پر زرق و برق اما بدون دستاورد

تاریخدربارهنشستهلسینکیقضاوتمیکند

دیدارهای تاریخی بین امریکا و روســیه همیشــه خارج از واشنگتن و مسکو رخ داده اســت. فرانکلین دالنو روزولت نخســتین بار در تهران با ژوزف استالین دیدار کرد. ایــن دو نفر در پایان جنــگ جهانی دوم، یکبار دیگــر در یالتا- نامی که از آن زمان به بعد نشــانهای از تسلط شــوروی بر اروپای شرقی است- دیدار کردند. نخستین و تنها دیدار بین هری ترومن و استالین در پوتسدام، در حومه برلیــن رخ داد. ژوزف اف کنــدی دیداری تکان دهنده با نیکیتا خورشــف در ژنو و رونالــد ریگان برخوردی به یــاد ماندنی با میخاییل گورباچــف در ریکیاویک داشت.

رئیس جمهوری امریکا، دونالد ترامپ و رئیــس جمهــوری روســیه، والدیمیر پوتیــن، براســاس برنامهریزیهــای قبلــی روز 16 جــوالی در هلســینکی دیدار کردنــد. این دیدار - که همزمان بــا بــاال گرفتــن افشــاگریها دربــاره دخالــت روســیه در انتخابات ریاســت جمهــوری ســال ،2016 ســؤالهای چالــش برانگیــز دربــاره حمایــت دولــت ترامــپ از همتــای روساش و تنشهــای بین روســیه و امریــکا که در سراســر جهان رخ میدهد - بیشــک نمایشــی در خور توجه برای رســانهها در سراسر جهان بود. امــا همانطور کــه مکان برگــزاری این اجالس هم به شــکل ظریفی یادآوری میکنــد، اهمیــت ایــن دیــدار بــه بــار دراماتیــک و نمایشــی آن ارتباطــی پیدا نمیکنــد. مهمتریــن رویدادهای نتیجــه بخــش همــواره بــا کمتریــن جلب توجهها انجام شــدهاند. در سال ،1975 امریــکا، شــوروی و تعــدادی از قدرتهــای اروپایــی در هلســینکی گردهــم آمدند و یک معماری امنیتی را بــرای اروپــا طراحــی کردنــد کــه آن زمان بســیار جنجــال برانگیز شــد، اما نهایتــاً بــرای آنکــه دوران جنگ ســرد صلحآمیــز خاتمــه پیدا کنــد، ضروری بــود. بــدون توافــق هلســینکی، کــه تفاهــم بر ســر مرزهای اروپا را تشــویق و تعهد به حقوق بشــر در بلوک شرق را تضمیــن میکرد، انقالبهای ســال 1989 یا هرگز رخ نمیداد یا تا این حد صلحآمیز انجام نمیشد. مــرور درسهایــی کــه از دیــدار قبلــی

امریکا و روسیه در هلسینکی به دست آمــد ارزشــمند اســت. رســیدن بــه آن توافــق نتیجــه ســالها تالش رنــج آور و خســتهکننده دیپلماتیک بــود. برای دســت یافتــن به توافــق هــر دو طرف مذاکره باید سازشــکاریهای سختی را متحمــل میشــدند. آن توافق بیش از آنکه بر گمانه زنیها متکی باشد بر کار ســخت متکی بود. پایین آوردن سطح انتظــارات باعــث شــد کــه موفقیــت نهایتــاً حاصل شــود. به عبــارت دیگر، موفقیــت واقعــی آن دیــدار، ارتبــاط چندانــی بــه جنجالهــای رســانهای نداشــت. همیــن اتفــاق میتوانســت در دیــدار اخیــر ترامــپ و پوتیــن نیــز مصداق پیدا کند.

