گفتوگوی متمدنانه غرب و شرق

تاریک و روشن نمایش آثار موزه لوور در موزه ملی ایران

گزیــدهای از آثــار گنجینــه مــوزه لــوور در روزهای پایانی سال 96 به ایران آمد و در محل موزه ملی ایران(ایران باستان) جانمایی شد تا عاقهمندان بتوانند از این آثار بازدید کنند. نمایشــگاهی که تا پایان خرداد ماه ســال جاری نیــز ادامه دارد. این نمایشــگاه بعد از نمایشــگاه مشــترکی کــه میان ایران و آلمان در سال 94 برگزار شد شاید دومین رخــدادی باشــد کــه از لحــاظ عنــوان و از لحــاظ کیفیــت آثار به نمایش در آمــده منحصر به فرد بــه نظر میآیــد. اگر چــه در این ســالها نمایش منشــور کــوروش و رخدادهایی شــبیه بــه این نیز اتفاق افتاده است.

برگزاری نمایشگاه آثار موزه لوور از چند جهت قابل تأمل اســت. آثار به نمایــش درآمده در این نمایشگاه که بیشتر مربوط به تمدنهای باستانی غرب آســیا، شــمال آفریقا و از ســویی تمدنهای روم و در وجهی کلیتر اروپاست، آثاری هستند که میتوان ریشههای پیوستهای میان آنها و تمدن و فرهنگ ایرانی جستوجو کرد.

در میان آثاری از فرهنگهای مصر باستانی، رم، یونان، بینالنهرین و هنر کاسیک اروپا که در لوور کوچک تهران به نمایش گذاشــته شــده، دو اثــر از ایران باســتان را میتوان دیــد؛ تبر مفرغی 00۳۳ ساله، کاوش شده توسط رومن گیریشمن از محوطــه جهانــی چغازنبیــل منقــوش بــه نام پادشاه عیامی (اونتاش ناپیریشا) و ِدرفش مدور مفرغــی کــه در اوایل هزاره دوم پــس از میاد در لرستان کشف شده است. موزه لوور این درفش را در قرن 19 تملک کرد که آن زمان از نخستین آثار مفرغی لرستان در یک مجموعه عمومی بود. در سال ۷۶91 میادی از این شیء برای تهیه لوگوی رسمی بازار بورس تهران استفاده شد.تمدن بین النهریــن که لوور در زمــان تکمیل مجموعه خود ســراغ آنها رفت، آثاری قابل توجه برای نمایش در تهران دارد که مکشوفههایی از نینوا و خورس آباد عراق متعلق به تمدن آشــور و ســومر است کــه قطعــهای از نقش برجســته ســر خــراج گزار مادی از خورس آباد عراق متعلق به امپراطوری آشــور، قطعــهای از نقــش برجســته ســربازان با کاه پــردار یافته شــده از نینوای باســتان متعلق به امپراطوری آشــور و مجســمه گــو ِدآ مربوط به دوره ســومری را شــامل میشــود.از «هیتی»هــا فرهنگی که بین ســوریه و ترکیه در هزاره اول و در جغرافیای محــدود وجود نیز اثری از قرن 00۷ - 00۸ پیش از میاد به نمایش گذاشــته شده، این هم یکی از معدود آثار مکشوفه باستان شناسان فرانســه بود که معرفی این فرهنگ ناشــناخته را باعث شــد. اثــر نمایش داده شــده از آن فرهنگ در ایران ســنگ مزار مادر و پســری مزین به خط هیروگلیف لووی اســت که به ارزش کتیبه افزوده اســت.کتیبهای از میتــرا که در حال کشــتن گاو نر اســت و تخمین زده شده قدمت آن به قرن دوم - چهارم میــادی مربوط شــود، از منطقه صیدا در لبنان پیدا شده و سالمترین کتیبه میتراییسم جهــان به شــمار میآید که تمام نشــانههای این آیین را در خود جای داده و از این نظر ارزشــمند شناخته شده است. اما تابلوهای نقاشی که سعی شــده رنســانس هنر اروپا را به نمایش بگذارد، از دیگر شــاهکارهای گنجینه منتقل شده به تهران است. یک اثر از «ژان باتیست کامی کورو» متعلق بــه قرن 19 که بــا تکنیکهای جدیــد تصویرهای تــازه و متفاوتــی از طبیعــت را پدیــد آورده و گام بلنــدی در نقاشــی آن دوره بــه شــمار میآید که هنرمنــد را از خانــه راهــی طبیعــت میکنــد، از جمله این نمونهها بهشمار میآید. تابلوهایی از «آرنولوف راینر» در قرن 20 میادی اثر سفارشی لــوور به هنرمنــدان و بازنماییهــای «ژی آر» نیز در بخش هنری لوور تهران آویخته شــده اســت. این آثار بــه دورهای از تاریخ لوور اختصاص دارد که بخشــی از فضای خــود را در اختیار هنرمندان میگذاشــت و ســفارش اثر میداد تــا هنرمندان آن زمان را به خلق آثاری جدید و متفاوت راغب کند. بازنماییهای «ژی آر» نیز یادآور سنت لوور برای زنده نگه داشتن خود است که پرینتهایی از نقاشــیهای کاســیک را در اختیــار میگــذارد تــا روی آن کار کننــد. این آثار دوبــاره به لوور داده میشــود تا در مجموعه نگهداری شود، مثل آثار کیارستمی که ۸1 تابلوی عکس او در لوور کوچک تهران به نمایش درآمده است.

