ستارههایسینماازصحنهچهمیخواهند؟
روایتی از یک کشمکش
ایــن روزهــا بازیگرانــی چــون شــقایق فراهانــی، حامــد کمیلــی، نویــد محمــدزاده، الدن مســتوفی و احمدمهرانفر که همگی بازیگر سینما و تلویزیــون بــه حســاب میآینــد، در حــال بــازی روی صحنه تئاتر هســتند. نمایشهــای ریچــارد، ســینما فلیک، ســه دقیقه و ســیزده ثانیــه و آقای ف، نمایشهایی هســتند که از حضور این بازیگران بهره میبرند و از گیشــههای نسبتاً مطلوبی نیز برخوردارند.
صحبــت از حضــور یا عــدم حضور ســتارههای ســینما بــر صحنــه تئاتــر مربــوط بــه دیــروز و امــروز نیســت. اولیــن حضور خبرســاز و حاشــیه ســاز یک ســتاره ســینمایی بر صحنــه تئاتر کــه خیلی هم ســروصدا کــرد، مربوط بــه اواســط دهــه هفتــاد بــود؛ بــازی محمدرضا فروتــن در نمایش «رومئو و ژولیت» دکتر علی رفیعی.
اما پرحاشــیهترین آن -که اختاف را در ایــن خصوص بیــن اهالی تئاتر و ســینما به اوج رســاند- قطعــاً حضور مهناز افشــار در نمایشــی از رضا حداد بود. اتفاقی که رئیس انجمن بازیگران را بــه واکنشــی بســیار تنــد وا داشــت: «مــا اجــازه نمیدهیم ســتاره ســینما برای تفنــن بیاید اینجــا و روی صحنه حرکاتی بکند و تماشاچی برایش کف بزند. بازیگر ســینما اگر ســواد نداشــته باشــد نمیگذاریــم بــازی بکنــد. مــا مبارزه با بیسوادی میکنیم »...و
جمــات بــاال تنهــا بخشــی از اظهــارات مســتقیم بهــزاد فراهانــی نســبت به حضــور مهناز افشــار در آن ایــام بــود. البتــه اعتــراض فراهانــی و دیگر اهالی تئاتر تنها حول عدم سواد و مهارت کافی ستارههای سینما برای حضــور روی صحنــه تئاتــر نبــود. نامه سرگشاده اعضای انجمن بازیگران بر این موضوع نیز تأکید میکرد و اذعان داشــت کــه در تمــام دنیــا، بازیگــران ســینما بــرای ورود بــه عرصــه تئاتــر بایــد مقدماتــی از تاریــخ تئاتــر، تاریخ فلســفه، مــردم شناســی ...و را نیــز فرا گیرنــد. امــا نکته قابــل توجهــی که در اظهارات منتقدین به چشم میخورد مربــوط بــه خللــی بــود کــه بازیگــران ســینما بــا دســتمزدهای غیرمعمول خود بر چرخه اقتصادی و درآمدزایی تئاتــر وارد میکننــد. اینکــه تــوان اقتصــادی تئاتــر به گونهای نیســت که با دستمزدهای رایج در سینما رقابت کنــد. آنها معتقد بودند که دســتمزها باید براســاس قرارداد و سابقه حضور بازیگران تئاتر تعیین شــود اما حضور بازیگــران ســینما، این تــوازن را برهم میزند. شاید حضور ستارهها بواسطه محبوبیتشــان و اســتقبال تماشاگران، میــزان دستمزدشــان را توجیه کند اما اثــری که بــر دســتمزد ســایر بازیگران تئاتری میگذارد، فشــاری مضاعف را بــر بدنه اقتصادی تئاتــر وارد میکند و این هزینههای اضافه شــده، مســتلزم فروش باالی نمایشهاست.
