موج واکنش های سیاسی و اجتماعی به فیلترینگ تلگرام
شــورای اطالع رســانی دولت در واکنش به صدور حکم قضایی برای تلگرام ، این اقدام را دخالت دیگر نهادها در تصمیمات دولت دانست
«تلگرام فیلتر شد» خبری به همین اندازه کوتــــاه وکوبنــــده. ســــرانجام بعــــد از دوماه فشــــار مداوم بــــه دولت بــــرای فیلترینگ دائمی تلگرام از ســــوی برخی نهادها، این پیامرسان شــــامگاه روز سهشنبه براساس دستور مقام قضایی مســــدود شد. از زمان مســــدود شــــدن تلگرام تا زمان انتشار این گــــزارش خبرهــــای گوناگونــــی درفضــــای مجازی دستبهدست شــــده از استعفای وزیر ارتباطات بهدنبال این مسدودســــازی و بعــــد هم تکذیب آن گرفته تا اختالل و از کار افتادن برخی سرویسها و سایتهای ایرانی بهدنبال فیلترشدن تلگرام. از سوی دیگر نیز کاربران بــــا مراجعه به صفحات رئیسجمهوریووزیرارتباطاتباگذاشتن هشــــتگ و کامنتهای مختلف نسبت به این اقدام واکنش نشــــان دادهاند. واکنشی که در نهایت باعث شد تا غروب سهشنبه پایگاه اطالعرســــانی دولت در اطالعیهای مجدداً بــــر موضع همیشــــگی خود یعنی دسترســــی آزاد بــــه جریــــان اطالعــــات و مخالفتبافیلترینگتأکیدکند. ازشایعهتاواقعیت
تلگرام از زمان شــــروع بهفعالیت خود (بهار ۴۹) در کشور بارها از سوی نهادهایی همچون کمیته تعیین مصادیق مجرمانه تهدید به فیلتر شــــده اســــت اما در دوران چهارسال ریاست جمهوری حسنروحانی در دولــــت یازدهــــم و همچنیــــن مدیریت محمود واعظــــی در مقام وزیــــر ارتباطات این دولــــت، تلگرام هیچگاه با محدودیت همراه نشــــد تا جایی که دسترســــی آزاد به اطالعــــات و کاهــــش فیلتر ســــرویسهای اینترنتــــی بــــه نقطــــه پررنــــگ کارنامــــه کاری دولــــت یازدهــــم تبدیــــل شــــد. امــــا روزهــــای خوش تلگــــرام در ایــــران چندان طوالنــــی نبود، چرا کــــه در نهایت بهدنبال اعتراضهای پیشآمده در دی ماه ســــال ۶۹ این ســــرویس به صــــورت موقت فیلتر شــــد. البته حســــن روحانی بعــــد از ۵۱ روز دستور به رفع فیلتر این پیامرسان محبوب ایرانیــــان را داد. در حالــــی که کارشناســــان و فعــــاالن فضای مجــــازی شفافســــازی دولــــت در خصــــوص اطالعرســــانی برای فیلتر شــــدن تلگرام را آغــــاز دورانی جدید و حرکتی تحســــین شده میدانســــتند، در اواخر ســــال ۶۹ مجــــدداً زمزمه برای فیلتر شدن تلگرام شنیده شد. در نخستین خبر جدی ابوالحســــن فیروزآبادی رئیس مرکز ملــــی فضای مجازی در گفتوگو با ایســــنا اعالم کرد که «اگر به این نتیجه برسیم که لزوم فیلترینگ تلگرام وجود دارد، این کار را انجام میدهیــــم.» در ادامه نیز چند روز بعد از اینکه عبدالصمد خرمآبادی، دبیر کمیته تعیین مصادیق مجرمانه در کانال شخصی خود در پیامرسان سروش ضمن اعالم اینکه از توئیتر و یوتیوب به هیچ وجه رفع فیلتر نمیشــــود تأکید کرد «در آستانه ورود به سال ۷۹، اتفاق نظر بینظیری بین مسئوالن برای قطع تسلط و نفوذ دشمن بر فضای مجازی کشور ایجاد شده است.» در نهایت نیز حمیده زرآبادی از نمایندگان مجلس با اعالم اینکه شورای عالی فضای مجازی مصوبه مســــدود کردن تلگرام در ســــال جدیــــد (۷۹) را تصویــــب کــــرده آب پاکی را روی دستان کسانی ریخت که هنوز نسبت به فیلتر شدن تلگرام شک داشتند.