یکــی از نــکات حائــز اهمیــت در قبــال ایــن نمایشــگاه، مجموعه آثاری اســت که قرار اســت در سوی دیگر این تعامل فرهنگی از ایران خارج شده و در کشور فرانسه به نمایش دربیاید. خروج آثار تاریخی و هنری از ایران یکی از مسائل مهمی اســت کــه همواره بــا معضــات فراوانــی مواجه بوده اســت کــه این معضــات دالیــل متعددی دارد. نمونــه این خروج تاش چند ســاله برخی مدیران برای نمایــش آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر در برخی از کشورهای اروپایی است که با واکنشهای متعدد طی این سالها عماً متوقف شده و حتی در این مورد خاص با دستور شخص وزیر ارشــاد خروج این آثار از کشور به کلی منتفی شــده اســت. اگر چــه بســیاری از آثــار تاریخی که زیرمجموعه میراث فرهنگی است از کشور خارج و در کشــورهای مختلفی به نمایــش در آمده اما هیچگاه آمار یا اخبــاری مبنی بر اینکه چه آثاری از ایــران خارج میشــود و چه نمایشــگاههایی در خارج از ایران از گنجینه ملی ایران برگزار میشود وجود نداشته است.

بهــرام کلهرنیــا هنرمنــد طــراح و گرافیســت برجســته کشــور که خــود از مشــاوران نمایشــگاه مــوزه لــوور در تهران اســت در ایــن رابطه گفت: من معتقدم آثار هنری باید از کشور خارج شوند اما طبق یــک چارچوب قانونی محکم و چفت و بســت دار.ما باید آثار تاریخــی خود را به نمایش در بیاوریم.آنهــا نماینــدگان صلــح هســتند و مــا میخواهیــم پیغــام صلح مان را بــه نمایش دربیاوریم.