ســرانجام و بــا وجــود تمــام مخالفتها، بازنده این غائله انجمن بازیگــران و دیگــر مخالفــان حضــور ســلبریتیها در صحنــه بــود و در طــول این ســالها حضور ســتارههای ســینما روزبهروز در سالنهای تئاتری پررنگتــر شــده اســت. چهرههایــی ماننــد هانیــه توســلی، بهنــوش بختیــاری، نیکــی کریمی، یکتــا ناصر، طناز طباطبایی و ....
امــا حضــور ســتارههای ســینما و تلویزیــون را از جنبــه دیگــری نیــز میتــوان مــورد ارزیابــی قــرار داد و آن کمکی اســت کــه با رونق بخشــیدن به ســالنهای تئاتر به بدنــه اقتصاد تئاتر میکنند. نگاهی گذرا به میزان فروش نمایشهایــی کــه از حضــور ســتارهها بهــره میبرند و مقایســه آن با فروش کلــی تئاتر مــا را به نکته بســیار مهمی میرســاند و آن نقــش پررنــگ و غیــر قابل انکار ســتارههای ســینما در رونق گیشــه و ســودآوری تئاتر در این دو سه ســال اخیر اســت. برای مثال برخی از پرفروشترین اجراهای سال گذشته و امسال را باهم مرور میکنیم:
نمایش اعتــراف با حضور شــهاب حســینی (بیــش از یک و نیــم میلیارد تومان)
گوربه گور با حضور الناز شاکردوست (نزدیک به سیصدمیلیون تومان)
مالی ســوئینی با حضور امیر آقایی (نزدیک به یک و نیم میلیارد تومان)
کلنــل بــا حضــور ســاالر عقیلــی بهعنــوان خواننــده (پانصــد میلیــون تومان)
یک دقیقه و ســیزده ثانیه با حضور الدن مســتوفی (بیــش از دویســت میلیون تومان)
فــروش نمایــش ســی بــا حضــور ســتارههایی چون بهرام رادان و ســحر دولتشــاهی بــا توجــه به تعــداد اجرا و ظرفیت محل برگــزاری بیش از چهار میلیارد تومان تخمین زده شده است.
عــاوه بر آنچه آمــار به ما میگوید، رفتــن کارگــردان هــای معتبــر تئاتــر ماننــد کیومــرث مــرادی، حمیــد امجــد، اصغر دشــتی، جــال تهرانی، هادی مرزبــان، محمد رحمانیــان ...و بهســمت چهرههــای مطــرح ســینما صحــت ایــن گــزاره را قویتــر میکنــد کــه تئاتر بــرای بقای خود چــارهای جز اســتفاده از چهرههای مطرح ســینما و تلویزیون نــدارد و افزایــش هزینههای تولیــد و تبلیغــات و از همــه مهمتــر هزینههــای ســنگینی کــه ســالنهای خصوصــی بر گــرده گروههــای تئاتری تحمیل میکند، راهی جــز بهره بردن از حضور ســتارههای سینما و تلویزیون باقی نگذاشته است. نگاه به آمار پایین فــروش نمایشهایــی کــه چهرههــای محبــوب ســینما و تلویزیــون در آنهــا حضور ندارند شاید گواه این ادعا باشد.
شــکر خداگــودرزی بازیگــر و کارگردان تئاتــر در گفتوگو با «ایران» از منظــری متفــاوت و کان تــر به این موضــوع پرداختــه اســت. او اذعــان میکند که: «برای بررسی این موضوع ابتدا باید به پاســخ این سؤال فکر کرد: تئاتــر در ســند چشــمانداز دولــت چه جایگاهی دارد و چه بودجه مشــخص و ثابتی برای تئاتر تعیین شــده است؟ تــا زمانــی کــه بــه ایــن ســؤال پاســخ مشــخصی داده نشــود چرخــه حاکــم بــر تئاتــر معیــوب خواهد مانــد. وقتی دولــت نقــش حمایتی خــود را از تئاتر برمــیدارد و صرفــاً در جایگاه نظارتی به تئاتر نگاه میکند، فضا برای حضور سرمایهگذارها وتهیهکنندههایی که به نیت سودآوری وارد تئاتر شدهاند مهیا میشود و در پی آن حضور چهرههای رنگارنگ سینما و تلویزیون. وقتی یک ســالن، از گروه شــبی شــش میلیون یا ســه میلیون تومان اجــاره میخواهد و از حمایــت دولــت نیز خبری نیســت، گــروه تئاتری نیز ناچار میشــود مانند آنچــه در تئاترهــای شــادی آور رســم است، به فکر راههایی برای سودآوری و فروش باشد.»
