نمایشتوأماناقتدارومهربانی

نگاهی به تعدادی از بهترین نقشآفرینیهای کشاورز

محمدعلی کشاورز از نسل بازیگرانی است کــــه کارشــــان را در دهــــه 40 و از تئاتر شــــروع کردند. ســــالها روی صحنه رفتنــــد و پساز آن جــــذب ســــینمای هنــــری شــــدند و پیش از انقالب بــــه دلیل نــــوع انتخابهایشــــان کارنامهای قابل توجه در ســــینما داشــــتند. نام کشــــاورز، نام چهار بازیگر دیگر را تداعی میکنــــد. علی نصیریــــان، داوود رشــــیدی، جمشــــید مشــــایخی و عــــزتاهلل انتظامی. پنج بازیگر قدیمی ســــینما، تئاتر و تلویزیون که بــــا وجود فراز و فــــرود در کارنامــــه هنریشــــان و تفاوت جنس کارشــــان بــــرای سینمادوســــتان ایرانــــی خاطرهســــاز و دوســــت داشــــتنی هســــتند. بازیگرانی که پساز پیروزی انقــــالب و به دلیل ممنوعالکاری ســــتارههای ســــینما، پرکارتر شــــدند و مجبوبیت بیشتری یافتند. کشاورز که متولد ســــال 1309 است، سالهاست مقابل دوربین نرفته همان طور که انتظامی از بازیگری دور مانده، بــــا این همه هنــــوز خاطره بازیهــــای به یادماندنــــیاش در ذهن بسیاری از ایرانیان باقی است. ■ پدر ایرانی

کمتـــر کســـی گمـــان میکـــرد مجموعـــه «پدرســـاالر» کـــه اوایـــل دهه هفتاد از شـــبکه دو پخش شـــد تا ایـــن اندازه با اقبال مواجه شـــود و محمدعلی کشـــاورز را به محبوبیتی ویژه برســـاند. اســـداهلل خـــان پدری سنتی بود که نمیخواست مناسبات دنیـــای جدیـــد جامعـــه را بپذیـــرد. تأکیـــد او بر حفظ خانـــواده به ایجاد قوانینی سفت و سخت در عمارتش انجامیـــده بـــود که در نهایت به گسســـت بزرگ در ســـرزمینی انجامید که او پایهگـــذاری کرده بود. کشـــاورز در نقش این مرد مغرور حضوری مقتدرانه داشـــت و جدالش با آذر (برادرزاده و عروس جوانش که نســـل امروز را نمایندگی میکرد) باعث شد تغییرها و تحوالت دنیای جدید را بپذیرد. در آن ســـالها میلیونهـــا ایرانی هر هفته به تماشـــای ماجرای زندگی این خانواده مینشســـتند و به دلیل فضای جامعه و تغییر آهســـته به سمت مدرنیسم، بخشـــی از دغدغهها و دلنگرانیهای اســـداهلل خان را درک میکردند. این پدر ســـختگیر و خودخواه با وجود اشتباهاتش برای بسیاری از همنســـالنش دوستداشـــتنی بود چرا که تـــرس و اضطراب آنهـــا از مواجهه با دنیـــای جدید را عیان میکرد. «پدرســـاالر» به ســـنت آن سالها دوبله شـــده بود و یکی از دالیل موفقیت مجموعه را باید در این ویژگی دانســـت. ایـــن مجموعه پربازیگر بارها از تلویزیون پخش شـــده، اما موفقیت اولیه که بیشـــتر محصول حال و هوای جامعه در دهه هفتاد بود تکرار نکرده. با این همه، بســـیاری هنوز محمدعلی کشـــاورز را با «پدرساالر» به یاد میآورند. کشاورز که پیش از این در مجموعههای شاخص «هزاردستان»، «سلطان و شبان» و «سربداران» بازی کرده بود با این نقش اول، تبدیل به بازیگری محبوب برای مخاطبان سریالهای تلویزیونی آن روزها شد. ■ تلخ و شیرین

یکی دیگر از شاهنقشهای کشـــاورز محمدابراهیـــم در فیلـــم دوستداشـــتنی «مادر» است. محمدابراهیم شخصیتی نمادین در فیلمی اســـت که در پـــس ظاهرش، معنـــا و مفهومـــی بیـــش از یـــک ملـــودرام خانوادگـــی دارد. مـــادر (زنـــده یـــاد رقیه چهرهآزاد) نماد وطن اســـت و هـــر کـــدام از فرزنـــدان خانواده قشـــر و گروهـــی را نمایندگی میکننـــد. محمدابراهیم که نســـبت به خواهـــر و برادرهایش تندخو و بددهان اســـت، قلبـــی مهربـــان دارد. ظاهر و فیزیک خشـــن و زبان تند و تیزش ابتدا از او یک هیوال میســـازد اما به مرور تماشاگر او را که تنها و دلگیر است، درک میکند و دوست میدارد. محمدابراهیم آمیزهای از تلخی و شـــیرینی اســـت و این ویژگی در بازی خوب کشاورز که با دوبلهای درخشان کامل شده عینیت یافته است. کشـــاورز با آن جثه تنومند و چهرهای که خشـــم و عطوفت را توأمان نمایش میداد مناسب بازی در چنیـــن نقشهای دووجهـــی بود. جنس بـــازی او و ویژگیهای ظاهـــریاش در «هزاردســـتان» و «مـــادر» پیچیدگی و تناقض پنهـــان در دو شـــخصیت شـــعبان و محمدابراهیـــم را بخوبی روشن میکرد.