شیفتگان «تن»
در جامعهشناســی متأخــر، از دیدگاههــای مختلــف، روی «بدن» مطالعه شــده اســت. اگر بخواهیــم در این رابطه، رویکردهــای مختلــف را طبقهبندی کنیم؛ میتوان از ســه رویکرد عمده سخن گفت؛
«رویکــرد طبیعتگرایانــه» کــه بــدن بــه مثابــه امــری طبیعی و فیزیولوژیک در نظر گرفته میشــود که البته این رویکرد امروزه چندان محل توجه نیست.
«رویکردهای ســاختارگرایانه» که در ایــن رویکرد، بدن تمام عیار متأثر از ساختارهای اجتماعی است.
«رویکردهــای تعاملی» کــه در بحث از بدن بهدنبال تغییــر جایگاه عاملیت و ســاختار اســت. آنتونی گیدنز از جمله جامعهشناســانی اســت که به بحث بدن از این منظر پرداخته اســت. بهزعم او، «هویت» در دوران پیشامدرن معنای عرشی داشــته، اما در دوران مدرن، معنایی زمینی و این جهانی به خود گرفته اســت. در این فضا، افرادی که میخواهند هویتســازی کنند، نزدیکترین و دمدســتترین امــری کــه در اختیار دارند «بدن» اســت. از این رو، میکوشــند هویــت خود را ذیل عنوان «بدن» شکل دهند. در رابطــه با مطالعه «بــدن»، یکی از متغیرهایی که باید بــه تحلیل آن بپردازیم، مقولــه «جامعــه مصرفی» اســت. «مصرف» در فــاز اول، ناظر به رفع نیاز اســت. بهعنوان مثال، ما برای کنترل و مدیریت زمان به ساعت نیاز داریم اما «مصرف» در فــاز دوم، دیگــر صرفاً ناظر به رفع نیاز نیســت بلکه بهعنوان عامل تشــخص و مبنــای هویت مطرح میشــود؛ یعنی، در واقــع دیگران باید مصرف مــا را ببینند. اینجا است که «پذیرش اجتماعی» مورد توجه قرار میگیرد. بنابرایــن، اگــر مــا فضای کلــی را «جامعــه مصرفی» در نظــر بگیریــم، «بدن» در جامعــه مصرفی اهمیت خاصی پیدا میکند و موضوعات خاصی در این جامعه مصرفزده ضرورت مییابد؛ چرا که «نمایشــی شدن» و «تأیید دیگران» اهمیت پیدا میکند. نکته دیگر، پرداختن به بدن از منظر پزشکی است. بهنظر میرسد که امروزه تمام وجوه زندگی ما به نوعی با علم پزشکی گره خورده است. اما این «پزشکی شدن» زندگیهای مدرن چرا اتفاق افتاده است؟ یکــی از تحلیلهایی که در این زمینه وجود دارد این اســت که افراد بهدنبال ایجاد انــواع مکانیســمهایی هســتند کــه بتوانند از «مــرگ» بهعنوان یک امــر نامطلوب فاصله بگیرند و علم پزشــکی هم در مقام پاســخ به این نیاز، ســازوکارهای خاص خود را تبیین کرده اســت و این دو، یعنی، نیاز به «حاشــیهای کردن مرگ» از یک ســو و «پاســخ پزشکی» از ســوی دیگر، سیکلی ایجاد کرده اســت که در یک چرخه تولیــد و بازتولیــد قرار میگیرنــد. ما نیز تــاش میکنیم با قــرار دادن زندگی خود در ایــن چرخــه، برای جوان بودن و جوان نشــان دادن خود تــاش کنیم و از مرگ و پیری فاصله بگیریم. ذیل عنوان «پزشــکی شــدن انســان مدرن» ما با پدیدهای تحــت عنوان «پزشــکی شــدن زیبایی» نیــز مواجهیم که در ســه مکانیســم عمده عمل میکند؛ نخســت، «اجتماعی شدن بدن» دوم، «عقانی شدن بدن» به این معنا که بتوانیم با انجام انواع چکاپها، بر بدن خود کنترل داشــته باشــیم و سوم «فردی شــدن بدن» به این معنا که این بدن از آن خود من اســت و من هستم که باید مدیریت آن را در اختیار بگیرم. بر این اساس، اهمیت یافتن و برجسته شدن «بدن» برای انسان امروز واقعیتی انکار ناشدنی است و باید دید که این جریان در آینده چه مسیری را پیدا میکند.