امــا فــارغ از بحــث اقتصــادی و ســودآوری ســتارههای ســینما و بــا گذشــتن از مقولــه داشــتن یا نداشــتن مهارتهــای الزمــی کــه ســتارههای ســینما بــرای حضــور در تئاتــر بایــد داشــته باشــند، موضوع مهــم دیگری هــم وجــود دارد کــه نبایــد از آن غافل شد: «تماشــاگر». برخی، تماشاگرانی را کــه بواســطه حضــور چهرههــا بــه دیــدن نمایــش ها میآینــد، ماکی بر رونق تئاتر نمیدانند. این تماشــاگران کــه درابتدای امــر نه بر اســاس طبع و سلیقهشان که بهخاطر تماشای ستاره محبوبشــان روی صحنــه، وارد ســالن تئاتر شــدهاند، با خرید بلیت، نســبتی اقتصادی میــان خود و تماشــاخانه یا گــروه نمایشــی برقــرار میکننــد و این امــری بدیهی بــوده کــه از دیرباز میان هنرمنــد و مخاطبانــش وجود داشــته اســت. امــا آنچــه ایــن امــر بدیهــی را میتوانــد بــه اتفاقــی خطرنــاک برای تئاتــر تبدیــل کنــد، تحمیــل تدریجــی ســلیقه ایــن دســته از تماشــاگران بــه گروههــای نمایشــی اســت؛ ســلیقهای کــه حاصــل پیشــینهای در تماشــای تئاتر نیســت و صرفــاً بهدلیــل حضور یک ســتاره یا چهره شــاخص سینما و تلویزیون شکل گرفته است.
کــوروش نریمانــی کارگــردان تئاتر در ایــن خصــوص بــه «ایــران» گفت: «حضــور چهرههــا باعــث میشــود تماشــاگران بــه گونــه خاصــی از تئاتر عــادت کنــد و در نتیجــه و بــا تکــراری شدن حضور چهرهها در صحنه تئاتر، رفتــه رفتــه از تعــداد تماشــاگرها نیــز کاســته میشــود و بــه مــرور زمــان، در درجــه اول بــه خود ســتارهها و بعد به بدنه تئاتر ضربه مهلکی وارد میشود. البته در این شــرایط، نقش مطبوعات و مدیــران روابــط عمومــی گروههــای نمایشی نیز در اغراق در تبلیغ حضور ســتارهها در تئاتــر و بیاعتنایــی بــه اجراهای بدون ســتاره، غیر قابل انکار است.»
حمیدرضــا نعیمــی نویســنده و کارگــردان تئاتــر نیز تماشــاگرانی را که بــه خاطر ســتارههای ســینما به دیدن تئاتــر میآینــد، تماشــاگرانی کاذب میخواند که عقبــه دیدن تئاتر ندارند و حضور یک چهره سینمایی و جریان تبلیغاتی که از پی آن ایجاد میشــود، آنهــا را بــه دیــدن یــک اثــر ترغیــب میکند.
حال باید دید با کم شدن روزافزون حمایت های مالی دولت از گروههای تئاتــری و حرکــت پرســرعت تئاتــر به ســمت خصوصیسازی، جامعه تئاتر چه گزینههایی را برای متوقف نشــدن چرخه اقتصادی خــود پیش رو دارد؟ آیا باید تن دادن به حضور ســتارههای ســینما همچنــان یکــی از گزینههــای اصلی باشد؟