مرثیه کاکاییها برای تاالب انزلی

زیر پوست زیبای گیالن چه خبر است؟

ترانهًبنی یعقوب تقریبا همه نگرانند. میگوینـــد اگر تاالب خشک شود چه بالیی سر مردم میآید و این همه آدمی که از تاالب ارتزاق میکنند، چه اتفاقی برایشـــان میافتد؟ آیـــا واقعاً حـــال تـــاالب انزلی تا ایـــن انـــدازه خراب اســـت و عنقریب اســـت که به سرنوشت دریاچهارومیهدچارشود؟یکیازمحلیها میگوید: «مگر کســـی فکر میکـــرد روزی دریاچه ارومیه خشک شود، اما این اتفاق افتاد! این همان سرنوشـــتی اســـت که در انتظارتاالبانزلیاست.»

اواخـــر تعطیـــالت نـــوروزی همـــراه تعـــدادی از فعـــاالن اجتماعی و زیســـت محیطی بندرانزلی راهی تاالب میشویم تـــا حـــال و روزش را از نزدیـــک ببینیـــم. همـــان روزهایی که خبر آتش زدن نیزارها و تصـــرف اراضـــی تـــاالب هـــم ســـرخط خبرهاســـت. این موضوع جمـــع را کامالً نگران کرده بود. این بار سه هکتار از اراضی در محـــدوده «اراگوده» شهرســـتان انزلی در حاشیه تاالب بر اثر حریق سوخته. این آتشسوزی به گفته مسئوالن عمدی بوده و به قصد تصرف اراضی تاالب روی داده. هرچندبهگفتهفعاالناجتماعیاینشهر نخســـتین بار نیســـت که نیزارهـــا را آتش میزنندوزمینسوختهراتصرفمیکنند.

آرمیـــنصافـــدل، فعـــال اجتماعی و مدنی در این شهر میگوید: «سال گذشته 17 هکتار از تاالب ســـوخت. حـــاال هم که خبر آتشسوزی سه هکتار دیگر را داریم. این اتفاقهـــا باز هم میافتد. یکســـری از اراضی تاالب خشک و تبدیل به نیزار شده و عـــدهای عمداً آنهـــا را آتـــش میزنند و تصاحبمیکنند.

قطعاً دست مافیایی در کار است. این افراد بعـــداًزمینها را نهال کاری میکنند و از قانونـــی کـــه اجازه میدهد بعـــد از 15 ســـال کشـــت، زمین به نـــام آن فرد ثبت شود، سوءاستفاده میکنند و زمین را به نام خودشان میکنند. همین االن در منطقه «چراغ پشـــتان» تاالب انزلـــی 3 هزار متر مربـــع زمین وجـــود دارد کـــه اداره محیط زیســـت با ســـاخت آن بهعنوان ورزشگاه مخالفـــت کـــرده اما بـــا وجـــود مخالفت ســـازمان اداره ورزش و جوانان شـــبانه کار ســـاخت و ســـاز آن را آغاز کـــرد. به خاطر همیـــن ماجرا خس و خاشـــاکی که محل زندگی قرقاول است و ایستگاه سرشماری قرقاول در انزلی هم محســـوب میشـــود کامالًنابودشد.»

در این روز آفتابی فروردین ماه نســـیم مالیمی میوزد. مسیر رودخانه به سمت مبارک آبـــاد و پیربازار را پیـــش میرویم. تاالب انزلـــی از زیباترین تاالبهای جهان در این فصل زیبا و خیال انگیز است. قایق موتوریآبرامیشکافدتاازایستگاه«قلم گـــوده» راهی بخشهـــای مختلف تاالب شویم. صدای بوق چند نفتکش از دور به گوش میرسد. تاالب انزلی 20 هزارهکتار وســـعت دارد و بـــه گفتـــه محلیهـــا 10 شبانه روز طول میکشد که به همهجایش سربزنی.

نیزارهـــای اطرافمـــان زیباســـت و با برگهـــای ســـبز روشـــن و تیـــرهاش انگار دو ســـویمان را رنـــگ آمیـــزی کردهانـــد. درختچههـــای کوتـــاه زیـــر آفتـــاب مالیم میدرخشند.نمیدانمنامایندرختچهها چیستاماهرچههستزیباییتاالبرادو چندان کرده. عطر گیاهان با نسیم خنک آبرویپوستصورتمینشیندامابااین همه فعاالن محیط زیستی که همراهیام میکنند معتقدند از زیبایی تاالب چیزی باقی نمانده و تنها همین تصویری است کهمیبینمو...

