خاورمیانه روی خط دگرگونی
تحــوالت منطقه در یکــی دو هفته اخیر شــتاب فزایندهای گرفتــه اســت. در لبنان، ائتالف سیاســی متحــد حزباهلل، با کســب بیــش از نیمــی از کرســیهای پارلمان و بــا وجود آنکــه هنــوز امــکان نخســتوزیری بــرای ســعد حریــری متحد عربســتان فراهم اســت، بــه پیــروزی خیرهکنندهای دســت یافته اســت. این پیــروزی آنچنان بر اســرائیل گران آمــده که نفتالی بنت، وزیر اســرائیلی گفته اســت که لبنان چیــزی جدای از حزباهلل نیســت. در عراق، جناح مقتدی صدر(سائرون) با اختالفی اندک، از ائتالف فتح و نصر، در صــدر جدول آرای مأخــوذه پارلمان قرار گرفت. ســوریه آوردگاه نظامی عریانتر اســرائیل شــد و امریکا به وعده بشدت تحریکآمیز ترامپ در انتقال سفارت این کشــور به قــدس، عمل کــرد. این همه در کنــار ماجرای خــروج امریــکا از برجام، وضعیتی بشدت پیچیده را شکل داده است.
مجمــوع آنچه تاکنون رخ داده اســت از منظر طــرف امریکایی تکاپوی ایاالت متحده امریکا برای عملی کردن شعار کلیدی ترامپ در انتخابات گذشته ریاست جمهوری این کشوراســت. ترامپ که با شــعار«اول امریکا» پا به میدان گذاشــته بود حاال تالش دارد با تلفیق جســارت و تک محوری در رفتار بینالمللی امریکا، صورتبندی آشکارتری از وجه عملگرایانه خود را به نمایش بگذارد.
خروج امریکا از برجام نشــان داد که مفروض اصلی شــعار «اول امریکا» بجز ضرورت یکه تازی و عمل یکجانبه کاخ سفید در عرصههای جهانی، بر این فرض مسلم نیز استوار است که هژمونی این کشور نه فقط فضای الزم را برای بهدست گرفتن ابتکار عمل فراهم میکند که جذابیتهای همراهی با آن، اصوالً تردیدی در همپیمانانی که در آغاز ناراضی خواهند بود، باقی نخواهد گذاشت.
تمــام آن رفتارهای بیپروایی که ترامپ در جریان خروج از برجام نســبت به مخالفتهــای همپیمانــان اروپایی خود نشــان داد به وضوح این فرض را نشــان میدهــد که تجربه تلخ اقــدام یکجانبه در موضوع ســرنگونی حکومت عراق در دولت جدید امریکا به بوته فراموشــی ســپرده شــده اســت. جنیس جی. تری، در کتــاب «سیاســت خارجی امریکا در خاورمیانه» معتقد اســت که بــا وجود برخی تفاوتها در سیاســت خارجــی دولتهای مختلف امریکا، یــک عنصر غیرقابل تغییر در سیاســت خاورمیانهای واشــنگتن، مشــهود اســت: «ممانعــت جدی از بهــم خــوردن توازن به نفع نیروهای رقیب.» بهعبارت دیگر پررنگ شــدن نقش امریــکا در منطقــه بویژه آن هنگام که ماهیتی نظامی و ســخت افــزاری مییابد، نخستین نشــانه از احساس بهم خوردن توازن در ذهن امریکایی است. امریکای ترامپ معتقد اســت که انفعال دولت اوباما مانع از آن بوده است که زنگ خطر بهــم خوردن این تعادل و توازن- بهنفع ایران- را دریابد و تحریمها علیه برنامه هستهای درست در آن زمان که باید شدت میگرفت به کناری گذاشته شده است.
بنابراین تأکید ترامپ بر عنوان «توافق بد» صرفاً معطوف به پرونده هســتهای نیستبلکهاشارهمستقیمیبهنابهنگامیآندرزمانیاستکهبایدبرایسنگینتر شــدن کفه قدرت به نفع ایران، چارهای اندیشــیده میشد. دولت ترامپ بشدت از نتایج معادالتی که با حضور بازیگران منطقهای در یمن، سوریه، عراق و لبنان شکل گرفته اســت، ناخرسند است. این ناخرســندی اما یک تفاوت آشکار با ناخرسندی امریکا در دولتهای پیشین دارد و آن اینکه محاسبه سود و زیان در ذهن تاجر پیشه ترامپ در «معادالت سیاســی» محصور نمیشــود و این حضور مقتضیاتی توأم با ســودآوری اقتصادی نیز یافته اســت بدیــن معنا که این حضور نه تنهــا باید توزان را بــه نفع نیروهای همســو با امریکا برهم بزند بلکه هزینــه آن نه بر دوش مالیات دهنــدگان امریکایی که باید بر عهده خود این همپیمانان باشــد. الزمه اجرای این ایده نیزنه فقط هزینه کردن متحدان منطقهای که سودآوری مضاعف برای امریکا نیز هست. امریکای ترامپ برای تحمیل این شرایط جدید با نقض برجام و اجازه عمل بیشــتر به اســرائیل تالش میکند که هم شرایط وسوسه انگیزی را پیش روی متحدان دست به نقد خود در خلیج فارس بگذارد و هم امید آن دارد که پررنگتر شدن نقش تندروها در اردوگاه حریف، تجلی آن خطری باشد که او با عنوان پرونده موشــکهای بالســتیک پیش روی متحــدان اروپایی قرار داده اســت؛متحدینی که بهزعم ترامپ هنوز درگیرودار جنبه حقوقی نقض عهد امریکا در قبال برجاماند.