راه طوالنی شفافیت در ایران

«ایران» جایگاه کشور را در مقابله با فساد در 15 سال گذشته بررسی میکند

مبــارزه بــا فســاد و ایجــاد شــفافیت موضوعــی اســت کــه در ســالهای اخیر تأکیــد زیــادی روی آن میشــود. اقتصاد ایران درکنار محدودیتهای بینالمللی که از ناحیه تحریمها تحمل کرده است، همواره از ناحیه فساد و رانت تحت فشار بوده و صدمات سنگینی دیده است.

برهمیــن اســاس مقابلــه بــا فســاد مــورد تأکیــد مســئوالن ارشــد نظــام و دولــت قــرار داشــته و درهمیــن راســتا برنامههــا و طرحهــای مختلفی نیز اجرا شــده اســت. در دولتهــای یازدهــم و دوازدهم نیــز تالش زیادی بــرای ایجاد شــفافیت در حــوزه اقتصاد انجام شــده اســت که تازهترین آن انتشــار فهرســت دریافــت کننــدگان دالر ۰۰۲4 تومانــی برای واردات بود که گرچه این فهرســت هنوز کامل نشــده ولی بهطور قطع تأثیر زیــادی درایجــاد مطالبــه گــری مــردم داشته است. برای اینکه میزان موفقیت دولتهــا درمبارزه با فســاد و کنترل آن را بســنجیم یکــی از بهتریــن معیارهــا آمارهایــی اســت کــه از ســوی مراجــع بینالمللــی بــه صورت ســاالنه منتشــر میشود. یکی از این شاخصها «ادراک فســاد» )CPI( اســت که از سال 5۹۹۱ به عنــوان یک شــاخص ترکیبی بــه منظور اســتفاده در اندازهگیــری ادراک فســاد در بخــش دولتی در کشــورهای مختلف دنیا ایجاد شــد و معرف میزان فساد در هر کشــور است و هر ساله توسط سازمان شــفافیت بینالملــل بــرای کشــورهای مختلف جهــان گزارش میشــود. طبق آخرین گزارش منتشر شده این سازمان که مربوط به ســال ۷۱۰۲ میالدی است، ایــران بــا بهبــود یــک واحــدی در نمــره «شاخص فساد» و ارتقای یک پلهای در رتبه، توانست در جایگاه ۰۳۱ قرار گیرد.

در گــزارش، «شــاخص ادراک فســاد ۷۱۰۲»، ایــران توانســت بــا کســب نمره ۰۳ در جایــگاه ۰۳۱ در میــان ۰۸۱ کشــور بایستد. این درحالی است که در گزارش ســال گذشــته با وجــود ۶۷۱ کشــور مورد بررســی، ایران با نمره ۹۲ در جایگاه ۱۳۱ ایســتاده بــود. در میان ۰۲ کشــور منطقه خاورمیانه و شــمال آفریقا نیز جایگاهی بهتر از رده سیزدهم برای ایران بهدست نیامده اســت. البته نمره شاخص فساد ایران در ســالهای اخیر روند به نســبت رو به بهبودی داشته است. بر این اساس ایران در سال ۲۱۰۲ نمره ۸۲ و رتبه ۳۳۱ (در میــان ۴۷۱ کشــور)، در ســال ۳۱۰۲ نمره ۵۲ و رتبه ۴۴۱، در ســال ۴۱۰۲ نمره ۷۲ و رتبه ۶۳۱، در سال ۵۱۰۲ نمره ۷۲ و رتبه ۰۳۱، و در سال ۶۱۰۲ نمره ۹۲ و رتبه ۱۳۱ را تجربه کرد.

■ بهبود نسبی شفافیت در ایران

بــا بررســی نمــره و رتبــه ایــران در شاخص ادارک فساد در سالهای ۲۸۳۱ تــا 6۹۳۱ بــا وجــود اوجگیــری فســاد در برخی ســالها در مجموع شــاهد بهبود نســبی این شــاخص بخصوص از ســال ۲۹۳۱ به بعد هستیم. گرچه در سالهای ۲۸۳۱ تا 4۸۳۱ شــاهد رتبــه زیر ۰۰۱ و در ســال 5۸۳۱ رتبه 5۰۱ ایران هستیم ولی بــه دلیل تغییــر تعداد کشــورها بهترین میــزان نمــره هر کشــور در این شــاخص اســت که در طول 5۱ ســال مورد بررسی بهترین نمره برای کشــورمان ۰۳ اســت یعنــی همان نمــرهای که ایران در ســال ۳۰۰۲ یا ۲۸۳۱ داشــته اســت پــس از 5۱ سال در سال 6۹۳۱ به آن رسیدهایم.

امــا دربرخــی ســالها جایــگاه ایران دراین شاخص بشدت تنزل کرده است. درمیان ســالهای مورد بررســی بدترین عملکرد برای ایران به سال ۸۸۳۱ برمی گردد که دراین ســال نمــره ایران به ۸۱ و رتبه ما به ۸6۱ نزول کرده اســت. پس از آن در سال ۹۸۳۱ نیز با کسب نمره ۲۲ و رتبه 64۱ یکی از بدترین سالها در زمینه مقابله با فساد بوده است.

