداخت.
ســخنان اخیر بــن ســلمان در ســفرش بــه امریــکا و در گفتوگــو با رســانههای آن کشــور از نوعــی بــاال گرفتــن فضــای خشــونتآمیز در رابطــه عربســتان بــا ایــران حکایــت دارد. ادعاهــای ولیعهد عربستان علیه ایران را بر اساس چه مبنا و دالیلی میتوان تحلیل کرد؟
در حقیقت بــرای توجیــه اینکه چرا بن ســلمان چنیــن اظهاراتــی را مطرح میکنــد و اینچنیــن بر طبل خشــونت و درگیری میکوبد، باید به شکســتهای مستمر عربستان در یمن، عراق، سوریه و لبنــان و همچنین شکســت سیاســت ایــن کشــور در قبال قطــر بازگردیم. این شکســتها برای کشــوری که مشــاوران ولیعهــدش بــه او مشــورتهای غلــط میدهنــد و میگوینــد اگــر میخواهــی قدرتمنــد شــوی باید پــول بیشــتری به امریکا بدهی و تســلیحات بیشــتری در اختیــار بگیــری، فاجعه اســت. طبیعی اســت کــه او بخواهــد بــرای توجیــه این فاجعــه از معرفــی یک عامــل خارجی کمــک بگیــرد و همــه شکســتها را بــر گــردن آن عامــل خارجی بینــدازد. زیرا اینکــه عربســتان بــا قــدرت مالــی زیــاد و تســلیحات بســیار مــدرن خــود و بــه عنــوان ســومین یــا چهارمیــن خریــدار ســالح در جهــان نتوانــد در برابــر ملت مظلــوم و فقیــر یمن قــد علم کنــد، نه تنها توجیهپذیر نیســت که تحقیرکننده اســت. بنابراین دربار سعودی به دنبال القای این ایده است که یمن به تنهایی در برابــر عربســتان نایســتاده بلکه این حمایــت ایران اســت که یمنیها را ســر پــا نــگاه داشــته. همچنان که شکســت خــود در ســوریه و عــراق و نیز شکســت سیاســتهایش در لبنــان را بــا همیــن ترفند توجیه میکند. امــا اتهامات دیگری همچون قــرار دادن نام ایران در کنار نام گروههای تروریستی بــه عنــوان تهدیــد کننــدگان امنیــت عربســتان حتی بــا درک ایــن موقعیت دولتمردانسعودیقابلتوجیهنیست؟ آیا نوعی تمایــل به تحریک ایــران و باال بردن سطح تنش وجود ندارد؟
نادرستی اتهامات ادعایی دیگری از این دســت که از سوی عربستان مطرح میشود، برای جهانیان مشخص است. عربســتان در حالــی این ادعــا را مطرح میکند که شخص بن ســلمان اعتراف کــرده عربســتان تــا پیــش از ایــن بنا به درخواســت امریــکا وهابیــت تکفیــری مســلح را بــه راه انداختــه تــا بتوانــد بــا تحریک احساسات مسلمانان جبههای را در برابــر شــوروی در افغانســتان و جاهای دیگر تشــکیل دهد. اکنون اما او میگویــد که عربســتان تصمیــم گرفته قرائت جدیــدی از اســالم را دنبال کند. این اعتراف نشــان میدهــد که به گفته او، طــی چهار دهه گذشــته و بــه اعتقاد مــا طــی یــک قــرن گذشــته سیاســت عربســتان اســتفاده از فرقــه وهابیــت برای بــه جان هم انداختن مســلمانان و غیــر مســلمانان از طریــق تشــکیل و تقویت گروههای تروریستی بوده است. گروههایــی که بعضاً حتی به عربســتان بازگشــتهاند و بــه جــان خــود حکومت ریاض هم افتادهاند. بنابراین باید گفت که ادعاها و اتهاماتی نظیر متصل کردن گروههــای تروریســتی به ایــران پیش از گفته شــدن رنگ باخته اســت و از سوی کســی بــاور نمیشــود. اگرچــه ولیعهــد عربســتان ســعی دارد بــا تکــرار همین ســنخ ادعاهــا و تبلیغــات مســموم در میــان اذهان مــردم عادی و بــی اطالع تصویــر متفاوتــی از عربســتان بســازد و بگویــد کــه عربســتان جدیــد در مســیر مدرن شدن، توســعه آزادیهای مدنی و نیــز قرائتهای اعتدالی از دین اســت و در مقابل ادعا کند که این ایران اســت که از قرائتهــای افراطی دفاع میکند. ادعایی که بعید اســت نخبــگان و افراد آشــنا بــه تحــوالت معاصــر خاورمیانه حتی به آن گوش بسپارند. با وجود این جمهوری اســالمی ایران در ماههای اخیر بارها پیشنهاد گفتوگوی منطقهای را مطرح کرده است. عربستان کــه برای حــل مشــکالت خود بــه چنین موضعگیریهایــی دســت میزنــد و دســت به دامن یارگیــری از غرب و حتی اسرائیل میشود، چرا هیچ گونه تمایلی بــه مذاکــره و حــل بخشــی از مســائلش پشتمیزگفتوگونشاننمیدهد؟