او پنهان کاری برخی از مســئوالن را مهمترین و منطقیتریــن نگرانــی برای خروج آثــار هنری و تاریخی از ایران میداند.» ما گنجینههای شگرفی از آثــار بومی و تاریخی داریم.از مجموعههایی که مربوط به دوران باســتانی است تا مجموعههایی کــه در ســالهای قبل و بعــد از انقاب در گنجینه مــوزه هنرهــای معاصــر گــردآوری شــده اســت. ضروری اســت که این مجموعهها باید به شکلی منطقــی در دیگر نقــاط جهان اعــام موجودیت کننــد. مــا باید بــه این موضــوع اهمیــت بدهیم. ایــن حق ماســت که آثارمــان در دیگر کشــورهای جهــان بــه نمایــش در بیایــد. امــا بر اســاس یک ضابطه و مقرارت. ما باید اطمینان داشته باشیم کــه آثارمــان بــه کجــا مــیرود. چــه کســانی آن را تحویــل میگیرند. آیا همان را که دادهایم تحویل گرفتهایــم. متأســفانه مــا در سیســتم تشــخیص اصالت اثر هنری به شــکل قرون وســطایی عمل میکنیم. در حالی که کارشناسان خبرهای هستند که با ابزارهای متنوعی کار کارشناسی اصالت اثر را به عهده دارند. این اتفاق باید در ایران هم شکل بگیرد. ما به ابزارهای جدید که با مکانیسم علمی اصالت را میســنجد نیــاز داریم تا وقتــی اثری از این مملکت خارج شــد بــا مراجعه به روشهای علمی بررســی شود و به کشــور باز گردد. تا زمانی که ما این دانش را نداشــته باشیم تردید در ذهن ما کمین کرده اســت.ما رفتارهای غیرمسئوالنه و سودجویانه بسیار دیدهایم. اما این قضیه باید در قالــب اهداف عالی تری دیده شــود. اگر بســیاری از مــردم و هنرمنــدان در خــروج آثــار از ایــران یــا برگزاری برخی نمایشــگاهها تردید دارند بهدلیل آن بوده که بســیاری از امور اجرایــی دور از دیدگاه هنرمندان شــکل گرفته اســت. متأســفانه پنهان کاریهای سودجویانه برخی از مافیاهای قدرت و از سویی پنهان کاریهای مدیران اجرایی به زیان آثــار موجود در موزههــا بوده و سرنوشــت بدی را برای آنها رقم زده است.»

کلهرنیــا معتقد اســت کــه نمایش ایــن آثار جدای از اینکه زمینههای منطقی پرسشــگری را در مردم نســبت به آثار هنری ایجاد میکند، ما را نســبت به بســیاری از ضعفها و کاســتیهای خودمان آگاه میکند. از این منظر باید به وجوه مثبــت ایــن نمایشــگاهها فکــر کرد.«ایــن اتفاق مبــارک در مرحلــه بعــد بــه نظــر باید ســؤالها و مطالبــات دیگــری را بــرای مــا ایجاد کنــد و ما نباید به همین ســادگی از کنــار نمایش این آثار در کشــور ایران بگذریم.نخســتین ســؤالی که در پــی این نمایش برای مــن به وجود آمد این بود که چرا طی این ســالها و در دوران گذشــته این اتفاق رخ نداده است؟ چه اقداماتی باید انجام بدهیم تا این اتفاقها رخ بدهد تا مردم در یک تجربه دائمی این وضعیت را پشت سر بگذارند و با زندگی خود همراه کنند؟ وقتی شما گنجینه موزه لــوور را به نمایش درآوردیــد پروژه بعدی شــما چیســت؟ در واقع من فکــر میکنم که کار موزه ملی بعد از این ســختتر شده است اگر ما مردمانی داشــته باشــیم که پیگیر این مطالبات باشند.»

علــی فرامــرزی هنرمنــد نقــاش و منتقــد هنرهــای تجســمی نیــز برگــزاری این نمایشــگاه را بــرگ برنــدهای در دیپلماســی فرهنگــی ایران میدانــد. «حرکــت اخیردولت فرانســه و آوردن بخشــی از داشــتههای مــوزه لــوور بــه تهــران و اســتقبال خوبی که از طرف مردم صورت گرفته اســت دلیــل واضحــی اســت برنیــاز و اهمیــت دیپلماسی فرهنگی. کشور فرانسه بهدلیل سابقه فرهنگــی وهنــری طوالنــی و نوع نــگاه و ذهنیت ایرانی ها نسبت به آن ملت، از موقعیت خاصی در ایــران برخوردار اســت. با این حــال از اهمیتی کــه این کشــور برای این ســپهر تأثیرگــذاری قائل اســت نمیتــوان غافــل شــد. فرانســه بــه لحاظ بهرهجویی از هنرو فرهنگ درجهت نفوذ دربین دیگرملتهــا از رتبــه اول دیپلماســی فرهنگــی درجهان برخوردار اســت و زودتر از دیگر کشورها از قدرت این نوع از دیپلماســی درکشورخودمان ایران بهره جسته است.»