درآمدهای پایدار کیفیت زندگی شهری را باال می برد
هر شــــهری چنانکه بخواهد در مســــیر توســــعه پایدار گام بــــردارد و کیفیت باالی زندگی را برای شــــهروندانش بههمراه داشــــته باشــــد باید به درآمدهــــای پایدار متکی باشد. درآمد پایدار باعث میشود زیستپذیری و کیفیت زندگی شــــهری برای نســــل فعلی و نســــلهای آینده به مخاطره نیفتد. شــــهری که به شــــیوههای ناپایدار کســــب درآمــــد از جمله عــــوارض مازاد تراکم، عوارض ســــاخت و ســــازهای بیرویه، تغییر کاربریهای بیقاعده و دیگــــر روشهایی که حیات اقتصادی، اجتماعی و زیســــت محیطی شهر را به مخاطره میاندازند، متوسل شــــود، رنگ بالندگی و شــــکوفایی را نخواهد دیــــد. اتکا به درآمدهــــای ناپایدار چالشی است که گریبانگیر بسیاری از کانشهرهای جهان رو به توسعه است که کانشهر تهران نیز از این قاعده مستثنی نیست.
تا قبل از انقاب درآمدهای شهرداری تهران عمدتاً شامل وصولیهای مستمر وزارت کشور، عوارض و مالیاتهای وصولی دارایی و عوارض پایدار وصولی توســـط خود شـــهرداری مانند عوارض خودرو و ماننـــد آن بود. اما بعد از انقاب داســـتان تهران به شـــکلی دیگر رقم میخورد. از یک طرف طرح خودکفایی درآمدی شـــهرداریها در ســـال 1363 ارائه میشـــود که طی آن قرار است، طی سه سال شـــهرداریها و مشخصاً شهرداری تهران به اســـتقال مالی برسند و از طرفی دیگر درهمین برهه زمانی شاهد موج عظیم مهاجرت به شهر تهران هستیم.
طی دهه 1365 تا 1375 حدود دو میلیون مهاجر به منطقه کانشهری تهران اضافه شـــده است و سهم مهاجران بیش از 17 درصد کل جمعیت منطقه بوده است. اگرچه تمام این جمعیت به شهر تهران اضافه نشده و در شهرهای اطراف مستقر شـــدهاند اما سهم شهر تهران هنوز بیش از 70 درصد جمعیت منطقه است و سهم زیادی از مهاجران در کانشهر تهران ســـاکن شـــدهاند که این موضوع، بازار زمین و مســـکن، ســـاختار اقتصادی و اشـــتغال و بهطور کلی ســـاختار فضایی شـــهر تهران را دستخوش تحول میکند. در این مقطع اســـت که شهرنشـــینی بر برنامهریزی شهری پیشی میگیرد و مدیریت شهری به ناچار برای پاسخگویی به نیازهای شهری که بیقواره در حال رشد است به درآمدهای ناپایدار متوسل میشود.
طی این دهه و حتی دهه بعدی نیز عوارض بر اراضی و ســـاخت و ساز عمدهترین محل درآمدی شـــهرداری تهران بوده و ســـاالنه 4درصد بر آن افزوده شده است. بهعنوان نمونه در سال 1380 عوارض دریافتی از فروش مازاد تراکم 54 درصد درآمد شهرداری را تشکیل میداده است.
این روند کم و بیش و با اندکی نوسانات تاکنون در کانشهر تهران باقی مانده اســـت. بررسی بودجه 10 ســـاله اخیر شهرداری تهران نشان میدهد که سهم درآمدهای پایدار شهری که از محلهایی مانند عوارض نوسازی، کسب و پیشـــه، عوارض مالیات بر ارزش افزوده، بهای خدمات، نخستین شمارهگذاری خودرو و چند ردیف دیگر بهدست میآید همواره در بازه 24 تا 62درصد بوده اســـت و ســـهم باالیی از درآمد کماکان ازهمان شیوههای ناپایدار بوده اســـت، بهطوری کـــه بهعنوان مثال از بودجـــه حدود 18 هزار میلیارد تومان شهرداری تهران در سال 1396 بیش از 7 هزار میلیارد تومان از کل درآمدهـــا و بیش از 3 هـــزار میلیارد تومان از مجمـــوع درآمد نقدی شـــهرداری تهران از دو ردیف عـــوارض بر مازاد تراکـــم و درآمد حاصل از تغییر کاربریها بهدست آمده است. این موضوع ریشه بسیاری از مسائل اجتماعی-اقتصادی و کالبدی شـــهر تهران را در درون خود دارد و بنابراین تاش برای جایگزین کردن درآمدهای ناپایدار شهری که عواقب آن عاوه بر چالشهـــای کنونی بـــاری بر دوش آینـــدگان خواهد بود، با شـــیوههای درآمدی پایدار یک ضـــرورت اجتنابناپذیر برای آینده مدیریت شـــهری تهران است.این مهم بدون تردید با چاره اندیشی، همفکری و ایدهپردازی متخصصان و صاحبنظران علمی و اجرایی قابل حصول است.