یک سر و هزار سودای مهمترین مجموعه نمایشی کشور

مدیر جدید تئاتر شهر هنوز برنامه مشخصی برای نحوه اجرا در این مجموعه ارائه نداده است

تئاترشــهر بهعنــوان مهمتریــن مجموعه نمایشــی و ویترین تئاتر کل کشــور، همواره دارای اهمیت بسیاری بین اهالی تئاتر و تماشــاگران آن بوده اســت. داشــتن قدمتــی پنجاه ســاله و اجراهــای ماندگاری کــه در طول چند دهــه درســالنهای مختلف مجموعه بــه روی صحنــه رفته، چنــان اعتباری بــه آن بخشــیده کــه هــر کارگردانــی آرزوی اجرا دراین مجموعه را داشــته اســت. امــا درتمــام ایــن ســالها و بــا آمــدن و رفتن مدیران مختلف و البته شــیوههای مختلــف مدیریــت، نحــوه انتخــاب آثــاری کــه متقاضــی اجــرا درایــن مجموعــه بودهاند، همیشــه با انتقادهــا و حواشــی مختلفــی همــراه بوده است. ■ فرد یا شورا

بــا مــروری گــذرا بــر چگونگــی ارزیابی و انتخاب نمایشها میشــود فهمیــد کــه انتخــاب هــا، چــه زمانــی کــه براســاس نظر یــک شــورای عالی هنــری صــورت گرفته و چــه زمانی که متکــی بــه تشــخیص و نظــر یــک نفر (مدیــر مجموعــه) بــوده، نتوانســته اســت جامعــه تئاتــری را راضــی نگاه دارد. البتــه ایــن نارضایتــی به خودی خود، دلیلی بر ناکارآمدی شــیوههای مدیــران گذشــته نیســت. مجموعــه تئاترشــهر دربهتریــن حالــت و بهطور میانگیــن قــادر بــه میزبانــی از حدود 35 تــا 40 اجــرای مختلــف درطــول ســال اســت و ایــنًمحدودیــت در تعــداد اجــرا، قطعــا بــه نارضایتــی کســانی میانجامد که اثرشان مجالی بــرای نمایــش در این مجموعــه پیدا نمیکند. اما شــرایط دو سه سال اخیر تئاتــر، با گذشــته تفاوتهای بســیاری دارد.

تفاوتهایی که اهمیت تئاترشــهر وهمینطــور مشــکالت مدیریــت و انتخاب آثــار و نوبتدهی بهگروههای نمایشــی را چندیــن برابــر کــرده اســت. یکــی از این مشــکالت افزایش چندبرابــری تعــداد فارغالتحصیالن رشــته تئاتر نســبت به 10 سال گذشته اســت کــه طبیعتــاً منجــر بــه افزایش چشــمگیر تقاضــا بــرای گرفتــن اجــرا درایــن مجموعــه و ســایر ســالنهای دولتــی شــده اســت. مشــکل دیگــر تماشــاخانههای خصوصــی هســتند. اگــر درابتــدا انتظــار میرفــت رشــد و رونــق تئاتــر خصوصــی بــه ســود تئاترشــهر و ســایر ســالنهای دولتــی تمــام شــود و از فشــار بــر دوش ایــن مجموعــه کهنســال و نیمــه فرســوده کم کند، اما رفته رفته و با حاکم شدن مناســبات تجــاری معیــوب و خــارج از ظرفیــت تئاتــر، گروههای نمایشــی بیــش ازپیــش بــه ســمت ســالنهای دولتی کشیده شدهاند.

کارگردانهایــی که امکان پرداخت مبالــغ گــزاف اجــاره ســالنهای خصوصــی را در خــود نمیبیننــد، یــا مایل نیســتند برای تأمیــن این مبالغ تــن به مناســبات تئاتر تجــاری دهند، چــارهای جــز ایســتادن درصــف اجرا در ســالن هــای دولتــی ندارنــد. دلیل دیگــری که موضــوع پیچیــده انتخاب آثــار را پیچیدهتــر میکنــد فرســودگی ســالنهای این مجموعه است. بیشتر ســالنهای تئاتر شــهر نیــاز مبرمی به مرمــت و بازســازی دارنــد و افزایــش تعــداد اجراهــا، موجــب فرســودگی بیشتر آنها میشود.

درایــن شــرایط و بــا آمــدن مدیــر جدیــد مرکــز هنرهــای نمایشــی و همینطور کنارهگیری پیمان شریعتی از ریاســت تئاترشــهر و پایــان دادن بــه دوره دوســاله مدیریتش کــه اتفاقاً دوره پررونقــی به لحاظ فروش و تنوع و تعــدد اجراهــا بــود، گمانهزنیهــای بســیاری درخصــوص تغییر در شــیوه اداره بزرگتریــن و قدیمیتریــن مجموعــه تئاتــری کشــور مطــرح شــد که دراین بین، پیشــنهاد ســپردن اداره ایــن مجموعــه پنجــاه ســاله بــه یــک شورای عالی هنری از باقی پیشنهادها پررنگتر بود و اعتقاد شهرام کرمی به خرد جمعی و شــوراهای مشورتی نیز تحقق آن را قوت بیشتری میبخشید.

ســرانجام و بعد از زمانــی نزدیک بــه یک مــاه و نیــم، بــا حکم شــهرام کرمی، دکتر سعید اسدی به مدیریت تئاتــر شــهر منصوب شــد. امــا درمتن ایــن حکــم کمــاکان تأکیــد و تمایل او بــه تبیین برنامهها براســاس شــورای هنری به چشم میخورد.

