دموکراسیصلحدرخاورمیانه

مفهوم دموکراســی در خاورمیانه همواره با فراز و نشــیبهای بسیاری همراه بوده و در طــول زمان، دچار تحول زیادی شــده اســت. اگرچــه چالشهای ظهورمفهوم دموکراســی در بســیاری از حکومتهای خاورمیانه قابل مشــاهده اســت؛ شدت و ضعــف ایــن چالشها با توجه به ســابقه تاریخی، فرهنگی و اقتصادی کشــورهای جهان اســام متفاوت است. دموکراســی در خاورمیانه با انقابهای بهارعربی در 2011 آغاز شد. خاورمیانه تا این تاریخ تنها منطقه درجهان بود که گذار به دموکراسی را تجربه نکرده بود. تونس، با انتخابات ،2014 نخســتین کشور عرب مسلمانی بود که گذار خود به دموکراســی را آغاز کرد. در گشــایش فرآیندهایگذار به دموکراســی در خاورمیانه عوامل چندی مؤثر بوده اســت که از جمله آنها باید به عمیق شــدن مشکاتناشیازمشروعیتنداشتنبراینظامهایخودکامهاشارهکرد.دردنیایی که ارزشهای دموکراتیک در آن بشدت رو به گسترش و نفوذ گذاشتهاند، نظامهای خودکامه برای رقابت با نظامهای دموکراتیک، چارهای ندارند جز حرکت به سوی رشــد اقتصــادی قوی. آنها چــون در این رقابــت توان همتازی بــا کارآیی اقتصادی نظامهای دموکراتیک را ندارند، مشروعیت خود را نزد مردم از دست میدهند. روند صلح در خاورمیانه را باید از دو جهت بررسی کرد: -1 شکلی، -2 ماهوی. دموکراسیدرخاورمیانهبهلحاظشکلیباموانعیچون،مراجع،مبانی،طرفهای درگیرومسیرروندمعکوسمواجهاست.روندصلحخاورمیانهازطریقدموکراسی از نظر ماهوی نیز با مشــکاتی چون اختاف ایدئولوژیک، شــهرکهای اســرائیلی و گســترش آن، حق بازگشــت آوارگان فلســطین، مســأله بیت المقدس، مرزهای فلسطین، تقسیم آب و پیمان اسلو رو به رو است. اما در ســوی دیگر ماجرا، در خاورمیانه تحوالت جدیدی شــکل گرفته و انقابها و خیزشهای جدیدی در منطقه به راه افتاده است. همچنین، شعارها و آرمانهای انقابیــون دموکراتیک اســت و انتخابــات آزاد برگزار شــده و قانون اساســی جدید ایجاد شــده و اصاحات نهادی و ســاختاری صورت گرفته است. با وجود همه این تحــوالت، خاورمیانه با چالشهای فراوانی درگیر اســت که مســألهگذار به صلح از طریق دموکراسی را در این منطقه با هالهای از ابهام مواجه میسازد. از جمله این چالشها،چالشفلسطیناستکهبهعنوانپربازیگرترینمنازعهبینالمللیبرای مدت بیش از شــش دهه همچنان الینحل باقی مانده است. چالش دیگر، مسأله هستهای ایران است که با اقدام اخیر امریکا در خروج از برجام، فضای ناامنی را در روابط ایران و غرب ایجاد کرده و با پروژه ایران هراســی غربیها، کشــورهای منطقه نیــز نســبت بــه آن واکنشهای منفــی و متفاوتی نشــان دادهاند. چالــش آخر نیز، منازعات قومی و مذهبی درخاورمیانه هســتند. از جمله این چالشها و منازعات میتــوان بــه منازعات بین اقــوام موجود در منطقــه یعنی اعــراب، کردها، ترکها و فارسها؛ اختاف بین شــیعه و ســنی و مســأله بنیادگرایی و تروریســم اشاره کرد کــه بدون پایــان یافتن و حل این چالشها درمنطقه، مســأله صلح دموکراتیک با چالشهای عدیدهای مواجه میشود و زیربنای این صلح نیز سست و لرزان خواهد بود و منجر به توسعه سیاسی در منطقه نخواهد شد. مجموع این عوامل به اضافه زیادهطلبیهایرژیمصهیونیستیوضعفکشورهایعربیباعثشدهچشمانداز صلح در ســایه دموکراســی در خاورمیانه، بیشــتر از هر زمان دیگری به چشم آید و تحوالتمنطقهدالبرثبات،استقراروموفقیتروندسازینداشتهباشدوشاهدبروز چالشهاوجنگهایدموکراسیدرخاورمیانهرویمسألهصلحباشیم.