ایرانگردیهای یک جوان سوئدی

«شــاید هيچ ســياحى _ حتى مارکوپولو _ به اندازه ســون هدین، ســياح ســوئدی، صدای زنگ شــتر نشــنيده باشــد؛ مردی که ماهها و سالها بر پشت شــتر در کــوره راههای ایــران، بویژه کــوره راههای کویری، هــزاران کيلومتر درنوردیده و از دیدههای خود گزارش تهيه کرده است.»

پرویز رجبى ۳5۱ ســال پيش به ایران آمد. به ایران روزگار قاجار؛ آمد تا ایران - و آســيای مركزی - را كشــف كند. نخستين ســفر را ماه مه5۸۸۱ آغاز كرد؛ آن هم زمانى كه تنها ۰2 سال داشت. قرار بود برای آموزش پسربچهای ســوئدی كه پدرش بــرای برادران نوبــل كار مىكرد، راهى باكو شــود. در همين هنگام البته، افزون بر انگليســى و آلمانى كه پيشــتر مىدانســت، فارســى، تركــى، تاتــاری، قرقيــزی، مغولــى، تبتــى و حتــى چينــى را نيز آموخــت. یک ســال بعد اما راهى ایران شــد و طى یک مــاه، از پایتخت تا ســواحل خليج فارس را از نظر گذرانيد. در بازگشــت، نه تنها «سفری بــه ایــران، بينالنهرین و قفقاز» را چاپ كرد، كه در دانشــگاه اســتكهلم در رشــته جغرافيــا و زمينشناســى مشــغول تحصيــل شــد. ســه ســال بعــد، وقتى قرار شــد نشــان )Seraphim(ميفارــس كه یكــى از مهمترین نشانهای دربار سوئد است ازسوی اســكار دوم؛ پادشاه ســوئد تقدیــم ناصرالدیــن شــاه قاجــار شــود، او بــه ســبب تســلطش بــر زبــان فارســى، بهعنــوان مترجم، ایــن هيــأت دیپلماتيــک را تــا ایــران همراهــى كــرد اما در تهــران مانــد. به مشــهد رفت و از آنجا راهى آســيای صغيــر شــد و ســمرقند و بخارا و عشق آباد را هم دید و حتى تا كاشــغر هم رفت. «نمایندگان شــاه اســكار به شــاه پــارس» و «ســفری به خراســان و تركســتان» هم نتایج این سفر او بودند. آخرین بار، یک سال پيــش از انقالب مشــروطه، به ایــران آمد و حتى با مظفرالدین شــاه هم مالقاتى كرد. ســون آندرس هدین )Sven Anders Hedin( كه سفرنامه سومين سفرش را پرویز رجبى در سال 55۳۱ با عنوان «كویرهای ایران» منتشر كرد، درباره تهران مىنویسد: «شهری است كه در آن كوچكترین نشــانهای از یک نيروی جذبكننده كالســيک وجود ندارد. چون شهرت این شهر به اینكه پایتخت ایران باشد، قدیمىتر از سلسله قاجار نيست. در تهــران از آن نقــش و نــگار لوانــى، كــه گنبدها و منارههــای اصفهان و شــيراز و مشــهد را فراگرفته اســت، هم خبری نيســت.» اواخر اســفند تا هميــن یكي دو روز پيش، متأســفانه در ســكوت خبري، نمایشــگاهى از 5۳ عكس این ســياح سوئدی در گالری شماره یك فرهنگسراي نياوران برپا شد. ناگفته نماند، نه بروشوری برای نمایشگاه فراهم آمده بود و نه هيچ یک از عكس ها، توضيحى داشــتند، امــا همين به روي دیوار رفت ِن تصاویری از ایرا ِن قاجاری خالى از لطف نبود.