سالم و خداحافظی یک روزنامه

نيمهتيرماه8731 روزنامهسالم،بهمدتپنجسالتوقيفشدو پسازپایاندورهمحکوميتهمهرگزاحيانشد.بيستسالاز آخرین روزهای انتشار این روزنامه مهم و تأثيرگذار در سالهای بعدانقالبمیگذرد.عباسعبدیازبنيانگذارانروزنامهسالم و سردبير این جریده به پرسش «ایران» درباره اهميت روزنامه سالمدرحوزهرسانههایمکتوبایرانیپاسخداد. ■ «ســالم» نخســتين روزنامه اصالحطلب بود، از نظر شــما اهميت تاریخــی این روزنامــه در فضای روزنامهنــگاری ایران چيست؟ این نگاه اصاحطلبانه پیش از انقاب میان بسیاری از فعاالن و نیروهای انقابی وجود داشــت و آنان را از دیگر نیروهایی که امروز اصولگرا نامیده میشوند متمایز می کرد؛ اما این تمایزها در ســالهای اول انقاب کمرنگ شــد و عماً به چشم نیامد. دلیل اصلی نشان داده نشدنش هم، رفتار سازمان مجاهدین خلق و دیگر مخالفان حکومت بــود. آنها رو در روی حاکمیت قــرار گرفتنــد و نیروهــای دیگــر با همه تفــاوت هــای جدی که داشتند، طرف حکومت ایستادند؛ در نتیجه عماً فرصت دیده شــدن تمایزها میــان نیروهای طرفدار حاکمیت فراهم نشــد. زمان جنگ هم همه زیر پرچم جنگ حرکت کردند و تا وقتی امام بود این تمایزها به اندازه امروز برجسته نشد. هرچند این تفاوت هــا از همان زمان در قالب انشــعاب مجمع روحانیون از جامعــه روحانیت و نیز رقابت انتخاباتی در دور دوم و ســوم مجلس آشــکار شده بود. بعد از امام و سپس با آمدن مرحوم هاشــمی رفســنجانی در مصــدر قــدرت، جنــاح حاکــم عمــاً یکدست شد و جریانی از مجموعه نظام به حاشیه رانده شدند و صدایشــان بازتابی نداشــت و اگر آن وضع ادامه مییافت به تاریخ میپیوستند. تا اینکه روزنامه «سام» توانست این صدا را بازتاب دهد و اجازه نداد، دیدگاههای این جریان زیر خاکستر تاریخــی بمانــد و ارتباطــش با جامعــه قطع شــود. از این نظر روزنامه ســام اهمیت تاریخی و سیاســی داشــت. «سام» در حوزه روزنامه نگاری هم نقشی بیبدیل ایفا کرد. آن دوره پنج روزنامه شــبیه هم در میآمد و میشد گفت همه آنها در ذیل یک خط مشــی تعیین شــده بودند. روزنامه ســام با استقال سیاســیاش توانســت کمــک کنــد تــا روزنامهنــگاری جایــگاه مستقلاش از آن فضای بسته را پیدا کند. البته این نکته را هم بگویم که روزنامه «ســام» از جهتی برای روزنامهنگاری شاید منفی هم باشد. سام با پشتوانه یک جریان سیاسی به میدان آمد و این پشتوانه جریان سیاسی خیلی مناسب روزنامهنگاری نیســت؛ مناســب این اســت که روزنامــه مســتقل از نهادهای سیاســی عمل کند؛ اما نهاد روزنامهنــگاری در آن موقع چنین جایگاهی پیدا نکرده بود و هنوز به این جایگاه مســتقل دست نیافته و هم چنان روزنامهنگاری با پشتوانه جریانهای سیاسی به فعالیتش ادامه میدهد. روزنامه سام به لحاظ آشتی دادن بخشی از جامعه با روزنامه اهمیت تاریخی داشت. ■ آیا میتــوان روزنامهنــگاری بعد انقــالب را به قبــل و بعد از روزنامه«سالم»تقسيمکرد؟ تقســیمبندی دوره روزنامهنــگاری بــر مبنــای فعالیــت یک روزنامــه، امــری قــراردادی اســت. روزنامهنــگاری انقــاب را میتوان به دورههای مختلف تقسیم کرد؛ اما آن تقسیمبندی قطعــاً منحصــر بــه فعالیــت روزنامــه «ســام» نیســت. ما میتوانیمسهچهاردورهروزنامهنگاریبعدازانقاباسامی در نظــر بگیریــم و روزنامه «ســام» معرف یــک دوره از این چهار دوره میتواند باشــد. مثــاً دوره اول روزنامهنگاری بعد از انقاب، در فاصله ســالهای 1357 تا 1359 است که دهها و صدها نشریه منتشر می شد و حساب و کتابی هم نداشت و این ناشی از آن فضای پرتنش جامعه بود. بعد از آن با فضای بسته مواجه شــدیم. از سال 69 دوره دیگر شروع شد؛ در آغاز آن دوره «گلآقا» منتشــر شد، بعد «سام» بود و نشریههای دیگــر هــم آمدند. میتوانیــم تقســیمبندیهای دیگری هم داشــته باشــیم مثاً دورهای که با انتشــار «همشهری» شکل گرفــت و آن روزنامــه تحولی در فرم و محتــوا را رقم زد و نگاه دیگــری به مســائل داشــت. همین روزنامــه «ایــران» هم به نوعی تحولی در عرصه مطبوعات بود. بعد هم «نشریههای دوم خردادی» آمدند. من شخصاً چنین خودشیفتگی ندارم که بگویم روزنامه نگاری را به قبل و بعد از «ســام» تقســیم کنیــم. ولی اگر چنــد دوره را در تاریخ روزنامه نگاری ۰۴ ســال اخیر منظور داریم حتماً یک دوره آن با «سام» آغاز میشود.