تولید باال باید همراه با محتوای خوب باشد

حجتاالسام سعید فخرزاده در گفتوگو با «ایران»: حجتاالسام ســعید فخرزاده چهرهای آشــنا در تاریخپژوهی و تاریــخ شــفاهی دفــاع مقــدس اســت. او در دوران نوجوانــی تحصیل در حوزه تهران را آغاز کرد. پس از ســقوط رژیم پهلوی و پیروزی انقاب اسامی، به عضویت کمیتههای انقاب اسامی درآمد. حجتاالســام فخرزاده بعد از آغاز جنگ تحمیلی در سال 1363 با عنوان مسئول تبلیغات در سپاه پاسداران انقاب اســامی بهمنظور ثبت خاطرات رزمندگان راهی جبهه شــده و او بــرای اولین بار با مجموعه تبلیغات جبهه و جنگ وارد کار ثبت خاطرات رزمندگان دفاع مقدس شد. بعدها در جهاد ســازندگی و ارتش هم این رویه انجام شد و حجتاالسام فخرزاده بعدهــا در حوزه هنــری ایــن کار را ادامــه داد و به نقطه خوبی رســاند. این نویســنده فعالیتهای گســتردهای در حوزه ثبت خاطرات و تاریخ شــفاهی انقاب اسامی و دفاع مقدس انجام داده اســت کــه میتوان به موضوع طرح خاطــرات فرماندهان در بنیاد حفظ آثار دفاع مقدس، ریاســت فرهنگسرای انقاب اسامی، عضو شورای تبلیغات اسامی کل کشــور از جمله مؤسسان مرکز تاریخ شــفاهی ایران، همکاری با موزه عبرت، همکاری با ســازمان حفظ آثار سپاه پاســداران، برپایی دورههای کارگاهی ثبت خاطرهنگاری ...و اشــاره کرد. او که هماکنون مدیریت دفتر تاریخ شــفاهی حوزه هنری را برعهده دارد، از جمله افراد تأثیرگذار در حوزه آثار ادبیات دفاع مقدس اســت. بسیاری از کتابهایی که در سالهای اخیر منتشر شده و مورد اقبال عموم قرار گرفته، یا بهقلم او بوده یا زیر نظر او تدوین و منتشر شده است. نقش حجتاالسام فخرزاده در جمعآوریخاطراتدودورهانقاباسامیودفاعمقدسازنظربسیاریازکارشناسان حوزهتاریخمعاصر،تأثیرگذاروبیبدیلاست.بااوگفتوگوییانجامدادهایمتابیشتر دربارهفعالیتهایاینروزهایشبرایمانبگوید. ■ ازدلمشغولیوفعالیتهایروزهایتابستانیتانبگویید. بنا به مســئولیتی که در واحد تاریخ شــفاهی انقالب اسالمی حوزه هنری دارم مشغول کارتدوین و نظارت روی تعدادی کتاب هســتم. البته خودم هم در کنار مســئولیتی که برای پروژههای مختلف دارم موضوعاتی را برای کتاب خودم شخصاً پیگیری و تدوین میکنم. ■ کتابیکهخودتاندرحالتألیفاشهستیددرچهقالبیاست؟ کاری که خودم بهطور شخصی در حال تدویناش هستم مربوط بهخاطرات امیرسید حسام هاشمی از نیروهای ارتشی انقالبی است که از دوران پهلوی مبارز بوده و در کنار شــهید صیاد شــیرازی و بعد هم در جنگ عراق علیه ایران نقش پررنگ و فعالی ایفا کرده است. ■ فکرمیکنیداینکتابکیآمادهچاپشود؟ امیدم این است که کار آن تا پایان سال تمام شود و برای نمایشگاه کتاب سال آینده در بازار کتاب به عالقهمندان عرضه شود. ■ ارزیابیشماازلحاظ کمیوکیفیکتابهایدفاعمقدسچیست؟ خوشبختانهکتابحوزهدفاعمقدسدرتولیدفراوانیداردامابهدالیلیضعفهاییدر محتوا و قالب آثار وجود دارد. علت اصلی هم این است که سازمان و نهادهای متولی که پشتیبانی کار را انجام میدهند هم تحمل زمانی برای تحقیق پیرامون موضوعشان کم است هم اعتباری که به این کار اختصاص میدهند. در واقع بودجه و زمان کم قطعاً بــه محقق اجازه نمیدهد که زمــان زیادی را برای تحقیق پیرامــون موضوع یا خاطره صرفکندویقینداشتهباشیدکتابیکهباچنینتمهیداتیتولیدمیشودازعمقکمی برخورداراستوبعضاًممکناستدارایاشتباهاتتاریخیواطالعاتغلطهمباشد کهاینهادرآیندهبرایکارهایپژوهشیدرحوزهدفاعمقدسمشکلیایجادخواهدکرد. ■ شمابرایجلوگیریوپیشگیریازاینمشکلدرآثاردفاعمقدسچهراهکاریپیشنهاد میکنید؟ من معتقد هستم بجد متولیان امر در این موضوع باید یک تفاوتی بین خاطره و تاریخ شفاهی قائل شوند یعنی به مخاطب اعالم کنند که این کتاب شامل خاطره است، این کتاب یک روایتی اســت از روایتهای گوناگون که توسط این محقق جمعآوری و بدون هیچگونهدخلوتصرفییابدونهیچتحقیقوپژوهشیچاپشدهاست.اینکاربایک هزینه مختصر انجام میشود و خواننده میداند که میتواند به این کتاب بهعنوان یک منبع نگاه کند. اما کتاب در حوزه تاریخ شفاهی اینطور نیست، برای تولید آن نویسنده وارد حوزه پژوهش و تحقیق میشود و متنی که در پس این کار بیرون میآید یک متن تحقیقی و پژوهشی است و محقق و خواننده میداند که میتواند به این کتاب اعتماد کند. مثل دیگر محصوالت که درجه یک، دو و سه دارند و روی هر کاال مشخص میشود. در شناسنامه کتاب هایمان هم باید این اصل را رعایت و درجه آن را درج کنیم. در این صورتکسیکهمیخواهدپولبدهدمیداندکهآنمحصولدرجهچنداست.بنابراین مجموعههایی که متولیان این امر هستند باید هرچه زودتر این تفکیک را برای آثار قائل شــوند و بدانند که هر کاری هزینــه خاص خــودش را دارد. در حوزه ادبیات هیچ نقدی هم وجود ندارد که حتماً خاطره راســتی آزمایی شــود و حتماً آنچه گفته میشود عین واقعهای باشد که اتفاق افتاده است. اما در جایی که محقق باید تاریخ جنگ بنویسد یا تاریخ بر اساس اسناد مکتوب است یا بر اساس روایتهای شفاهی است محقق ملزم است که راستیآزمایی انجام دهد و تا جایی که ممکن است در ارائه مطالب دقت الزم را به خرج دهد. من در سریالهایی که از تلویزیون پخش میشود دیدهام که در ابتدای فیلم مینویسند یا میگویند که مثالً قصه «جومونگ» بر مبنای داستان تخیلی است و واقعیت ندارد. بعد از اینکه این مطلب به مخاطب منتقل شد مخاطب میداند این حکایت واقعیت ندارد و خودش انتخاب میکند که فیلم را ببیند یا نه. برای همین ما هم باید در آثار ادبیمان این تفکیک را قائل شویم و این آگاهی را به مخاطب بدهیم. ■ ادبیاتجنگودفاعمقدسماتوانستهدرجهانشناختهوبهزبانهایمختلفترجمه شود؟ ادبیات ما زبان ادبیات جهانی نیست. یعنی اکثریت قصهها و داستانهای ما بر مبنای پس زمینهها و فرهنگ مردم ایران نوشته میشود و قطعاً این کتاب وقتی به زبانهای دیگــر ترجمه میشــود برای دیگران گویا نخواهــد بود، چرا چــون آن پیشنیازها و پس زمینههــای ذهنی باید باشــد. داســتانی که بر اســاس ذهن، بدون یــک فرهنگ خاص، بدون یک نگاه خاص باشــد داستان جامع است یعنی اگر یک مسیحی، یک اروپایی یا یک آفریقایی هم بخواند بتواند با موضوع ارتباط برقرار کند. یکی از ضعفهایی که در داستانهای ما وجود دارد این است که زبان عامه زبان جهانی نیست، دوم اینکه ما هیچ تالشیبرایترجمهانجامنمیدهیمیعنیحتیمراکزیکهتشکیلشدهبرایکارترجمه آثار دفاع مقدس از کمترین اعتبارات برخوردار هستند. شاید ضعیفترین مترجمها را باالی سر این کار گذاشتند یا احساس میکنند که تکلیفشان برای داخل است و به آنها چــه ربطی دارد کــه آثار را بــرای دیگران ترجمه کنند! خارجیها اگر احســاس نیاز کنند خودشان میروند و ترجمه میکنند. من وقتی با بچههای حزباهلل لبنان برای مباحث آموزشی مصاحبه میکردم آنها میگفتند ما خیلی دوست داریم راجع به جنگ شما بدانیم.یعنیآنهاییکهخودشاندرخواستداشتندرامانتوانستیمموادالزمرابرایشان تأمین کنیم چه برســد به آنهایی که ممکن است اصالً نســبت به اطالع از این موضوع احساس بینیازی هم بکنند. البته ازمردم سراسر جهان هستند افرادی که میخواهند پدیده انقالب اســالمی و 8 ســال دفاع مقدس را بشناسند که ما میتوانیم از طریق آثار ادبیماناینتبادلاطالعاتراانجامبدهیم.