زمان برای ارزیابی راه طی شده

ســـی و یکمین دوره نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران در پیش است و از دوازدهم تا بیست و دوم اردیبهشت مـــاه در محل مصـــالی تهران میزبـــان عالقهمندان به کتاب خواهد بود. تجربه 30 دوره برگزاری نمایشـــگاه، درسهـــای بســـیاری بـــرای ناشـــران، کتابفروشـــان و توزیعکنندگان از یک ســـو و سیاســـتگذاران و مسئوالن دولتی از دیگر سو داشته است. شاید زمان آن فرارسیده باشـــد که تأثیر نمایشـــگاه کتاب بر حوزههای گوناگون صنعت نشر مورد بررسی قرار گیرد. امـــروزه شـــمارگان کتابهای حوزه عمومـــی (ادبیات، شعر، داســـتان، تاریخ و فلسفه و دین و سایر رشتههای علوم اجتماعی و انسانی) به 500 نسخه و بعضاً کمتر رسیده اســـت. اولین نمایشـــگاه بینالمللی کتاب تهران در آبان سال 1366 با حضور 200 ناشر داخلی برگزار شد، حال آنکه امروزه تعداد شرکت کنندگان به بیش از دو هزار و 500 رسیده است. این افزایش متقاضیان غرفه، حاصل سیاست صدور پروانه نشر از سوی وزارت فرهنگ و ارشـــاد اسالمی است که از سال 1367 آغاز شد و اکنون از مرز 15 هزار نیز عبور کرده اســـت. آمار خانه کتاب حاکی از آن است که چهار تا پنج هزار نفر از ناشـــران در سال حداقل یک کتاب منتشـــر میکنند. معنای آن، این است که نزدیک به 11 هزار نفر از کســـانی که پروانه نشر دریافت کردهاند حتی یک کتاب نیز در سال منتشـــر نمیکنند و این نشاندهنده سیاســـت نادرستی است که در حوزه صدور پروانه نشـــر به اجرا درآمده اســـت و در نتیجه بر مطالبات ناشران از نمایشـــگاه کتاب افزوده اســـت و تعداد متقاضیان غرفه را به نزدیک دو هزار و 600 رسانده است. ناشـــران کوچکـــی هســـتند که بـــا زحمـــت و رنج فـــراوان کتابهـــای خوبی منتشـــر میکننـــد و به دلیـــل ناهنجاریهـــای موجود در حـــوزه توزیع کتاب، عرضه کتابهایشـــان از طریق مؤسســـات پخش ممکن نمیشـــود و حضور در نمایشـــگاه به منظـــور ایجاد امکان فروش، به مســـأله حیاتیشـــان بدل میشـــود. در کنـــار این دســـته، تعداد قابل توجهی از ناشـــران بـــه انواعی از کار نشـــر میپردازند که حتی در بین مدیران ارشـــاد نیـــز از آن تحت عنوان «خدمات نشر» نام برده میشود. «چـــاپ پایاننامـــه با فیپا و شـــابک حتی در یک نســـخه» و «خاطرات شـــما را منتشر میکنیم با ارزانترین قیمت، نقد و اقساط» از جمله شعارهای تبلیغی عرضهکنندگان به اصطالح «خدمات نشر» است که متأسفانه در بین غرفههای نمایشگاه نیز با اختصاص غرفهای به خود به ارائه این «خدمات» میپردازند و باالخره 30 دوره برگزاری نمایشگاه کتاب در کنار برگزاری نمایشگاههای استانی، صرف نظر از ایجاد رقابت نادرست بین ناشران و کتابفروشان، حامل این پیام برای کتابفروشان بوده است که جایی در چرخه نشر ندارند. خوشـــبختانه چنـــد برنامـــه اخیـــر وزارت فرهنـــگ و ارشـــاد اســـالمی دربـــاره کتابفروشـــیها، امیدهـــا را در ایـــن حـــوزه افـــزوده اســـت. طرحهـــای فصلـــی کتابفروشیها، اعطای وام با بهره کم به کتابفروشان به منظور ایجاد کتابفروشی در ســـایر مناطق کشور( بجز تهران) از جمله آنهاســـت. البته به رغم انتقادات بسیار نمیتوان منکر این ویژگی مثبت نمایشگاه شد که کل بضاعت نشر کشور را در یک مکان در منظر عموم قرار میدهد.