یک دیدار درست

در تجمعــی که هفته گذشــته رخ داد، ترامــپ بــا کــم اهمیــت تلقــی کــردن نگرانیهــای ناشــی از دیــدار خــود بــا رئیس جمهوری روسیه، گفت «پوتین خــوب اســت». این حــرف او ســیلی از عناوین را به راه انداخت. در این میان، تلویزیونهای روس شــاید بیشتر از هر رســانه دیگــری، مملــو از برنامههایــی بودند کــه درباره دســتاوردهای پوتین در هلسینکی تحلیل میکردند. کارشناســان امریکایــی به حــق نگران تأثیــر حرفهــای بیربــط ترامــپ و اقدامهــای اســتراتژیک اشــتباهی هستند. بــرای بســیاری داســتان اصلــی درک عمومــی از یــک رویداد اســت نه خود رویــداد و ادراک همــواره غلط اســت: پوتین شــانه به شــانه رئیس جمهوری امریــکا ایســتاده کــه بــه خاطــر روابط توطئهگرایانــهاش بــا روســیه در حــال بازجویی شدن است، درباره اتحاد ناتو شــک و تردید دارد و شیفته معامالت و شــبه معامالتــی اســت کــه ناشــی از انتظارات اغراق شدهاند. عصــر رســانههای اجتماعی مســتعد چارچوببنــدی سیاســت در قالــب یــک رویــداد ســینمایی اســت. دیــدار ترامپ و پوتین به طرز شگفتآوری با ویژگیهای ایــن عصر همخوانی دارد. مشــکل خــود دیدار بــه معنــای دیدار نیســت، بلکــه مشــکل برگــزاری یــک دیدار اشتباه است. توجــه شــما را بــه آخرین دیــدار مهم امریــکا با کره شــمالی جلــب میکنم. ترامــپ به وضــوح دیــدار خود بــا کره شــمالی را به بهایــی گزاف و بیشــتر از ارزش واقعــیاش بــه جامعــه عرضه کــرد. دیــداری کــه بنــا بــود نهایتــاً بــه غیرهســتهای شدن کامل شــبه جزیره کــره بینجامــد، تبدیــل شــد بــه دیــدار غیرمتعهدانه رهبران سران دو کشور. اما رفتار کره شــمالی بعد از این دیدار نشــان میدهــد کــه ایــن دیــدار کامــالً بینتیجه بوده اســت. البتــه همین که دو رهبر با هم دیدار کردهاند و روابطی شــخصی بیــن کیــم و ترامــپ شــکل گرفتــه میتوانــد تأییــدی بر ارزشــمند بودن این دیدار باشد، اما واقعیت این اســت که فقط با گذشــت زمــان و طی فراینــد مذاکــرات پردامنــه و دریافــت تأییدیــه غیرهســتهای بودن اســت که میتواند به ما اطمینان ببخشد که کره شمالی سالحهای هستهایاش را کنار گذاشته است. دیدار سنگاپور تازه آغاز یک سفر بود. بنابرایــن، میتوان با اســتناد به همین موضوع نتیجــه گرفت که دیدار پوتین و ترامپ نیز تازه آغاز ماجراســت. این دیدار نمیتواند به تنهایی چیز زیادی را تضمیــن کنــد. طی چند ســال اخیر، امریکا و روســیه گذاشتهاند روابطشان

دچــار فرســایش شــود. طــی 8 ســال گذشــته هیچ دیــداری بین ســران دو کشــور اتفــاق نیفتــاده اســت. باید در سالهای جنگ سرد بهدنبال دورهای گشــت که ارتباط دو کشــور تــا این حد پایین بوده اســت. فهرست تفاوتها و شــکایتهای دو طــرف بیپایــان اســت، این را میتوان از کنگره امریکا متوجه شــد که به ما یادآوری میکند هــر آنچــه رئیــس جمهــوری امریــکا بــه روســیه ارائه کــرد یــا صحبتهای مختصــری دربــاره تحریمهــا بــود یا درباره تعهدات این کشور به امریکا. بــه همیــن دلیل اســت کــه تاریخچه هلســینکی باید بهعنوان نقشــه راهی بــرای دولــت امریــکا در نظــر گرفتــه شــود. مالقــات ترامــپ بــا پوتیــن میبایســت بــرای ایجــاد چارچوبــی در روابــط دیپلماتیــک و بــرای بلنــد مدت اســتفاده می شــد. کارگروههای امریکایی-روســی بایــد در وزارت امورخارجــه امریکا و پنتاگون مســتقر شــوند. کارگروههــای دیگــر هــم بایــد در کنــار دولــت فعالیــت و از دولــت حمایت کنند. اوکرایــن و روســیه اورژانســیترین مشکالت هستند. دیپلماسی در مورد ســوریه متوقف شــده اســت. فرانسه، انگلیــس و امریــکا درگیــر مســائل و