گرچــه اســدی بــا گذشــت یــک مــاه هنــوز برنامــه مشــخصی بــرای نحــوه ارزیابــی و انتخــاب آثــار بــرای اجــرا در تئاترشــهر نــداده امــا پاســخ هوشــمندانهاش پیرامــون مؤلفههــا و نیازهــای یــک سیســتم مدیریــت شــورایی، نویــد تدویــن و ارائــه یــک برنامه منسجم میدهد.

دکتر میرعلیرضــا دریابیگی، عضو هیأت علمی دانشکده هنرومعماری کــه ســابقه چندســاله مدیریــت اجرایــی مجموعــه ایرانشــهر را نیــز در کارنامــه خــود دارد در خصــوص شیوه پیشــنهادی و مطلوب انتخاب و ارزیابــی آثار جهت اجــرا در مجموعه تئاتر شــهر به «ایران» گفــت: با توجه بــه شــرایط کنونــی، معتقــد هســتم کــه انتخــاب آثار باید شــورایی باشــد. اساساً انجام هرکاری به شکل شورایی ایــن حســن را دارد کــه تمرکزگرایی از یک فــرد را میگیــرد و از برخوردهای ســلیقهای و فــردی جلوگیری میکند. امــا قبلــش بایــد به چنــد نکتــه مهم توجــه شــود. مجموعه تئاترشــهر پنج ســالن دارد و باید برای هر ســالن یک شــورای جداگانــهای شــکل بگیــرد و اعضــای هرشــورا متناســب بــا ســالن مربوطــه، برنامــه مشــخصی را ارائــه دهند. درواقع آثار دستهبندی شوند و هر شورا و هر سالنی دارای یک عنوان و اتیکــت منحصر به خود باشــد. مثالً تئاتر تجربی، تئاتــر حرفهای، نمایش ایرانی ...و ■ آلمان و فرانسه چه میکنند؟

نکته دیگر، اعضای شوراها هستند که بهنظرم میرسد حضور چهرههای مطرح دانشــگاهی دراین شوراها باید پررنگتر از پیش باشد.

امــا محســن حســینی، کارگــردان، تئاتــر دولتی آلمان را سرمشــق خوبی بــرای تئاتــر مــا میدانــد: «در تئاتــر حرفــهای اروپــا و بهطــور خــاص در آلمــان هیچگاه یک نفــر در رأس یک مجموعــه تصمیمگیــری نمیکنــد، بلکــه هرســالن گروهــی متشــکل از تعــدادی دراماتورژ معتبر و صاحبنام دارد کــه متــون متقاضی جهــت اجرا را از جنبههــای مختلــف ارزیابــی و ارزشگذاری میکنند. مهمترین معیار آنها برای انتخاب، میزان نیازی است که جامعه به آن نمایشها دارد.

او افــزود: درتئاترهــایً دولتــی آلمان، تنهــا موردی که اصال بررســی نمیشــود، فــروش و ســودآوری تئاتر است.

حســینی درمــورد تئاتــر ایــران و بخصــوص تئاترشــهر اذعان داشــت: «بهطــور کلــی در ایــران و خصوصاً در تئاتر ایــران، مقولهای به نام سیســتم وجــود خارجــی نــدارد و تــا زمانــی که مدیریــت دولتــی مــا دارای سیســتم نشــود، خــرد جمعــی و شــوراهای مشــورتی و چیزهایی از این دســت راه به جایی نخواهد برد.»

قطبالدیــن صادقــی، کارگــردان بــا ســابقه تئاتــر هــم کــه ســالها در فرانســه بــوده و از نزدیــک مناســبات حاکــم بر تئاتــر آنجا را مشــاهده کرده اســت، بــه «ایــران» میگویــد: «در تمــام دنیا رؤســای تئاترشــهر، برنامه ســاالنه خــود را براســاس اجراهــای فاخــر بــه کارگردانــی کارگردانهــای بزرگ میچینند. آثاری که در راستای گســترش فرهنــگ ملی و تئاتــر بومی آن شهر باشد.

درواقع دولت از طریق تئاترشــهر، به نوعــی تهیهکننــده ایــن نمایش ها میشــود و بــه هیچعنــوان بــه فروش فکــر نمیکنــد. درواقــع تنهــا هــدف ســالنهای مثــل «تئاتــر شــهر مــا» دراروپــا، ارتقــای فرهنــگ و اشــاعه نمایــش هایــی اســت کــه ریشــه در تاریخ و هنر آن ســرزمین دارد. اتفاقی کــه در ایــران مطلقــاً مورد توجــه قرار نمیگیــرد. درحــال حاضــر 90 درصد آثاری که در تئاترشــهر اجرا میشــود، از متــون خارجیانــد. درصورتــی کــه تئاترشــهر بایــد حامــی نمایــش های اصیــل ایرانــی و درامنویســان ایرانــی باشد نه بهدنبال فروش و درآمدزایی و جذب تماشاگر به هرقیمتی. در تئاتر شهر به جای حمایت از نمایشهایی کــه اشــاعهگر فرهنگ وهنــر و نمایش ملی مــا باشــد، بــه نمایشهایــی بها داده میشــود کــه بهواســطه وجــود چنــد دالل، چنــد بازیگــر ســینمایی و تلویزیونــی را میآورد تا به هر طریقی سالن هرشب از تماشاگر پر شود.»

حــال باید صبــر کرد و دید ســعید اسدی در نهایت کدام شیوه را انتخاب میکنــد و چــه برنامه مشــخصی ارائه میدهــد. امــا اهالــی تئاتــر امیدوارند اشتباهات مدیران گذشته تکرار نشود و مدیریــت تئاترشــهر بــه دور باطــل آزمــون و خطــا دراین چنــد دهه اخیر پایان دهد.