به نظــر میآید این بیشــتر ناشــی از ضعف منطــق و تحلیل قضایا در میان حکام ســعودی اســت. چنانکــه اگر این اشــتباه محاســباتی و ضعف در تحلیل نبود، عربستان میتوانست با یک دهم هزینــهای کــه تاکنــون در جنــگ با یمن صرف کرده اســت و تنها بــا تأثیرگذاری مثبــت در بهبــود شــرایط اجتماعــی و اقتصــادی یمــن تحــوالت داخلی چند سال گذشته این کشــور را مدیریت کند. اما به جای آن وارد جنگی شد که دست و پاگیرش شــده اســت. بنابرایــن ظاهراً منطق دیگری برایشان حاکم است و آن استفاده از زور برای حل مشکالتی است که خودش ایجاد کرده است. طبعاً این منطــق تا حــاال نتیجه مثبتی نــداده و با شکســت مواجــه بــوده و زیــن پس هم نتیجــه نخواهــد داد. ایــران امــا با طرح پیشــنهاد گفتوگــو از منطــق خــودش دفــاع میکند. جمهوری اســالمی ایران مایل نیست منطقه و عربستان بیش از این وارد گرداب هزینهها و خسارتهای فراگیر مالی، انسانی، اعتباری و حیثیتی شــود. به همیــن دلیل تا حد امــکان راه حلهــای صلحآمیــز بــرای بحرانهای منطقــه را پیگیــری میکنــد و بــر ایــن منطــق اســتوار اســت و از گفتوگــو نیز واهمــه ندارد. اما حکومت عربســتان از رودر رو شدن هراس دارد زیرا منطقش سست است و کسی که منطقش سست است، از گفتوگو فرار میکند. عربستاندرسالهایاخیربهنفوذایراندر منطقه معتــرض بــود و االن در روند علنی کردن عادی سازی روابطش با اسرائیل قرار گرفته اســت. این روند و اظهاراتی همانند آنچــه بن ســلمان اخیــراًدرباره اســرائیل گفــت، چــه تأثیــری بــر نفــوذ منطقــهای عربستانسعودیخواهدداشت؟
گرایش به اسرائیل آن هم در زمانی کــه رژیــم صهیونیســتی هــر روز مــردم فلســطین را بــه گلولــه میبنــدد و علناً به کشــتار فلســطینیها در روز روشــن و در برابــر تمــام وســائل ارتبــاط جمعی افتخار میکنــد و در برابر حرکت صدها هــزار نفــری مــردم فلســطین بــرای بازگشــت به سرزمینشــان میایســتد، دره عمیقی اســت که بن سلمان در آن ســقوط میکند. زیرا موضــع او برخالف جریــان حــق و عدالــت اســت. او حــق مردم فلســطین در اســترداد ســرزمین خــود و بازگشــت بــه زندگــی عادالنــه و کریمانــه و حق آنــان در داشــتن قدس شریف به عنوان پایتخت کشور مستقل فلسطین را نادیده میگیرد و در مقابل رســانهها اعــالم میکنــد که حــق رژیم اســرائیل را در داشــتن یــک دولــت بــه رســمیت میشناســد. او به جــای دفاع از مــردم فلســطین، بــه دفــاع از قاتالن ملت فلســطین میپــردازد. طبعــاً این اقدام موقعیــت دولت عربســتان را در داخل کشــور خودش و در جهان اسالم و در میــان کشــورهای عربــی و میــان فلســطینیان بــه دره نابودی میکشــاند و اعتبــار عربســتان را بــه عنــوان حامی اعراب و مســلمانان یا حامی مقدسات اسالمی از بین میبرد. در چنین شرایطی با توجه به اینکه ایران پیشنهادگفتوگویمنطقهایراپیگیری میکند، آیا گفتوگوی منهای عربستان میانکشورهایمنطقهممکناست؟
حاکمــان عربســتان بایــد متوجــه باشــند که شــرایط در حال تغییر است. در ایــن وضعیت انتقالی چســبیدن به فرمولهــای قدیمــی و انتظــار حمایت از قدرتهــای بیــرون از منطقــه جواب نخواهــد داد. امنیــت میبایــد از درون منطقه سرچشــمه بگیــرد و با همکاری و همگرایــی منطقــهای تأمیــن شــود. امنیــت منطقــه بــا خریــد و انباشــت اسلحه به دست نمیآید، بلکه نیازمند اتخــاذ رویکــرد مثبــت بــرای همــکاری اســت. تحریــک کشــورهای بــزرگ و کوچک علیه ســایر کشــورها هم امنیت بــه وجــود نمــیآورد. یــک نمونــه ایــن سیاســت صدام بود. عربستان از جمله کشــورهایی بود که صــدام را علیه ایران تحریک و تجهیز کرد. اما این اقدام برای عربســتان امنیت به وجود نیاورد، بلکه شاهد بودیم که صدام به سمت کویت و عربســتان نیز حمله کرد. بنابراین آن فرمولها دیگر جــواب نمیدهد و بهتر اســت عربســتان به رویکرد همــکاری و همگرایی گرایش پیدا کند.
ایــران هــم چــه بــرای مذاکــرات دوجانبه و رو در رو بین ایران و عربستان و چه برای مذاکرات منطقهای با حضور بقیــه کشــورهای منطقه آمادگــی دارد. ایــران حاضــر اســت بــه صورت دســته جمعی مذاکره کند و به ســمت تعیین چارچوبهــای اعتمادســازی و عــدم تعــرض و بســتن قراردادهــای امنیتــی حرکت کنــد. تنها راه حــل منطقه برای عبور از بحرانها و تنشهای موجود نیز همین روش است.