همینطورکهقایقدلآبرامیشکافد و پیش مـــیرود، محمدامین معصومی، فعال محیط زیســـت و مسئول کمیسیون محیط زیســـت انجمن طرفداران توسعه انزلی برایم از مشـــکالت تـــاالب میگوید. میانـــه گفتوگـــو قایق به جایی میرســـد که دیگر چیزی جز زباله دیده نمیشـــود. اینجا و آنجا پر اســـت از پالستیک و بطری و الستیک ماشین: «حجم رسوبات کامالً قابل مشـــاهده اســـت. همه ایـــن زبالهها و پالســـتیکهایی که میبینید از رشـــت و «پیربازار» به اینجا رســـیده. رودخانههای اصلی که به تاالب میریختند خشک شده و شـــاهرگهای فرعی به اینجا رسیدهاند. االن در فصلی هستیم که نباید تاالب این طورپایینرفتهباشد،اتفاقاًفصلپربارانی هم داشـــتهایم اما اگر کمـــی جلوتر برویم قایقگیرمیکند.»

در جایی که قایق توقف کرده بوی بدی بهمشاممیرسد.همراهانمبرایمتوضیح میدهند که مانداب باعث به وجود آمدن این بو شـــده. حجم پالستیک، شیرابهها و ایســـتا بودن آب این بوی بد را ایجاد کرده و چون رودخانههای باالدستی را نبستهاند رسوبات با سرعت وارد تاالب میشود.

در قســـمت دیگر تاالب مقابل دشت وســـیعی توقف میکنیم. دشت یکپارچه ســـبز رنگ اســـت و اســـبهای وحشـــی و گاومیشها در آن مشـــغول چـــرا. یکی از جاذبههای تاالب همین اســـت. درحالی که مســـافت زیادی را با قایق طی میکنی و اطرافت را سراســـر آب فرا گرفته ناگهان به دشت وسیع و سرسبزی میرسی. قبل از اینکه از قایق پیاده شویم و به این دشت زیبـــا پـــای بگذاریم، حبابهـــای روی آب نظرم را جلب میکند. دربخشهایی این حبابها کامالً میجوشـــند و جلب توجه میکنند. فعاالن محیط زیســـت توضیح میدهند: «این حبابها به خاطر آلودگی آب ایجاد شـــده. به خاطر همین آلودگی در روزهـــای بارانـــی ماهیهـــا روی آب میآیند و میمیرنـــد. در روزهای بارندگی به خاطر نبود اکسیژن این اتفاق بیشتر رخ میدهد و خیلی ازصیادها از این وضعیت سوءاســـتفاده میکنند و همین ماهیهای مرده را که کامالً آلوده است جمع میکنند ومیفروشند.»

آنها میگویند قسمت غربی تاالب هم کهبهروستای«آبکنار»بزرگترینروستای استان گیالن میرسد، آسیب جدی دیده.

حاال در یکی از دشتهای تاالب انزلی به نام «نخاله» هســـتیم. جایی پر از اسب وحشـــی و گاومیـــش. اینجا مـــوزه حیات وحش تاالب انزلی اســـت. شـــهرهایی که دور تا دور دشـــت واقع شـــدهاند از همین جا پیدا هســـتند. این دشت به روستاهای صومعهســـرا، رشـــت و خمـــام منتهـــی میشود.آرمینصافدلکهفعالاجتماعی اســـت، میگوید: «همین دشت میتواند یکـــی از جاذبههـــای اصلـــی گردشـــگری تاالب باشد. تا مردم انزلی متوجه نشوند چقدر این تاالب در زندگیشـــان اهمیت دارد، شـــاهد همین اتفاقات تلخ زیســـت محیطی و ورود پسماندها و زبالهها به آن خواهیـــم بود. هنوز افرادی که در حاشـــیه تاالب زندگی میکنند، بدرستی نمیدانند تاالب چه ســـودی به آنها میرساند. مثالً همین توریسم پرندهنگری که مهمترین مکان آن همین جاســـت بســـیار پر ســـود اســـت اماهنوزجدی گرفته نشـــده. مردم فکر میکنند فقط قایق سواری روی تاالب سود ده است. نتیجه این میشود که دو تا ســـه هزار قایق موتوری غیرمجاز در تاالب رفت و آمد کنند و آرامش آن را هم برهم بزنند.»