در دوران تعطیــــالت نــــوروزی نیــــز خبرهای مختلفی در خصوص فیلترشدن تلگرام و عزم جدی برای مسدودسازی این سرویس شنیده میشد. گروهی فیلترشدن این پیامرســــان محبــــوب را بهترین گزینه برای شکســــت انحصــــار تلگرام در کشــــور معرفی میکردنــــد و این اقــــدام را عملی برای رشد استفاده از پیامرسانهای داخلی دانستند. در کنار این افراد اما گروهی دیگر از کارشناســــان فیلترشــــدن تلگرام را نمره منفــــی در کارنامه دولت معرفــــی و تأکید میکردند کــــه با فیلترینــــگ و محدودیت نمیتوان به حفاظت از امنیت کشور کمک کرد و اگر قرار است انحصاری شکسته شود بهتر است فیلترینگ ســــرویسهای دیگر اطالعرسانی در کشور برداشته شود.
در کنار تمامی اما و اگرهای مختلف در خصوص فیلتر احتمالی تلگرام آن هم در ایــــام تعطیلی نوروز رئیــــس جمهوری، در دیدار با جمعی از مدیران ارشــــد کشوری، در واکنــــش بــــه خبرهــــای مطــــرح شــــده درخصوص احتمال فیلتــــر تلگرام اعالم کرد:«بنای نظــــام بر رفع انحصار از فضای پیامرســــانها بوده اســــت نه فیلتر و بستن فضای مجازی و نباید با فیلترینگ تلگرام کام مــــردم را تلخ کرد.» چندی بعد از این اظهــــار اما و اگــــر در خصــــوص فیلترینگ تلگرام ادامه داشت تا طرح کوچ مقامات دولتی به پیامرسانهای داخلی در راستای حمایت از محصوالت ایرانی کلید خورد. با این اتفاق و آمارهایی که از ســــویی مدیران پیامرســــانهای داخلــــی اعــــالم میشــــد بســــیاری پیشبینی کردند که با شکســــت انحصــــار تلگــــرام دیگر نیاز بــــه فیلترینگ تلگرامنیست. واکنشهابهیکاتفاق
امــــا ســــرانجام کــــوچ دولتیهــــا بــــه پیامرســــانهای داخلی و تمام تالشهای دولــــت برای جلوگیــــری از مسدودســــازی تلگــــرام بــــه نتیجــــه نرســــید، چرا کــــه روز دوشنبه(۰۱اردیبهشــــت) خبرگزاری میزان وابسته به قوه قضائیه خبر از دستور قضایی در خصــــوص مسدودســــازی پیامرســــان تلگــــرام را داد. براســــاس ایــــن خبــــر تمام ارائهدهنــــدگان خدمــــات دسترســــی بــــه اینترنت کشور بخصوص شرکت ارتباطات زیرســــاخت و اپراتورهــــای تلفــــن همراه و دارنــــدگان پروانه ارائه خدمــــات ارتباطات ثابت مکلف بودند تا تاریخ ۰۱اردیبهشت نســــبت بــــه اعمــــال مسدودســــازی کامل وبســــایت و اپلیکیشــــن ایــــن پیامرســــان اقدام کننــــد. در نهایت هم از شــــامگاه روز سهشنبه ســــه اپراتور همراه اول، ایرانسل و رایتل دسترسی به تلگرام را از طریق دیتای موبایل به روی کاربران بستند.
