قصه دالر!

اگــر ایــن روزهــا از امالکیهــای اســتانبول، تفلیــس، دبــی ...و در خصــوص مراجعــه ایرانیها برای خرید ملک ســؤالی پرســیده شود (که پرســیده شد) خواهند گفت روزانه بالغ بــر 100 تماس یا مراجعه جهت خرید ملک از سوی ایرانیها وجود دارد! تقاضایی که از اسفند ماه تاکنون به گفته این امالکیها دســت کم 20 برابر شــده اســت. مســأله فوق و همچنین عطش ذخیــره دالر در پســتوی خانههــا تابعــی از رفتــار صاحبــان پول و سرمایه برای خروج سرمایه خود از کشور در یک سال اخیر است که در ادامه تشــریح خواهم کرد. این اشــتیاق ویرانگر عمومی به احتکار دالر، تبدیل ریال به دالر و خروج دالر از کشور قطعاً آسان ترین راه برای یک فروپاشــی اقتصادی و ورشکســتگی تمام عیار ملی است! این مقدمهای بود برای روشن شدن اهمیت مسأله ارز که اکنون نه مسألهای صرفاً اقتصادی بلکه بیشتر حائز جنبههای امنیتی و سیاســی اســت. بانک مرکزی روز گذشــته باالخره رسماً اعالم کرد ارزی به صرافیها تزریق نخواهد کرد و خرید و فروش اســکناس ارز یا حواله توســط صرافیها ممنوع اســت. این بدین معنی اســت که بجــز صرافیهای بانکهــا، از این پس عملیات ارزی از حیطــه فعالیت صرافیها خارج خواهد شــد. اگر چه بازه زمانیخاصیبرایطولاجرایاینتصمیماعالمنشدهاستاما به نظر میآید هدفگذاری بانک مرکزی برای تداوم این وضعیت تا چند ماه آتی است. پیش از این هم با تصمیم ستاد اقتصادی دولت برای محدودیت عرضه ارز، بجز واردکنندگان، مسافران و دانشجویان محصل در خارج از کشور، دسترسی بهدالر و انواع ارز محدود شد. هدف حاکمیت و ستاد اقتصادی دولت این است که روند دیوانه وار خروج ارز از کشور در 2 ماه اخیر را کنترل کند و البته برای 20 روز دیگر که ترامپ در مورد برجام تصمیم نهایی خود را اعالم می کند، شرایط را برای هر سناریوی احتمالی فراهم سازد. بــه نحوی که با تصمیــم احتمالی ترامپ برای خــروج از برجام، عمالً بازار اسکناســی وجود نداشــته باشــد که دچار نوســان شود، مبدأ فعالیت داللی شود یا جهت خروج از کشور معامله شود! اما مهمتر از خود ماجرا، تبیین اینکه چرا به اینجا رســیدیم، اولویت و جذابیت بیشــتری دارد! شــرایط اقتصادی و بازار کشــور شــاهد چه مسائلی بود که ستاد اقتصادی دولت، بانک مرکزی و البته با همراهینهادهایپشتیبانامنیتیکشوربهایننتیجهرسیدندکه با اتخاذ سیاستهای کنترلی در بازار ارز، دسترسی به دالر و دیگر ارزها را محدود کنند؟ مسأله نه آنچنان ساده است که تنها با تشریح یک دلیل بتوان به کنهماجراپیبردونهآنچنانپیچیدهکهنیازمندتشریحمعادالت اقتصادیخاص! ماجــرا بــه روی کار آمــدن ترامــپ بــر میگــردد. بــا انتخاب رئیــس جمهــوری جدیــد و تنــدروی امریــکا، چنــد مســأله بــرای همــه و بخصوص صاحبــان ســرمایه و تولید موجب نگرانــی شــد. اول اینکــه رابطــه سیاســی ایــران و ایــاالت متحــده و بــه تبــع آن مبــادالت اقتصــادی این دو کشــور در وضعیت عادیســازی به ســر نمیبرد و نمیتــوان امیدوار بــود که تنش بین دو کشــور کاهــش یابــد. دوم اینکه ترامپ بارهــا اعــالم کــرده بــود که برجــام را پــاره خواهد کــرد و این اظهارنظر تــرس صاحبان پــول و ســرمایه را مضاعف کرد. همچنیــن عــالوه بــر مــوارد مطــرح شــده، برخــی ایــن تفکــر را القــا کردنــد کــه در چنیــن موقعیتــی امیــدواری به ورود ســرمایه بــه کشــور و رونــق فضــای تجــارت و کســب و کار خوشــبینی اســت. ایــن موقعیــت، رونــدی را شــکل داد کــه صاحبــان پــول و ســرمایه در یــک حرکــت خزیــده و آرام، شــروع بــه خــروج ســرمایه خــود از کشــور کردنــد. دالر حاصل از تبدیل دارایی، یا مستقیماً جهت مهاجرت و ســکونت در خارج از کشور استفاده میشد یا در حسابهای ارزی دوبــی و اســتانبول جهت در امان ماندن از نوســانات و بیثباتیهاسپردهگذاریشد.خطسیرمشخصتشکیلاین جریان و روند خطرناک آن، در یک شــیب فزاینــده و آرام تا قبل از حوادث دی ماه ادامه یافت. «ســرمایه ترســو است». ایــن مثل مشــهور در شــرایطی ماننــد بیثباتی قابــل درک اســت. در نتیجه اعتراضات دی ماه روند خروج ســرمایه از کشور حالت دیوانه وار به خود گرفت.

