ظرفیت سیاسی؛ گمشده فعالیت و جریان سیاسی در ایران

جمهوری اســـالمی ایران در 2 دهه گذشـــته بعد از تقریباً 2 خرداد 76 بهطور خاص به موضوع «دموکراسی، انتخابات و چرخش قدرت» پرداخته است و در پی آن احزاب هم به دموکراسی بهعنوان یکی از بنیانهای سیاست مدرن تأکید داشـــتهاند. اما احزاب فینفســـه برای عموم مردم مطلوب نبودهاند؛ چرا که مردم بیشتر بهدنبال حل مسائلی چون اشتغال، مسکن و بحثهای درمانی خود هســـتند و تنها در صورتی که حل این مســـائل را در دموکراسی ببینند به آن تن میدهند. در فضای اصالحات بحث «اصالحطلبی» و تمایز آن با «اصالحگری» یکی از موضوعات مهم اســـت. «اصالحطلبی» به قشری خاص در قالب احزاب گفته میشـــود اما «اصالحگـــری» معطوف به همه افراد خواهان توســـعه و بهبود فضای جامعه است حتی اگر در جناح اصولگرا باشند. امروزه معضل جامعه ما «احســـاس عدم حل مسائل» است؛ احساسی که «ناامیدی» را برای جامعه به همراه میآورد. حال احزاب چگونه میتوانند بـــه این قفلشـــدگی سیاســـتی ســـر و ســـامانی دهنـــد چنانکه ســـبب تغییر سیاستها شوند؟ برای پاسخ به این پرسش باید درکی از این موضوع داشته باشیم که «تغییر سیاستی در جهان چگونه رخ میدهد؟» در این زمینه چند دیدگاه وجود دارد؛ ■ دیدگاه نخست: جریانهای چندگانه سیاستی برای اینکه یک سیاســـت تغییر کند نیاز به 3 اتفاق داریم؛ «جریان مسأله»، «جریـــان راهحل»، «جریان سیاســـی»؛ اگـــر این 3 به یکدیگر برســـند یعنی «مســـأله» بـــه حدی رســـید که «راهحـــل» بـــرای آن وجود داشـــت و «اصل سیاستی» نیز برای آن به وجود آمد؛ میتوان یک مسأله را حل کرد. در ایـــن نـــگاه «احزاب» تولیـــد محتوا، تولید ایـــده، تولید دســـتور کار و تولید فرآیندهای حل مســـأله نیســـتند بلکه احزاب، فرآیند «تولید رأی» هستند. زمانی کـــه به بیانیههای حزبی نـــگاه میکنیم در یک بازه زمانی مشـــخص میبینیم حزب به مدت یک دهه در مورد محیطزیســـت بیانیه داده اســـت ولی مســـألهای از ما را حل نکرده است. و در واقع همه تالشها معطوف به عرصه قدرت و برای رسیدن به قدرت در آن موضوع است. ■ دیدگاه دوم: تغییر سیاست با تغییر تصویر سیاستی کسانی میتوانند «تغییر سیاست» دهند که قادر به تغییر «تصویر سیاستی» باشـــند. برای مثال، 4 دهه است که سیاســـت انکار حیات جنسی را در پیش گرفتهایم و نتیجه آن بروز بســـیاری از تجاوزها و کـــودک آزاریها در جامعه بوده اســـت. بنابراین این تصویر سیاســـتی را که چهار دهه در جامعه حاکم اســـت، باید تغییر دهیم. اما این تغییر چگونه اتفـــاق میافتد؟ .1 به طریق شوک .2 به طریق مذاکره ■ دیدگاه سوم: ائتالفسازی برای تغییر سیاستها همواره سیاســـتها با ائتالفی از آدمها پیش میرود؛ بـــرای مثال در فرآیند برجام، بین دکتر ظریف، دکتر روحانی و آقای عراقچی یک ائتالف مشترک فکری وجود داشـــت که توانستند این پروژه را پیش ببرند. و ائتالفی دیگر، از ســـوی مردم بود که حامی این تیم بودند و به مدت دو سال و نیم این مسیر را طی کردند. ■ دیدگاه چهارم: شبکه سیاستی افرادی که جایگاههای تأثیرگذاری در حوزه سیاســـتی دارند، شبکه سیاستی را شکل میدهند که این شبکه حتی شوک هم برایش مهم نیست بهعنوان مثال در مســـأله تحریمها که در حال جدی شـــدن اســـت. بایـــد به این نکته اشـــاره داشـــت که برخیها بر این باورند اگر تحریمها جدیتر شـــود برخی سیاستمداران بهدنبال اصالح میروند. بنابراین احزاب برای تغییر سیاســـت باید فرصت به وجود آمدن «ایدههای سیاســـتی» را در جامعـــه فراهـــم آورند؛ احـــزاب باید «ایدههای سیاســـتی» را شـــکل دهنـــد نه «ایدههای سیاســـی»؛ یعنـــی نه فقط بـــرای «رأی به یک شخص» بلکه برای یک «جامعه» ایده داشته باشند. فرآینـــد بعدی عـــادت دادن مردم به یک طرح یا یک پیشـــنهاد سیاســـتی است. برای پیشبرد بعضی از ایدههای سیاستی ما باید وارد فرآیند مواجهه با مردم شویم؛ این ایدههای سیاستی یک شبه از باال به پایین نازل نمیشود و نمیتوان بدون مواجهـــه با مردم آن را تعیین کرد. این ایدهها را از اروپا و امریکا نمیتوان گرفت بلکه این ایدهها از طریق مردم تعیین میشود.