در نخستین ساعت صبح روز سهشنبه محمــــد جــــواد آذریجهرمــــی در توئیتر و اینستاگرامخودنسبتبهاینمسدودسازی واکنش نشــــان داد. او در توئیتر و در رشــــته توئیتی نوشت: «دسترســــی شهروندان به منابع اطالعــــات، توقفناپذیر اســــت؛ هر چند استفاده از یک نرمافزار متوقف شود. نرم افزارهــــای بدیل، شناســــایی و جریان آزاد اطالعات، مجــــدداً فعال و در گردش خواهد بود. این خاصیت و الزمه دسترسی آزاد به اطالعات در عصر ارتباطات است.» این اظهارنظر وزیر ارتباطات در شبکههای اجتماعی فرصتی دســــت کاربــــران داد تا بهصورت مســــتقیم نســــبت به این اقدام واکنش نشان دهند. هشتگهای مختلفی تاکنون در اینســــتاگرام و توئیتر نســــبت به مسدودســــازی تلگــــرام به راه افتــــاده که از مورد توجهترین آنها میتوان به «روحانی بایســــت»، «نه به فیلترینگ تلگرام، نه به پیامرسان داخلی»، »save our telegram« و … اشاره کرد. موضعدولتومجلس
در کنــــار واکنــــش کاربــــران، نمایندگان مجلس نیز نســــبت به این مسدودســــازی واکنــــش نشــــان دادنــــد. بــــرای نمونــــه محمدرضــــا بادامچــــی نماینده تهــــران و نایب رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس در گفتوگو با جمــــاران اعالم کرد:«انتظار نداشــــتیم تلگرام در دولت روحانی فیلتر شــــود. آقای روحانی قــــول داده بود فضای مجازی هیچگاه محدود نشــــود با این قول ما انتظار نداشــــتیم که تلگرام فیلتر شود. نبایــــد از فضای مجــــازی اینقدر وحشــــت داشت و تبلیغات علیه آن صورت گیرد.» از سوی دیگر محمد کاظمی نماینده مالیر و عضو کمیته تعییــــن مصادیق مجرمانه نیز با اعــــالم اینکه مخالف تلگرام اســــت گفت: «مردم را باید به ســــمت استفاده از پیامرسانهای داخلی تشویق کرد، ولی در عینحالاینممنوعیتهانمیتواندمفید باشد.»همچنینپروانهسلحشوری،رئیس فراکســــیون زنان در گفتوگو بــــا دیدهبان
ایران نیز با اعالم اینکه فیلتر تلگرام راه حل درستینیست،تأکیدکرد:«بایدگفتکهآیا مقام قضایی صالحیت دستور فیلتر کردن را دارد یا خیر. مسأله مهمی همچون فیلتر کردن تلگــــرام نباید به صورت تشــــنجآور در جامعه مطرح شــــود و چالشی جدید را برای مردم ایجاد کند.» از دیگر نمایندگان معترض به فیلتر تلگرام محمود صادقی بــــود. او در توئیتــــر خود نوشــــت: «محدود ساختن گردش آزاد اطالعات راه مناسبی برایتأمینامنیتنیست.»
با باال گرفتــــن حجم انتقادات نســــبت بــــه دولــــت در خصــــوص فیلتر تلگــــرام در نهایــــت عصــــر روز سهشــــنبه دبیرخانــــه شــــورای اطالعرســــانی دولــــت اطالعیهای را در خصــــوص محدودیتهــــای اعمــــال شــــده بر تلگرام منتشر کرد. در این اطالعیه ضمــــن تأکید همیشــــگی بر تــــالش دولت بــــرای دسترســــی آزاد به اطالعــــات ارزان و آســــان بهعنوان یک حقوق شــــهروندی به دخالت دیگر نهادها در تصمیمگیریهای دولت اشاره شــــده است. در بندهایی از این اطالعیه تأکید شــــده که تشــــخیص تهدید امنیتملی،سیاستگذاریواقداممتناسب، صرفاً برعهده شــــورای عالــــی امنیت ملی است و دیگران موظف به هماهنگی با این نهاد عالی هســــتند. در ادامــــه این اطالعیه تصریحشدهکهتعیینتکلیفامورعمومی که مرتبــــط با نیازهــــا و خواســــتههای دهها میلیون نفر از شــــهروندان است، نمیتواند صرفاً مبتنی بر تشخیص و تصمیم موردی قضایی باشد. همچنین در اطالعیه دولت در خصوص فیلترینگ تلگرام با اشــــاره به
