جادوگر صدا
«باید ایــن فاصلــه را برداریــم و به زبان محــاوره برگردیــم؛ احتــرام بــه صــدای زبــان، بــه همــان معنایــی کــه در دهان مردم است.»
منوچهر انور صدايــى حيــرت آور دارد. حتــى هميــن حــاال كــه تــا چند مــاه ديگــر 90 ســاله مىشــود هم، همينطور اســت. بىجهــت هــم نبــود كــه 65 ســال پيــش راهــى لنــدن شــد و شــد گوينــده راديــو BBC فارســى؛ البتــه پــس از آنكــه از آكادمى ســلطنتى هنرهــای دراماتيک انگليس فارغالتحصيل شــد. اما همايون صنعتىزاده او را برای كاری مىخواســت و برای همين جلب همكاری، ســه ســال پياپى، ســه بار به پايتخت انگليس ســفر كــرد و به ديدنش رفــت تا راضــىاش كند. قرار بود ويراســتار مؤسســه انتشاراتى تازهتأســيس «فرانكلين» شود؛ كه شد. در 30 ســالگى سرويراســتاری ايــن انتشــارات را برعهــده گرفت. جايــى كه در ادامــه فتــحاهلل مجتبايى و نجــف دريابندری كه همگــى آن موقــع جوانانــى در همين ســن و ســال بودند هم اضافه شــدند. اما حضورش تنها چهار ســال تــداوم يافت كه از مهمترين كارهايــش در اين دوره، يكى از مجلدات «تاريخ تمــدن» ويل دورانت بود. در هميــن اثنا اما همكاری كوتاهى نيز با غالمحســين مصاحب در دايرةالمعارف فارسى داشت و مداخلى را ترجمه كرد.
او هرگــز صدايش را رها نكــرد و از همان زمان كه به ايران برگشت و وارد فرانكلين شد، بهگويندگى فيلم و آنونس فيلم نيــز پرداخــت و گفتار متــن فيلمهايى چون «مبــارزه با آتش در اهــواز» به زبان انگليســى، «جام حســنلو» اثــر محمدرضا اصالنى، «باد صبا» ســاخته آلبر الموريــس، «فانوس خيال» بــه كارگردانــى بهرام ریپــور و «فيلم گاز، آتش، باد» ســاخته كامــران شــيردل را كه همگى مانــدگار شــدند و در يادها ماند را به انجام رســاند. همچنين قصههــای رودكى را برای كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان خواند.
امــا دســتى نيــز بــر آتــش ترجمه داشــته اســت، البتــه هــم فارســى و هــم انگليســى؛ «پينوكيــو» كار كارلــو كلــودی ايتاليايــى، «اردک وحشــى» و «عروســكخانه» هــردو نوشــته هنريــک ايبســن نــروژی و Flatland اثر ادوين ابوت انگليسى كه با عنوان «پختســتان» نشــر يافــت. همچنين دو نمايشــنامه بهــرام بيضايى با نام «مرگ يزدگــرد» و «فتحنامه كالت» را هــم به انگليســى برگرداند. جالب آنكــه در ســال 1351 كــه نخســتين جشــنواره فيلم تهران برپا شد، عضو كميســيون انتخاب فيلمها بود و جز ايــن، بــا مطرحتريــن كارگردانــان و بازيگــران آن زمــان ســينمای جهان چــون ميكلآنجلــو آنتونيونــى، رنــه كلمــان، تونــى كرتيــس، اينگريــد تولين، رنــه كلر، جينالولــو بريجيدا، گريگــوری پک و بســياری ديگر كه به تهران آمده بودند نيز گفتوگو كرد كه از تلويزيون هم پخش شد.
«منوچهر انور» اما از عرصه كارگردانى نيز بركنار نبود. جز مديريت شــركت «نور و صــدا» كــه كارش فيلمهای صنعتى و تبليغاتى/تجاری بود، درســت 54 ســال پيش، فيلم مستند «نيشــدارو» را ســاخت كه به فعاليتهای مؤسســه تحقيقات واكســن و سرمســازی رازی مىپــردازد. اين مؤسســه فعاليت خــود را در ســال 1303 تحت نظــارت وزارت كشــاورزی وقت بــا تحقيقات پيرامون راههای مبارزه بــا بيماری طاعون گاوی شــروع كرد و بهعنوان يكى از قديمىترين و معتبرترين مراكز علمــى و تحقيقاتــى كشــور شــناخته مىشــود. «نيشــدارو» از معدود مستندهای ايرانى است كه مىتوان از زوايای گوناگون به آن نگريســت و دربارهاش نوشت. با آنكه بيش از پنج دهه از عمــر آن مىگــذرد امــا روی آن همچنــان بــه خوانشهــای متفــاوت گشــوده اســت. حــاال قــرار اســت، امروز ســاعت 81، در تاالر اســتاد شــهناِز خانــه هنرمندان ايران واقــع در خيابان طالقانــى، خيابــان موســوی شــمالى (فرصــت)، اين مســتند بــا حضور و ســخنرانى خــو ِد او، محمدرضا اصالنــى، عليرضا ارواحى، پوريا جهانشــاد، رامتين شــهبازی و مهرداد فراهانى به نمايش درآيد و به همراه آن، كتاب «از نيش تا نوش» هم رونمايى شود.
«از نيــش تا نوش» هشــت متن و هشــت نگاه و برداشــت دربــاره يكــى از مســتندهای مانــدگار ســينمای ايــران و كوششهای سازنده آن، منوچهر انور است.