انواع وصیت نامه

وصیـــت نامه ســـندی اســـت قانونی که بـــه موجب آن موصـــی فرد یا افرادی را مســـئول اموال یـــا داراییهای خویش پس از مرگ میکند. وصیت از ریشـــه «َو ِصی» اســـت و «أرض واصیـــه» یعنی زمینی کـــه از گیاه بههم متصل سراسر پوشیده است. در اصطالح فقه و حقوق، خود چند قسم شده است که بهطور کلی میتوان وصیت فقهـــی را مربوط به احوال شخصیه وصیتکننده و پیگیری آن، دانست. وصیت به معنای سفارش، پند و اندرز نیز بهکار رفته است. راغب اصفهانی در مفردات اینطور آورده: «وصیت سفارش کـــردن بر دیگری همراه با پنـــد و موعظه، جهت فرمان بردن و عمل کردن است.» ■ انواع وصیت وصیت تملیکی عبارت است از اینکه کسی عین یا منفعتی از مال خود را برای زمان بعد از فوتش به دیگری به طور مجانی تملیک کند. وصیت عهدی عبارت است از اینکه شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مأمور کند. ■ برخی شرایط وصیت وصیتکننده (موصی) نمیتواند نســـبت به کل امـــوال خود به هر طریقی که مایل است، وصیت کند. وصیت متوفی تنها نسبت به یک سوم اموالش نافذ اســـت و در صورت مخالفت سایر ورثه با مفاد وصیت نامه، آثار حقوقی بر دو ســـوم باقیمانده مترتب نیست. چنین قاعدهای بر موصی بالوارث نیز حاکم اســـت؛ مگر آنکه موضوع وصیت امور خیریه باشـــد که در این صورت شخص بالوارث میتواند وصیت کند که کل اموالش صرف امور خیریه شود. شـــرایط موصی (کســـی که وصیت میکند) وصیتکننده باید اهلیت داشته و مجاز به تصرف در اموال خود باشـــد. موصی میتواند در هرصورت از وصیت خود برگردد و وصیت دومی بعد از وصیت اول خود صادر کند. در این صورت وصیـــت دوم مورد پذیرش اســـت و به اجـــرا درمیآید. هرگاه فرد دســـت به خودکشـــی یا اعمالی بزند که باعث جراحت و از بین رفتن خود شود و بعد از آن وصیت کند، در صورت فوت، وصیت باطل بوده و اگر زنده بماند، وصیت موصی نافذ است. شـــرایط وصی (کسی که به او وصیت شده) موصی میتواند یک یا چند وصی معیـــن کند، در صورت تعدد، اوصیا باید مجتمعاً به وصیت عمل کنند؛ مگر در صورتی که تصریح به استقالل هر یک شده باشد. در فرضی که وصایت به اجتماع اســـت تصمیمها باید به اشتراک گرفته شود. عمل یکی از اوصیا نافذ نیست، مگر اینکه دیگران نیز آن را تنفیذ کنند. شـــرایط موصی به (آنچه به آن وصیت شـــده) موصی یا همان مالی که مورد وصیت قرار گرفته است، باید مالیت و منفعت عقالیی داشته باشد همچنین بایـــد قابل نقل و انتقال بوده و در ملکیت موصی (وصیتکننده) باشـــد و نیز نباید متعلق به شخص ثالث باشد. اموالی کـــه موصی وصیت میکند بایـــد دارای خصوصیاتی باشـــد تا وصیت نســـبت به آن صحیح اعمال شود. وصیت کردن بر مال نامشروع باطل است و وجهه قانونی ندارد. موصـــی به آنچه به آن وصیت شـــده حتمـــاً باید ملک وصیتکننده باشـــد و موصـــی نمیتواند بر مـــال دیگری وصیت کند؛ حتی اگـــر از خود مالک اجازه داشته باشد. این وصیت باطل است. ■ وصیت نامه محضری و غیرمحضری در قانـــون دو نوع وصیت نامه بیان شـــده اســـت: -1 وصیت نامه دســـتنویس ۲- وصیت نامه محضری. اعتبار وصیت نامه دســـتنویس منوط بر این اســـت که همه وراث نسبت به آن وصیت نامه رضایت داشته باشند و در صورتی که حتی یک نفر از وراث با مندرجات وصیت نامه مخالف باشـــد چنین وصیتی اعتبار قانونی ندارد ولی اگر وصیت نامه محضری تنظیم شـــود بههیچ عنوان نمیتوان اعتبار قانونی آن را نادیده گرفت و در هر صورت معتبر است. اقسام وصیت عبارتند از: -1 وصیت خود نوشته ۲- وصیت سری ۳- وصیت رسمی -1 وصیت خود نوشـــته: وصیت نامه خود نوشـــت ســـند عادی اســـت. وارثان موصی و سایر کسانی که در مقابل آن قرار میگیرند میتوانند در اصالت سند تردید کنند. در این صورت، برعهده موصی له است که انتساب وصیت نامه را به شخص موصی اثبات کند و در این راه تابع قواعد عمومی است. در مـــوردی که اصالت وصیت نامه محرز اســـت و بدرســـتی تاریـــخ آن احراز میشود، مدعی کسی اســـت که تاریخ برخالف ظاهر نادرست میداند و باید آن را در دادگاه ثابـــت کند. در این دعوا، شـــهادت به تنهایـــی نمیتواند کافی باشـــد (ماده ۹0۳1قانون مدنی) و مدعی باید، به استناد اقرار موصی یا اسناد دیگر، غلط بودن تاریخ را اثبات کند. ۲- وصیت نامه رسمی: از بسیاری جهات بر وصیت نامه خود نوشته رجحان دارد: نخســـت آنکه بیسوادان و کسانی هم که توانایی نوشتن ندارند میتوانند از آن اســـتفاده کنند. دیگر اینکه، با ثبت وصیت نامه در دفتر اسناد رسمی، نگرانی ناشـــی از فقدان وصیت از بین میرود و اراده موصـــی از گزند حوادث مصون میمانـــد. در مقام اجرای وصیت نیز موصی له نیاز به اثبات اصالت آن ندارد و در بسیاری از موارد رجوع به دادگاه ضرورت پیدا نمیکند و کوتاهی در ارسال وصیت نامه به دادگاه از اعتبار آن نمیکاهد. بـــا وجود همه این مزایـــا تمایل موصی از پنهان نگاه داشـــتن وصیت و پرهیز از نقارهـــای خانوادگی و همچنیـــن صرفهجویی در وقت و هزینه ثبت ســـند، باعث میشود که رغبت عمومی بر وصیت نامه خود نوشت بیشتر باشد و جز بعضی از اغنیا یا خبرگان حقوقی بدان عنایت نورزند. ۳- وصیت نامه سری در قانون امور حسبی تعریف نشده است ولی، از جمع مواد ۹۷۲ و 08۲ میتوان گفت: وصیت نامه ســــری، وصیتی اســــت که توســــط موصی امضــــا و الک مهــــر میشــــود و در اداره ثبت محل اقامت او یا محــــل دیگری که در آیین نامه وزارت دادگستری معین شده است، به امانت گذارده میشود، بنابرین وصیت نامه سری در واقع مخلوطی از وصیت نامه رسمی و خود نوشت است. براساس ماده بیست و یکم قانون مصوب ۳۲ بهمن ماه ۷1۳1 هنـــگام ابراز وصیت نامه اعم از خودنوشـــت یا ســـری حاکم صلح باید با حضـــور نماینـــده مدعیالعموم یـــا مدیر دفتر صورتمجلســـی مشـــتمل بر خالصـــه وصیـــت و اینکه وصیـــت نامه در حضـــور او باز شـــده و خصوصیات وصیت نامه از قبیل مهر و موم و غیرتنظیم و به امضا حضار برساند.

