آیا ساخت انسان سفارشی اخالقی است؟
زوج نابـــاروری در امریـــکا که بهدنبـــال اهداکننده تخمک میگشـــتند، در یکی از روزنامهها، آگهی دادند که اهداکننده تخمکی را میخواهند با ٠٩١ سانتیمتر قد، ورزشکار و بدون مشکالت خانوادگی عمده که نمره آزمون ورودی او به دانشگاه ٠٠٤١ یا بیشتر باشـــد. این آگهی حواشی بســـیاری را بهدنبال داشت و بسیاری از اهالی فلســـفه اخالق را بهفکر واداشـــت که چقدر ســـاخت یک انسان سفارشی اخالقی است؟
بهنظر میرســـد علم ژنتیک در ســـالهای اخیر با پیشـــرفتهای بسیاری که داشـــته درمان بسیاری از بیماریها را میسر ســـاخته و البته امیدواریهایی را نیز برای درمان بســـیاری از بیماریهـــای ناعالج به وجود آورده اســـت. بااینحال، پیشرفتهای علم ژنتیک به انسان فرصت دخالت در قلمروهایی را داده است کـــه تاکنون از دســـترس او خارج بودهانـــد؛ قلمروهای وســـیعی از تولید نوزادان آزمایشـــگاهی، درمان ناباروری، دســـتکاریهای ژنتیک بـــرای تقویت حافظه و عضـــالت گرفتـــه تا انتخاب جنســـیت و ویژگیهای جســـمی و ذهنی نـــوزادان و تراریختهسازی حیوانات و حتی انسانها. حال پرسشهایی اخالقی پیش میآید که به موازات پیشرفتهای علم ژنتیک پاسخ به آنها ضروری است:
انســـان از نظـــر اخالقی تا چـــه حد میتوانـــد در این گســـتره پیـــش رود؟ آیا برنامهریـــزی کودکان پیش از تولد و حتی پس از تولد اشـــکال اخالقی ندارد؟ آیا میتوان با چنین دخالتهایی مســـیر زندگی آینده آنان را تعیین کرد و به جای آنان تصمیم گرفت؟ آیا اســـتفاده از ژندرمانی صرفاً باید محدود به بیماریها باشـــد یا میتوان از آن برای بهبود ویژگیهای جسمی و ذهنی در افراد سالم نیز بهره برد؟ ...و
مایکل ســـندل، از فیلســـوفان جماعتگـــرای امریکایی، میکوشـــد در کتاب «انســـان بینقص: اخـــالق در عصر مهندســـی ژنتیک» مبنایی برای پاســـخ به چنین پرســـشهایی بیابد و توضیح دهد چرا مهندســـی ژنتیک و پیشرفتهای شگفتانگیز آن منجر به بروز چنین دغدغههایی شده است.
او پیشـــرفتهای علم ژنتیـــک را هـــم نویدبخش میداند و هـــم خطرناک؛ نویدبخش میداند چون شـــاید روزی بتوان بســـیاری از بیماریهای توانفرسا را درمان کرد، خطرناک میداند چون ممکن است به ما امکان دهد سرشت خود را دستکاری کنیم.
کتاب «انســـان بینقص: اخالق در عصر مهندسی ژنتیک» اثر مایکل سندل که به قلم افشـــین خاکباز به فارســـی ترجمه شـــده اســـت اخیراً به همت نشر نو به چاپ دوم رسیده است.