مشــکالت دیگــری شــدهاند. مذاکرات با روســیه درباره مســائل اصلی توافق مینســک - آتــش بــس، بازگردانــدن اســتقالل اوکرایــن، یک نظم سیاســی قابل اجرا در منطقه دنباس در شــرق اوکراین - میتوانست اشتهای غرب را برای رهبری تحریک کند. حــل و فصل این مســائل و دوراهیها نمیتواند به ســالهای 2020 و 2024 موکــول شــود. کنتــرل تســلیحاتی، مبــارزه بــا تروریســم، قطب شــمال و فضا ســایر مسائلی هســتند که باید به صــورت دوجانبه حل و فصل شــوند. بحثهایــی که از نظــر عموم اهمیت چندانی ندارند، اتفاقاً دارای پتانسیل باالیــی هســتند و رؤســای جمهــور روســیه و امریــکا بایــد ایــن بحثها را در اولویت خود در هلسینکی قرار می دادند. در یــک دنیــای ایــده آل، ترامــپ میبایســت تــک بــه تــک بــا پوتیــن دربــاره دخالــت در انتخابات صحبت می کرد. ســایر مقامهای امریکایی نیز کــه در مالقاتهــا ترامــپ را همراهــی میکننــد بایــد بــه ایــن شــکل عمــل می کردنــد. اهمیت این موضوع کمتر از ســایر موضوعــات نیســت، ترامــپ بایــد در حالی کــه پوتین نیز در کنارش حضــور دارد، درباره موضــوع دخالت ایــن کشــور در انتخابــات صحبــت می کرد، درست مانند آنچه که رئیس جمهــوری فرانســه، امانوئــل مکرون، در موقعیتهــای مشــابه انجــام داده است. پوتیــن دخالــت در انتخابــات را انــکار کرد و ترامپ نه ایــن انکار را پذیرفت، همانطور که در گذشــته هم نپذیرفته و نه ارائه یک تأییدیه رســمی از ســوی پوتیــن را بهعنــوان پیــش شــرط ادامه مذاکــرات درخواســت کــرد. هرگــز اعترافــی صــورت نگرفت، امــا مطرح کــردن بــدون شــرم ایــن مســأله عزم امریکا و اشــتیاق به پاسخگویی را بیان کرد.

کسالت آور بهتر است

ترامــپ بــه بزرگنمایــی کــردن عادت دارد. امــا دولت او باید هــر کاری که از دســتش بر میآیــد برای کــم اهمیت جلوه دادن دیدار با پوتین انجام دهد، دولت باید ســالها فرایند دیپلماتیک خســتهکننده و کســالت آور را کــه بــه توافق هلســینکی منجر شــد ، ستایش کند. از منظــر داخلــی، دولــت بایــد خود را بــرای پیامدهــای ایــن دیــدار- عــادی شــدن تدریجــی روابــط دیپلماتیــک بیــن دو قــدرت کــه آینــده روابطشــان به آینــده روابط اروپــا و خاورمیانه گره خــورده - آماده ســازد. عــدم ارتباط با روسیه هرگز به نفع منافع ملی امریکا نخواهد بود. عــادی شــدن روابــط دیپلماتیک بین روسیه و امریکا میتواند رفتار روسیه را به قاعده کند. امریکا نمیتواند روسیه را وادار کنــد کــه طبــق خواســتههای او عمل کنــد. در مورد اوکراین و ســوریه، واشــنگتن تــالش کــرد کــه روســیه را منــزوی کنــد بــا ایــن امیــد کــه نادیده گرفتــن روســیه باعــث میشــود او بــه ســمت امریکا بیاید. تحریمها شــکلی از انزوای اقتصادی اســت که با همین هــدف اعمــال میشــود. تاکنــون، زور و انــزوا هــر دو شکســت خوردهانــد. سیاســت خارجی روســیه از سال 2014 بــا بلندپــروازی بیشــتری رشــد کــرده اســت. بــه عــالوه، تصاویر شــاد روزانه از جــام جهانــی فوتبال بــر ناکارآمدی تحریمهــا صحــه میگــذارد. فشــار آوردن جایــی که واگرایــی منافع وجود دارد به عالوه عادیسازی دیپلماتیک میتوانــد رویکرد جدیدی برای امریکا باشــد. اگــر بــا شکســت مواجــه شــود، همیشه میتوان فشارها را افزایش داد و پیشــرفت، در صورت حاصل شــدن، تصاعدی خواهد بود. به محــض پایــان یافتــن دیــدار، رئیس جمهــوری توجــه خــود را بــه موضــوع دیگــری معطــوف کــرد، همانطــور که بعــد از دیــدار بــا کیــم ایــن کار را کــرد. جنــگ تجاری با چیــن و انتخابات میان دوره کنگــره امریکا بــه مراتب جذابتر از پرداختــن بــه انتخابــات در دنبــاس یــا رقابــت منطقــهای در روســیه اســت. ســپردن ادامه رونــد مذاکرات با مســکو به وزیــر امورخارجه، مایک پومپئو، وزیر دفــاع، جیمــز متیــس و مشــاور امنیــت ملــی، جــان بولتــون میتوانــد اقــدام منطقــی بعــدی باشــد. این افــراد همه طرفداران روســیه هســتند که میتوانند از لفاظیهای دوســتانه ترامپ در مورد روســیه و محبوبیــت ترامــپ در روســیه بــرای عادیســازی روابــط بهرهبرداری کنند. این کار میتواند فصل جدیدی در روابط روســیه و امریکا باز کند که به نفع همگان است. البتــه بــرای اینکــه ایــن رویکــرد بــه موفقیت برســد، صبر، نظم و توجه به جزئیــات مذاکراتی که 45 ســال پیش در شهر هلسینکی رخ داد، الزم است.