تداخل محدوده وظایف نهادهای مختلف گفته شــــده «متأســــفانه وجود اختالف نظر در مــــورد حــــدود صالحیتها و تشــــخیص مصالح عمومی منجــــر به تداخل وظایف، صدور احکام و اقدامــــات مختلف و بعضاً متعارض در مــــورد دسترســــی عمومی به پایگاهها و شبکههای اجتماعی شده است.» در پایــــان اطالعیــــه دولــــت در خصــــوص فیلتــــر تلگــــرام تصریح شــــده که هــــر گونه سیاســــتگذاری در حوزه فضای مجازی باید هوشمندانه، متکی بر تجربیات جهانی و با رعایت مالحظات، واقعیات، امکانات فنی و ظرفیتهای اجتماعی اتخاذ شود. تکرارداستانروسیهدرایران
فیلتر تلگرام تنها با یک مسدودسازی ســــاده ازســــوی اپراتورهای همراه، ثابت و زیرساخت همراه نشد، چرا که بعد از ظهر روز سهشنبه و بعد از مسدودسازی تلگرام بسیاری از ســــایتها و سرویسهای ایرانی خبــــر از اختالل در ارائه خدمات به کاربران دادند. پونیشــــا، نت بــــرگ، بالگفا، بامیلو، چیلیــــوری، ریحــــون، جــــاب اینجــــا و … از جمله سرویسهایی بودند که مدیرانشان در توئیتر خبر اختالل در ســــرویس خود را دادند. برای نمونه پویا رجامند، مدیرعامل ســــایت کلیک یاب در توئیتر خود نوشــــت که فیلترینگ گســــترده تلگرام باعث قطع تمام سرویسهای این شرکت شده است. او علت قطع Cloudflare SND(سرویس ارائه خدمات CDN به ســــایتها) را دلیل ایناختاللایجادشدهاعالمکرد.همچنین علیرضا صادقیان نیز از مدیران سایت نت برگ هــــم در توئیتی اعالم کــــرد که فیلتر
تلگــــرام باعث عدم دسترســــی کاربران به ســــایت این شرکت شده و با ســــؤال از وزیر ارتباطات اعالم کرد که قطع تلگرام بیشتر ضربه میزند یا قطع ســــرور این شرکت؟ مخابــــرات و زیرســــاخت در تمــــاس ایران در خصــــوص علت این اختاللهــــا از ارائه جزئیات بیشــــتر خــــودداری و اعالم کردند که آنها کاری نکردهاند که در سرویسهای ایرانی اختاللی ایجاد شود.
در نهایت نیز بعــــداز قطعی و اختالل چند ساعته در سرویسهای ایرانی شرایط کار برای آنها به حالت عادی برگشت. وزیر ارتباطات نیز در توئیتر خــــود اعالم کرد که خبرهایی مبنی بر اختالل در سرویسهای ایرانی دریافت کرده و دستور پیگیری داده و در نهایت مطلع شــــده که این اختاللها برطرف شده است. اینکه تلگرام با توجه به سیاستهای دولت مجدداً رفع فیلتر شود یا خیر هنوز مشخص نیست هرچند تجربه فیلتر ســــرویسهای اینترنتــــی قبلی مانند توئیتر،فیسبوکویوتیوببادستورقضایی نشان داده که بعد از این دستور امکان رفع فیلتر از آنها وجود نــــدارد. تلگرام در حالی در کشــــور فیلتر شــــده که براســــاس برخی خبرها جســــتوجو پیدا کردن فیلترشکن در گوگل در صدر جســــتوجوهای ایرانیان قرار دارد. همچنین نظرسنجیهای انجام شده توســــط برخی ســــایتهای خبری در توئیتر نشــــان میدهد که اکثر کاربران بعد از فیلترشــــدن تلگرام حاضر به استفاده از پیامرسانهای داخلی نیستند و به جای آن همچنان با فیلترشکن به استفاده از تلگرام ادامه میدهند.