وصیـــت نامههـــای ســـری را حاکم صلح با حضور اشـــخاصی بـــاز میکند کـــه لفـــاف آن را امضا یا مهر کـــرده و در تاریخ باز کردن در مقـــر دادگاه صلح حاضرهســـتند. اصـــل وصیت نامه که مطابـــق این ماده نـــزد حاکم صلح باز میشود به دفتر امانات ثبت فرســـتاده میشود و رونوشت آن در دفتر دادگاه میماند و اشخاص ذینفع میتوانند از آن رونوشت بگیرند.

براســـاس ماده بیســـت و دوم ، بعد از باز شـــدن وصیت نامه حاکم صلح به اشـــخاصی که وصیت به نفع آنها شـــده یا کســـانی که وصی معین شدهاند مراتب را اطالع میدهد.

همچنین وصیت نامه وقتی معتبر است که تمام آن موجود باشد و ادعای فقـــدان وصیت نامه اعم از اینکه این دعوی نســـبت به تمـــام وصیت نامه یا قسمتی از آن باشد مسموع نیست.

ماده بیســـت و چهارم نیز تصریح کرده است: ترتیب صدور سند مالکیت به نام ورثه یا موصی له نسبت به اموال غیر منقول که به نام مورث ثبت شده است در آییننامه وزارت دادگستری معین میشود.