اما از ســال ۲۹۳۱ بــه بعد روند بهبود این شــاخص آغاز شده است هرچند که در برخی از این ســالها نیز شــاهد درجا زدن یا عقبگرد اندک هم بودهایم. براین اســاس بعد از نمره ضعیــف 5۲ و رتبه 44۱ ایران در ســال ۲۹۳۱ در ســال ۳۹۳۱ جایگاه ایران در میان کشورهای جهان با ۸ رتبــه ارتقا به 6۳۱ و نمــره ایران نیز به ۷۲ صعود کرده است. این روند با وجود کســب همــان نمــره ۷۲ در ســال 4۹۳۱ بــه بهبــود 6 پلــهای ایــران در رده بندی جهانــی رســیده اســت. بهبــودی کــه در سال 5۹۳۱ با یک عقبگرد درجایگاه آن هم به دلیل عملکرد بهتر سایر کشورها مواجه شــده اســت. دراین ســال جایگاه ایــران بــا یک پله افت بــه ۱۳۱ ولی نمره ایران با دو پله بهبود به ۹۲ رسیده است. امــا در ســال گذشــته ضمن اینکــه نمره ایران به ۰۳ ارتقا پیدا کرد در رتبه نیز یک پله از دســت رفته در سال 5۹۳۱ بازپس گرفته شــده اســت. بنابرایــن همانگونه که مشــاهده میشــود راه طوالنــی برای مقابله با فســاد و کنترل آن در کشورمان پیش روی مجریان قانون است.

بر اســاس آخرین رتبهبنــدی ادراک فســاد در بخــش عمومــی کــه توســط ســازمان «بینالمللی شفافیت» منتشر شــده اســت، در حــال حاضر بیــش از ۶ میلیارد نفر از مردم جهان در کشورهای فاســد زندگــی میکننــد. در رتبهبنــدی «شــاخص ادراک فســاد» کــه بر اســاس نظرســنجی از تحلیلگــران و فعــاالن اقتصادی تهیه شــده است، سطح فساد بخش عمومی ۰۸۱ کشور بر مبنای نمره صفــر (فاســدترین) تــا ۰۰۱ (پاکتریــن) مورد ارزیابی قرار گرفته است.

در گــزارش ســال ۷۱۰۲، نیوزیلنــد بهرغــم کاهــش یــک واحــدی در نمــره نســبت به گزارش سال گذشته، توانست بهعنــوان پاکترین کشــور بــه تنهایی در رده نخســت قرار گیرد، اما دانمارک که در گزارش سال گذشته بهطور مشترک با نیوزیلند در جایگاه نخست قرار داشت، در گزارش پارسال به رده دوم نزول کرد. در این رتبهبندی کشورهای فنالند، نروژ و ســوئیس بــا نمره ۵۸ بهطور مشــترک در رده ســوم ایســتادهاند. در انتهای این فهرست نیز کشــورهای سومالی با نمره ۹، ســودان جنوبــی با نمره ۲۱، ســوریه با نمره ۴۱، افغانســتان با نمــره ۵۱ و یمن و ســودان با نمره ۶۱ بهعنوان فاسدترین کشورها معرفی شدهاند.

ســازمان «بینالمللــی شــفافیت» رتبهبنــدی خــود را بــه تفکیــک مناطق مختلــف جهــان نیــز ارائــه کــرده اســت. در ایــن رابطه در منطقــه امریکا (شــمالی، مرکزی و جنوبی)، کشــورهای کانــادا (بــا نمــره ۲۸ و رتبــه جهانی ۸)، ایــاالت متحده امریکا (نمــره ۵۷ و رتبه جهانــی ۶۱) و اروگوئــه (نمــره ۰۷ و رتبه جهانــی ۳۲) بهعنــوان «پاکتریــن» و کشــورهای ونزوئــال (بــا نمــره ۸۱ و رتبه جهانــی ۹۶۱)، هائیتی (نمــره ۲۲ و رتبه جهانی ۷۵۱) و نیکاراگوئه (با نمره ۶۲ و رتبه جهانی ۱۵۱) بهعنوان «فاسدترین» کشورها معرفی شدهاند. در منطقه اروپا و آســیای مرکــزی کشــورهای دانمــارک (با نمــره ۸۸ و رتبه جهانــی ۲)، فنالند، نروژ و سوئیس (نمره ۵۸ و رتبه جهانی ۳) و ســوئد (نمــره ۴۸ و رتبــه جهانــی ۶) بهعنــوان «پاکتریــن»، و کشــورهای ترکمنســتان (بــا نمــره ۹۱ و رتبه جهانی ۷۶۱)، تاجیکســتان (نمــره ۱۲ و رتبــه جهانی ۱۶۱) و ازبکستان (نمره ۲۲ و رتبه جهانــی ۷۵۱) بهعنــوان «فاســدترین» کشورهای این منطقه شناسایی شدهاند. از دیگــر مناطــق طبقهبنــدی شــده در ایــن گزارش، خاورمیانه و شــمال آفریقا اســت. در ایــن منطقــه امارات بــا بهبود ۵ واحــدی در نمــره و ۳ پلــهای در رتبــه جهانی، توانســت همانند گزارش ســال گذشته بهعنوان پاکترین کشور منطقه در «شاخص فســاد» در جایگاه نخست قرار گیــرد (با رتبه جهانــی ۱۲). قطر نیز بــا جهشــی دو واحــدی در نمــره و رتبــه جهانــی، مشــابه گــزارش ۶۱۰۲ در رده دوم پاکترین کشــور منطقه خاورمیانه و شــمال آفریقــا ایســتاده اســت. در این منطقه کشــورهای ســوریه (با نمره ۴۱ و جایــگاه جهانــی ۸۷۱)، یمــن و ســودان (نمــره ۶۱ و رتبه جهانــی ۵۷۱) بهعنوان فاســدترین کشــورها در انتهای فهرست قرار گرفتهاند.