آیین روزهداری

آیــه کریمهای کــه در زمینه تشــریع روزه آمــده، با نهایت صراحــت همین نکته را گوشــزد میکند: «کتِــ َب َعَلیک ُم ال ّصیا ُم ک َما کتِ َب َعَلی الَِّذی َن ِم ْن َقْبِلک ْم، لَ َعلَّک ْم َتتَُّقو َن، اَیاماً َم ْع ُدو َدا ٍت». بر شما روزه مقدر شده همانطور که بر پیشینیان شما مقدر شده بود، با این هدف که شاید شما به راه تقوا درآیید، آدمهای باپروا بشوید، آدمهایی که مباالت پیــدا میکننــد. از الابالیگــری در بیاییــد، آدم بــا مبــاالت بشوید. «تقوا» یعنی مباالت. پروای از انحراف و گناه و این روحیــه که انســان در حالت پروای از انحراف و گناه باشــد همان تقواست و این همان نتیجهای است که در این ماه باید به آن برسیم و این همان برکت بزرگ این ماه است. بحث تفســیر ما ایجــاب میکند که از آیه کریمــه َِِّ َّ «الیتخذ ِْ اْلمؤمُنوُِِْْ ُ َِ ََِْ َنالکاِفِریناولیاءمندونالمؤمنین»شروعکنیم، ولی درباره یکی از آیاتی که قباً تاوت و تفســیر شــده سؤالی رسیده که این سؤال یک بحث مستقل را ایجاب میکرد. قرار بود جلسه گذشته این سؤال مطرح شود. گویا من در انتظار طرح ســؤال از طرف ســؤالکننده بودم و سؤالکننده در انتظار طرح جواب از طرف من و به هر حال قرار شــد که این هفته این ســؤال را مطرح کنیم و پاسخ بدهیم.

قسط و عدل سؤالی که طرح شده درباره آیه ٥8 سوره بقره است: «کســانی کــه به آیات خــدا کفر میورزنــد و پیامبــران را به ناحق میکشــند و آن دســته از مردم را که به قســط و عدل و داد دعوت میکنند میکشند، به آنها نوید شــکنجهای دردناک ده. آنهایند که کارهایشان در دنیا و آخرت پوچ و بینتیجه و بیثمر است و یار و یاوری ندارند.» در آیــه اول مطلبی آمده: کســانی که به آیات خدا کفر میورزنــد و پیامبران را به ناحق میکشــند و نیز آن دســته از مردم را که به «قســط» و «عدل» و داد دعوت میکنند و دســتور و فرمان میدهند، میکشــند. این سؤال مطرح شده که در این آیه قرآن که با صراحت و شدت، کشندگان آمرین به قسط، قاتان مردمی که به قسط و عدالت دعوت میکنند و کشندگان طرفداران عدالت اجتماعی را مامت میکند، منظور از طرفداران عدالت اجتماعی، کسانی هستند که به خدا و پیامبر و روز جزا ایمان داشته باشند، یا شامل کسانی که طرفدار عدالت اجتماعی هستند هم میشود، هر چند به خدا و پیامبر و روز جزا ایمان ندارند؟ بــه عبــارت دیگــر، آیــا این آیه بــه جنگ قاتان مــردم مؤمــن به خــدا و پیامبر و معادی که امر به قســط میکنند و از عدالت اجتماعی حمایت میکنند هست، یا ماتریالیســتی که مادی فکر کند و به خدا و روز رســتاخیز و وحی و نبوت معتقد نباشــد، اما در راه برقراری عدالت اجتماعی مبارزه میکند نیز مشــمول این آیه هست؟ این سؤال مطرح شده در این بحث هم یک سؤال ابتدایی نیست. انگیزه سؤالکننده از طرح این سؤال این است که عدهای اینطور نظر دادهاند که این آیه قرآن میخواهد کشــندگان و قاتان آمران به قســط را مورد حمله قرار دهد. این آمر به قسط اعم است، میخواهد الهی باشد، میخواهد مادی. یعنی این تفسیر و توجیه قباً شده و سؤالکننده در حقیقت این را سؤال میکند که آیا همینطور است و این آیه عمومیت دارد یا نه؟ شــاید در میان برادران و خواهرانی که اینجا تشــریف دارند، طرفداران هر دو نوع بینش و تفســیر در آیه وجود داشــته باشــد. آنچه بهعنوان بحث امشــب عرض میشود نه ابطال هر دو نظر است و نه تأیید هر دو نظر و نه صلح و آشتی میان هر دو نظر. هیچکدام نیست. نه میگوییم هر دو باطل است، نه میگوییم هر دو حق است، نه میخواهیم میانشان آشتی بدهیم. بلکه بیان یک مطلب اصی ِل اســامی قرآنی است که خودبهخود، مقدار و درصد صحت و سقم هر یک از دو نظر را روشن میکند و خودبهخود به طرفداران هر یک از دو نظر، این فرصت را میدهد که در شناخ ِت حقیق ِت مطلب، خواه با آن تعبیر و خواه با این تعبیر، با بینشیعمیقتروروشنتربیندیشند.