اشتیاق مواجهه سریع با کتاب

رفته بودم نمایشگاه کتاب تهران و گوشه گوشه نمایشگاه با آدمهایی روبــهرو میشــدم کــه گوشــهای نشســته بودنــد بــا کتابی در دســت و چشــمهایی که روی کلمــات کتــاب «دو دو» میزدند. ســریع از روی کلمــات و جملهها میگذشــتند تا کلیتی از آنچــه میخوانند متوجه شــوند و عطش اولیه شان از خواندن فروکش کند. اگر شما هم کسی یا کســانی را دیدید که گوشهای نشستهاند و اینطور کتاب میخوانند تعجــب نکنید. دلیلــش بهصورت کلی فروکش کــردن این عطش و اشــتیاق اســت. نکته اصلی اما اینجاســت که حرکات چشــم، بخش مهمی از فرآیند خواندن است. به باور بسیاری از محققان حوزه علوم شــناختی، چشــم ابزار مهمی برای پردازش شناخت و ادراک جهان خارج اســت. در رابطه با کنترل حرکات چشــم در هنگام مطالعه دو پرســش اصلی وجود دارد. نخســتین پرسش این است که چه چیزی نقطه بعدی نگاه را مشخص میکند و پرسش دوم این است که چه چیزی زمان حرکات چشــم را معین میکند. مطالعات اولیه نشــان میدهند که طول پرش چشــم و مدت زمان خیره شــدن تحت تأثیر فرآیند شناختی هستند. حرکات چشم انواع گوناگونی دارند. اما محور و مرکز کاوش بصری دارای دو بخش است: «حرکات پرشی» و «خیره شــدن». حرکات پرشــی، حرکاتی تلقی میشــوند که در حدود 3 تا 4 بار در ثانیه در محیط پیرامونی میدان دید رخ میدهند. خیره شــدن نیز به معنای مدت زمانی اســت که فرد از لحاظ بصری اطالعاتی را تفســیر میکند که از طریق چشــم گردآوری کرده اســت. عمل خیره شدن به بخشهای مختلفی تقسیم میشــود نظیر فراوانی، زمان و مکانی که این عمل تحقق مییابد. چشم پیام بصری را وقتی به مغز مخابره میکند که عمل پــرش رخ میدهد. از این رو، عمل پرش در هر نوبت اطالعاتی را در بر میگیرد که از عمل خیره شــدن به دست میآید و عمل خیره شــدن بعدی برای دریافت و مشاهده اطالعات بیشــتر در نقطه دیگر ضروری است. این پدیده نشان میدهد که اگر خوانندگان در پی دریافت اطالعات بیشــتر هســتند، احتمــاالً نیازی ندارنــد بــه اینکه به طور مســتقیم به نقاط معینی خیره شــوند بلکه میتوانند از پرشهای طوالنیتر اســتفاده کننــد. در واقع هدف خیره شــدن، میســر ســاختن دسترســی بصری به متن و اطالعات اســت. اگر به نحوی مانعی بر ســر دیده شــدن متن و اطالعات وجود داشته باشند (مثالً با استفاده از ماسک)، چشمها در آن نقطه متوقف باقی میمانند تا اطالعات بعدی فراهم شود و سپس به حرکت خود ادامه میدهنــد. از ایــن نکته نیز نباید غافل بود که تصمیمگیــری در مورد مکان حرکات چشــمها و زمان حرکات چشــمها بهصورت مســتقل صــورت میگیــرد. حرکات چشــم به نحــو خاصی ادراک و شــناخت را بــه یکدیگــر پیوند میدهــد و از ایــن رو، این حــرکات نمیتوانند به صــورت اتفاقی رخ دهنــد. بر این اســاس، برای تحلیــل این حرکات باید مجموعهای از مؤلفههای مرتبط با حرکات چشم نظیر حافظه، انتظــارات، اهــداف و نیت را در نظر گرفت. زمــان و جایگاه توجه فرد درهنگام مطالعه میزان کنترل حرکات چشم را مشخص میکند. از ســوی دیگــر، در ثبــت و ضبــط حرکات چشــم، مجموعــهای از فعالیتها وجود دارند که مبتنی بر خیره شدن و پرشها هستند. خیره شدن باعث جذب اطالعات دیداری و پرشها برای پردازش آنهــا و جابهجایــی نقطه توجه توســط آزمودنــی بــه کار میروند. جوانی و نوجوانی ما سرشــار از این شــکل مطالعات اســت. سریع برای فرونشاندن عطش و اشتیاق اولیه؛ شما هم احتماالً اینطور خواندن سریع با حرکات چشم را در زندگی تجربه کردهاید.