وقــوع اعتراضــات دی مــاه عــاوه بر مؤلفــه ناامیــدی از فضــای کســب و کار، بیثباتی سیاســی جامعه و تأثیر مخــرب آن بــر فضــای اقتصــادی را بــه ذهــن صاحبــان ســرمایه و پــول متبادر کرد و موجب شــد کــه روند خروج سرمایه از کشور شتاب خیرهکنندهای بهخود بگیرد.

در عیــن حــال نبایــد از نقــش پدیــده داللــی در بــروز نوسانات بعدی غافل شد. در اثنای نوسانی که در بازار ارز از نیمه دوم ســال پیش رخ مینمود فعالیتهای داللی داخلــی در کنــار رونــد پیــش گفتــه، عامل شــتاب دهنده افزایش نرخ بود.

از اواســط بهمــن با تشــدید رونــد خروج ســرمایه از کشــور، در کنــار عوامل دیگــری چون اخــال در مبادی ورودی ارزی ایــران در دبــی و اســتانبول و همچنیــن مواضــع ترامــپ در مــورد ایــران و برجــام، نوســانات، تشــدید شــد و بعــد از آن بود کــه وجــه خطرناکتر این روند رخ نمود و ســرانجام بخشهای عمدهای از مردم عــادی هــم وارد این داســتان غم انگیز شــدند. از اوایل اســفند مــاه تا قبل از اعــام تک نرخی شــدن ارز مردم با هجوم بــه صرافیها بهدنبال ایــن بودند که با تبدیل دارایی خود به دالر و یورو یا آن را در پســتوی خانه خود نگهــداری کنند تا از گزنــد کاهش روزافزون پول ملی در امــان بماند یا آن را به خارج از کشــور انتقال دهند تا به مصرف اقامتی یا ذخیرهای برسد.

این روند خطرناک باید متوقف میشد. بازار غیرقابل کنترل دالر در آغاز نیمه دوم فروردین 97 نشان داد که در صورت ادامه این روند، کمترین اثر آن بروز تورم نجومی و خروج بازار از کنترل دولت است.

بنابرایــن تنهــا راه حلــی که فــراروی ســتاد اقتصادی دولت وجود داشــت، محدودیت عرضه ارز به بازاری بود که شــاهد عطش بلعیدن دالر و دیگر ارزهای کشــور بود. اگر چــه انتقاداتی به این تصمیم حاکمیتی وجود دارد از جملــه اینکــه دولت با اعمــال دســتور، ارز را تک نرخی و عرضه آن را به بازار محدود کرده است اما سیاستگذاران فوریت و اضطرار توقف جریان خروج ســرمایه از کشور را مناسبترین توجیه این مسأله میدانند.