جنگهای عصر فتحعلی شاه

در عصر فتحعلی شـــاه قاجار، ســـه جنگ عمـــده با دول خارجی روسیه و عثمانی به وقوع پیوست. جنگهای ایران و روســـیه یادآور خاطرهای تلـــخ در حافظه تاریخی ملت ایران است که منجر به جدایی بخشهایی از سرزمینمان گردید. در تحلیل این واقعه باید در نظر داشت که سلسله قاجار میراث دار حکومتی مقتدر و ارتشی نیرومند و مدرن نبودند و آقامحمدخان که تشکیل ارتش منظم به سبک جدید را با اســـتفاده از افسران مهاجر روس آغاز کرده بود، پیش از اینکه بتواند این طرح را به انجام برساند، به قتل رسید و این عامل باعث شـــد تا در جنگ، ارتش روســـیه از هرحیث برتری قابل توجهی نسبت به ارتش ایران داشته باشد. در آســـتانه جنگ اول، نیروهای ارتش روســـیه به فرماندهی ژنرال «ســـی سیانف ایشپخدر» حدود 50 هزار نفر و نیروهای آماده ارتش ایران به فرماندهی «عباس میرزا» نایب الســـلطنه حـــدود 20 هزار نفر بودند. از دیدگاه تســـلیحات نیز ارتش روسیه بر ایران تفوق داشت و ارتش منظم ایران دارای تفنگهای چخماقی بود و دسته جات ایلیاتی که سوار نظام ارتش را تشکیل میدادند مسلح به اسلحه سرد بودند و تنها به آنهایی که در خدمات توپخانهای شرکت میکردند، تفنگ فتیله دار داده میشـــد که در هر دقیقه یک تیر خالی میکـــرد. با وجود این، ارتش ایران 10 سال در برابر هجوم روسها مقاومت کرد که اولین جنگ طوالنی در قاره آسیا محسوب میشود و در نهایت با معاهده گلستان به پایان رسید. در جنگ دوم با اعالن جمعآوری قوا از سراسر کشور از یک ماه قبل، ایران توانست ارتشی 9۶ هزار نفری تشکیل دهد، اما عدد ارتش روسیه به 75 هزارنفر میرسید. از حیث اسلحه جنگی نیز روسیه دارای تفنگهای چخماقی و چاشنی دار و ایران دارای تفنگهای چخماقی و فتیلهای بود. این جنگ هم پس از یک سال و اندی با امضای معاهده ترکمانچای به پایان رسید. آخریـــن جنگ میان ایران و عثمانـــی نیز در عهد فتحعلی شـــاه روی داد. در این جنـــگ برخالف دو جنگ مذکـــور، ارتش ایران از لحاظ تعداد و اســـلحه بر ارتش عثمانی تفوق کامل داشـــت و دو اردوی نظامـــی ایران به فرماندهی عباس میرزا نایب الســـلطنه از شمال غربی در بخشهای شرقی ترکیه امروزی و «محمدعلی میرزا دولتشـــاه» از غرب تا نزدیکی بغداد، در خاک عثمانی پیشـــروی کردند و در نهایـــت با پیروزیهای ارتش ایران، دولت عثمانی تقاضای صلح کرد. این جنگ با معاهده ارزنه الروم پایان یافت و عثمانی که قرنها حاکمیت و تمامیت ارضی ایران را تهدید میکرد، برای آخرین بار مقهور شد.

منابع: جاللی،هوشنگ-تاریخنظامیایران -انتشاراتارتشجمهوریاسالمیایران-تهران9831 قوزانلو، جمیل - تاریخ نظامی ایران - جلد دوم - انتشارات شجاعی گلستانه - تهران5131