ضرورت ترویج فرهنگ نوشتن

پيدايش خط و به تعبيری قلم، يكى از عناصر بنيادين پيدايش و تكوين تمدنهــای بشــری اســت چــرا كــه اساساً نگارش امكان انباشت تجربه و ميــراث بشــری را ميســر ســاخته است. بىدليل نيست كه تمدنهای پيشــين همچون تمدن ساســانى تا بديــن حــد، جايگاه قلــم و كتابت را قدر مىنهادند كه در تيرماه جشــن نويسندگان برپا مىكردند و مردم به نويسندگان هديه مىدادند. در تمدن اسامى نيز، در بلندی جايگاه قلم همين بس كه دومين سورۀ نازل شده بر پيامبر به قلم ســوگند ياد كرده اســت و در نخســتين آيات وحى به پيامبر فرمان خوانــدن مىدهد و در زمانهای كه همۀ هدف اسام مقابله با كفار و منافقين و مشركين بود، پيامبر اسام بر برتری قلم عالمان بر خون شــهيدان تأكيد مىكند(مداد العلماء أفضل من دماء الشهدا). امــروز امــا هنوز هم نگارش و مســتند ســازی، پايــه و مبنای حركــت تمدنهــا و بنيــان اصلى همه فرهنگهاســت و در طــول تاريــخ در نتيجــه تحــول فناوریها و ســرعت گرفتن تجربهها و اندوختههای بشــری هر روز بر اهميت آن افزوده شده است. در بسياری از نظريه پردازیها درباره دوره جديد، اختــراع ماشــين چاپ يكــى از نقــاط تحول جامعه بشــری شناخته شده اســت چرا كه چاپ باعث شد سواد و كتابت و خواندن به امری عمومى تبديل شود و مبنای جامعه دانايى محور مدرن قرار گيرد. شايد مبالغه نباشد اگر بگوييم آنچه امروز مستند مىشود مىتواند بيش از آنچه تجربه مىشود، اهميت داشــته باشــد چرا كه تجربه را از از ظرف زمانه خود فراتــر مىبــرد و جاودانــه مىســازد. بر همين مبناســت كه امروزه سياستگذاران فرهنگى كشورها تأكيد بسياری بر ثبت و حفظ تجربهها دارند. در ســطح كان انباشــت تجربههای فردی و جمعى، از يک ســو به جوامع توان بازانديشــى و درخودنگری و از ديگر ســو تــوان گفتوگو و تعامل نگاهها را مىبخشــد. ايــن دو پيامد يعنى باز انديشــى و تعامل، خــود مهمترين عناصر تغيير، اصــاح خود و در نتيجه حركت بهســوی پيشــرفت و تعالى تمدنــى هســتند. بازانديشــى و اســتمرار تاريخــى مىتوانــد تمدنها را در برابر مخاطرات ايمن سازد و موجب پايداری آنهــا شــود. در مقابــل كوتاه مــدت بــودن و تزلــزل تاريخى، تهديدی پيش روی جوامعى است كه برای ثبت تجربههای خويش جايگاهى قائل نيســت و جريان تجربهها را به حال خود رها مىكند. نگارش و مستندســازی، بهعنوان يک راهبرد فرهنگى برای ثبت، ذخيرهسازی و انتقال تجربههای انسانى زمانى محقق خواهد شد كه در درجۀ نخست، به امری عمومى بدل گردد. اشتباهاستاگرتصوركنيم،تنهامتونتاريخىياشاهكارهای ادبــى ارزش خوانــش و بازخوانى دارنــد و بايد مرزی عظيم ميان اهالى قلم و تودههای جامعه كشــيد. آنچه يک ملت را از خطر زودگذر و موقتى بودن، نجات مىدهد، عموميت يافتن اين نگاه اســت كه بســياری از تجربههــای اجتماعى، ارزش ثبت شــدن دارد. كشــورهای پيشــرو امروز كشورهايى هســتند كــه در آن هر فــرد، از معلم و كارگر گرفتــه تا وكيل و مدير، اندوختههای تجربى خويش را مستند مىكند. تمايز گذاشــتن ميان اهالى قلم و تودهها، ميــان كار فكری و يدی، ميان آثار فخيم و آثار سخيف تنها پيامدی كه دارد، تخريب ســرمايههای فرهنگــى و اجتماعى و به فراموشــى ســپردن دانشهای كاربردی توليد شــده توسط جامعه است. امروز روشــنفكران ما، اهالى قلم ما بيش از پيش بايد برای بســط نــگاه متأمانــه و بازانديشــانه در جامعــه تاش كننــد، بايد جامعه را دعوت كنيم تا تجاربى را كه به كار ديگران خواهد آمد مســتند كنند و آنها را (با ذكر كاستىها و دستاوردها) در اختيــار ديگران بگذارد. متأســفانه با آنكه بيش از 110 ســال از مشــروطه ايرانــى مىگذرد اما جامعه مــا هنوز جامعهای شفاهى به حساب مىآيد و سعى نكردهايم دانش مردمان را بــه ســرمايه تبديل كنيم. با توجه به آســيب فراگيــر از اين بازماندگى تاريخى، بنيادیترين راه حل برای گذار از فرهنگ شــفاهى به فرهنگ نوشتاری شــروع از درون مدرسه است. آموزش و پرورش بايد توجه داشته باشد كه فرهنگ كتابت برای جامعه جديد همچون هوای تنفس اســت. همچنين يكى از فلســفههای ســوادآموزی عمومى، مشــاركت يافتن همــگان در نوشــتن و خوانــدن تجربيات اســت. لــذا تاش بــرای ثبت تجربيات و كارها بايد در برنامه ضمنى كاسها گنجانده شده تا تبديل به عادتى اجتماعى شود. هــر چند تبديل شــدن مستندســازی به يک فرهنگ شــرط الزم بــرای ايجاد جامعه دانايى محور اســت، شــرط كافى و كمــال بخش برای فرهنــگ كتابت، آزادی اســت. قلم تنها زمانى رسالت خود را به پايان مىرساند كه بىلكنت و ترس فرصت بيان داشته باشد. اميد است به بهانۀ روزهايى چون روز قلم، سياســتگذاران فرهنگى بر اهميت ترويج فرهنگ نوشــتاری در فضــای عمومى بيش از گذشــته همت نهند و با سعۀ صدر و پذيرش تضارب ديدگاهها امكانهای تحقق انباشت تجربى و فكری جامعه را گسترش دهند.