دوباره سوار بر قایق به مسیرمان ادامه میدهیـــم. حاال در مســـیری هســـتیم که قایقهای موتوری توریســـتی مســـافران را جابهجامیکنند.اغلبباسروصدایزیاد و موســـیقی با صدای بلند. همان صدایی که برای آرامش تاالب و پرندگان آن بسیار پر خطر است. قسمتهایی از تاالب آنقدر خشک شـــده و حجم آبش پایین رفته که بـــا قایق براحتـــی نمیتوان واردش شـــد. خط کشهای محیط زیست پایین رفتن عمق آب را نمایش میدهند.

معصومـــی دربـــاره ورود زبالههـــای بندرانزلـــی بـــه تـــاالب میگویـــد: «ورود مستقیم چندین هزار تن زباله و شیرابه در روز به تـــاالب، حیات آن را تهدید میکند. بهعنـــوان مثـــال در انزلی روزانـــه و بهطور میانگین بـــاالی 150 تن زباله تولید و دفع میشـــود که طبق آمارهای کارشناسی هر تـــن زباله 400 تا 600 لیتر شـــیرابه دارد و با حســـاب و کتاب سرانگشـــتی روزانه فقط 90 هزار لیتر شـــیرابه بـــا غلظت باال فقط و فقط از انزلـــی وارد آبهای زیر زمینی و تاالب میشـــود. این مقدار شـــیرابه بدون در نظـــر گرفتـــن روزهای بارانی اســـت که میزان شیرابه را چندین برابر میکند. حفر چاههای نیمه عمیق در اطراف و حاشـــیه تاالب برای اســـتفاده در مزارع کشـــاورزی محلیها در گذشـــتهای نه چنـــدان دور پر از آب بـــود. طـــوری که آب ســـه مترعمق داشـــت امـــا االن به زحمـــت عمقش به نیم متر میرســـد. دور تا دورمان را نیزارها احاطـــه کـــرده و دیگر کمتر قایقـــی در آن رفت و آمـــد میکنـــد. همراهانـــم برایم توضیح میدهند که ایـــن منطقه و دیگر نقاط تاالب در گذشته پر از درختچههای توســـکا بوده که نقش پاالیش تاالب را بر عهده داشـــتهاند اما اکنون این توســـکاها هم نابود شدهاند. فعاالن محیط زیست اشـــتغالزایی و گردشـــگری موجب شده که عـــدهای در قالـــب صیاد و قایقـــران از تاالب ســـوء اســـتفاده کنند و به آن آسیب برسانند.»

همراهانـــم تأکید میکنند کـــه تاالب انزلـــی به مرحلـــهای از فاجعـــه و بحران رســـیده که دیگر نجات آن یـــک انتخاب نیست،بلکهاجباراست.

آنهـــا تأکیـــد میکنند تـــاالب بهعنوان حوضچهای آرام نقش ســـرعت گیر را در هنـــگام بارش و ســـیل رودخانههـــا دارد و به همه مردم و محلیهـــا میتواند برای نجاتآنراهگشاباشد.

مرغهای دریایی یـــا در گویش محلی «کاکاییها» بر فراز سرمان در آسمان پرواز میکننـــد. گاه پایین میآینـــد و به زبالهها نـــوک میزننـــد و دوباره پـــر میگیرند. در تاالب زیبای انزلی کاکاییها هم تبدیل به مرغان آشغالخواری شـــدهاند که بزودی میمیرنـــد... نفـــس تـــاالب و پرنـــدگان و گیاهانش به شـــماره افتاده آیا راه نجاتی هست؟

سوار بر قایق به مسیرمانادامه میدهیم. حاال در مسیریهستیمکه قایقهایموتوری توریستیمسافران را جابه جا میکنند. اغلب با سر و صدای زیاد و موسیقی با صدای بلند. همان صدایی که برای آرامش تاالب و پرندگان آن بسیار پر خطر است. قسمتهاییازتاالب آنقدر خشک شده و حجم آبش پایین رفته که با قایق به راحتینمیتوان واردش شد. خط کشهایمحیط زیستپایینرفتن عمق آب را نمایش میدهند